Μη ελκυστικά για τους αγρότες σε ολόκληρη την ΕΕ αναδείχτηκαν από το πρώτο χρόνο εφαρμογής τους, τα οικολογικά συστήματα (παρεμβάσεις οικολογικών σχημάτων), που ήρθαν με την ΚΑΠ 2023 – 2027, ευελπιστώντας να αλλάξουν το «παιχνίδι» της βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων.
Ο σχεδιασμός, ο τρόπος εφαρμογής καθώς και η υποχρηματοδότησή τους ανέδειξαν ότι οι δυνατότητες των οικολογικών συστημάτων παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτες, ενώ δημιουργούν σε κάποιες περιπτώσεις εμπόδια στους αγρότες και τους κτηνοτρόφους.
Τα οικολογικά σχήματα εντάχθηκαν στη λίστα των αγροτικών επιδοτήσεων από το 2023 με την εφαρμογή της ΚΑΠ 2023-2027 και το κονδύλι που προβλέπει το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για να πληρώσει τους Έλληνες αγρότες και κτηνοτρόφους φτάνει τα 425 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση.
Όμως, υπήρξε ενδιαφέρον από τους αγρότες για την υιοθέτηση οικολογικών συστημάτων για τη βιοποικιλότητα; Εάν όχι, ποιοι ήταν οι λόγοι που τους οδήγησαν σε αυτό; Ποιες βελτιώσεις απαιτούνται; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που καθοδήγησαν την έρευνα που παρουσιάζεται στην έκθεση των οργανισμών «BirdLife Europe» και «NABU» (BirdLife Germany) με τίτλο «Το αναξιοποίητο δυναμικό των οικολογικών συστημάτων», η οποία αποκαλύπτει τις αδυναμίες στην εφαρμογή τους αλλά και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι αγρότες σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ειδικότερα, η έκθεση εξέτασε τα οικολογικά συστήματα σε 12 χώρες μετά από ένα έτος εφαρμογής στο πλαίσιο της νέας περιόδου της ΚΑΠ, η οποία ξεκίνησε το 2023. Οι χώρες περιλαμβάνουν το Βέλγιο, τη Βουλγαρία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, και την Ισπανία.
Πολλά κράτη μέλη στρέφονται σε πιο εύκολες πρακτικές, οι οποίες απαιτούν ελάχιστες αλλαγές στην πράξη
Σύμφωνα με την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στις 12 ευρωπαϊκές χώρες, πολλά κράτη μέλη στρέφονται σε πιο εύκολες πρακτικές, οι οποίες απαιτούν ελάχιστες αλλαγές στην πράξη, ενώ οικολογικά συστήματα, που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στον «πράσινο» ρόλο τους, δηλαδή στη στήριξη των στόχων για το κλίμα, το περιβάλλον και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, σε αρκετές περιπτώσεις είναι υποχρηματοδοτούμενα ή μη ελκυστικά για τους αγρότες.
«Όταν σχεδιάζονται προσεκτικά και εφαρμόζονται αποτελεσματικά, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση των οικοσυστημάτων και στη διατήρηση των ευρέως διαδεδομένων οικοτόπων και ειδών», επισημαίνει η έκθεση, σημειώνοντας ότι «έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν μεγαλύτερο μερίδιο της αγροτικής γης από ό,τι οι περιβαλλοντικές και κλιματικές δεσμεύσεις, με τουλάχιστον 25% των άμεσων ενισχύσεων να προορίζονται για τη στήριξή τους».
Οι δυσκολίες και η πολυπλοκότητα
Αναμφίβολα, ο πρώτος χρόνος εφαρμογής των οικολογικών συστημάτων ήταν δύσκολος σε πολλά μέτωπα. Πέρα από την πολυπλοκότητα της εισαγωγής αυτού του νέου «εργαλείου», οι παρεκκλίσεις από την αιρεσιμότητα επηρέασαν την ακεραιότητα και τη σταθερότητά του. Επίσης, ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρέασαν περαιτέρω την ανάπτυξη των οικοσυστημάτων.
Η έκθεση εξετάζοντας εν συντομία τον αντίκτυπο των τροποποιήσεων των κανόνων της ΚΑΠ το 2024 στα οικοσυστήματα, επισημαίνει ότι «αντί να αξιοποιήσει τα διδάγματα από το πρώτο έτος εφαρμογής και να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που εντοπίστηκαν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -με την υποστήριξη του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου- έσπευσε να υιοθετήσει μια «δέσμη μέτρων για την απλούστευση της ΚΑΠ». Αυτό έγινε ως απάντηση στις διαμαρτυρίες των αγροτών σε ολόκληρη την ΕΕ στα τέλη του 2023 και στις αρχές του 2024. Η απόφαση αυτή, που ελήφθη χωρίς κατάλληλη διαβούλευση ή εκτίμηση επιπτώσεων, είχε σημαντικές συνέπειες για την πράσινη αρχιτεκτονική της ΚΑΠ».
Παρά το γεγονός ότι δεν αξιοποιήθηκαν επαρκώς στο σχεδιασμό και αποδυναμώθηκαν περαιτέρω από τις μεταρρυθμίσεις του 2024, τα οικολογικά συστήματα παραμένουν σημαντικά για τη στήριξη της βιοποικιλότητας και των περιβαλλοντικών στόχων.
Τι αποκαλύπτει η έκθεση – Τα βασικά ευρήματα
Η έκθεση εντοπίζει τα προβλήματα και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι αγρότες σε ολόκληρη την ΕΕ κατά την υιοθέτηση αυτών των οικολογικών συστημάτων, προτείνοντας βελτιώσεις στο συνολικό σχεδιασμό τους.
Έτσι, σύμφωνα με βασικά ευρήματα της έκθεσης προκύπτει ότι:
- Κατά μέσο όρο, τα οικολογικά συστήματα πέτυχαν τους προγραμματισμένους στόχους της περιοχής τους, αλλά η συμμετοχή από τους αγρότες διέφερε σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και των μέτρων. Υπήρξε μεγάλη υιοθέτηση οικολογικών συστημάτων με περιορισμένη προστιθέμενη αξία, όπως τα συστήματα διαχείρισης θρεπτικών ουσιών, σε αντίθεση με την ανεπαρκή υιοθέτηση μέτρων που επικεντρώνονται στη βιοποικιλότητα σε πολλές χώρες.
- Οι διοικητικές προκλήσεις, η ανεπαρκής προώθηση και τα μη ελκυστικά ποσοστά πληρωμών περιόρισαν τη συμμετοχή των αγροτών σε προγράμματα με στόχο τη βιοποικιλότητα. Οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις αντιμετώπισαν περισσότερες διοικητικές προκλήσεις, μειώνοντας τα ποσοστά συμμετοχής τους.
- Οι σχεδιαστικές ατέλειες σε ορισμένα συστήματα παρείχαν κίνητρα σε πρακτικές status quo με περιορισμένο περιβαλλοντικό όφελος. Καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως οι λωρίδες προστασίας της Σλοβακίας που εισήχθησαν ως μέρος του οικολογικού συστήματος για ολόκληρη τη γεωργική εκμετάλλευση και οι πρωτοβουλίες της Πολωνίας για τη διατήρηση του νερού, εμφανίζοντας ως πολλά υποσχόμενες. Μάλιστα, στην περίπτωση του τελευταίου, όπως και με πολλά άλλα συστήματα βιοποικιλότητας, απαιτούνται πιο ελκυστικές πληρωμές και βελτιωμένη στόχευση.
- Οι χώρες με τοπικά προσαρμοσμένα προγράμματα, υψηλότερες πληρωμές και ευέλικτα μενού (π.χ. η Ισπανία και οι Κάτω Χώρες) παρουσίασαν μεγαλύτερη δέσμευση, αν και αυτές συχνά έδιναν προτεραιότητα σε λιγότερο φιλόδοξα μέτρα.
- Οι προσαρμογές στα εθνικά σχέδια της ΚΑΠ μετά την απλούστευσή της το 2024 συχνά οδήγησαν σε μείωση των περιβαλλοντικών φιλοδοξιών, με αρκετές χώρες να μειώνουν τις περιοχές αφιερωμένες στη φύση ή να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις μόνο με τυπική έννοια.
- Υπάρχει έλλειψη συστηματικής και στοχευμένης παρακολούθησης των οικολογικών συστημάτων, γεγονός που παρεμποδίζει την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους για την επίτευξη των στόχων της βιοποικιλότητας και τον εντοπισμό περιοχών προς βελτίωση.
Τα οικολογικά συστήματα έχουν τη δυνατότητα να στηρίξουν τη βιώσιμη γεωργία, αλλά η επιτυχία τους εξαρτάται από την αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων
Επανασχεδιασμός και αναπροσαρμογή
«Υπάρχει ακόμη χρόνος για τη βελτίωση του σχεδιασμού και της εφαρμογής τους», επισημαίνεται στην έκθεση, με τους ερευνητές να ευελπιστούν ότι θα τεθούν οι βάσεις για αποτελεσματικότερα περιβαλλοντικά συστήματα στην επόμενη ΚΑΠ μετά το 2027.
Έτσι, σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η δυναμική των οικολογικών συστημάτων και να επιτευχθύν οι στόχοι για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα, καθιστώντας τα μια επωφελής λύση τόσο για τους αγρότες όσο και για το περιβάλλον, οι ερευνητές της έκθεσης απευθύνουν σειρά συστάσεων τόσο προς τα κράτη μέλη όσο και προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Στο πλαίσιο αυτό ζητούν να δοθούν κίνητρα προκειμένου να υιοθετηθούν πιο αποτελεσματικά και προοδευτικά μέτρα. Ανάμεσα σε αυτά συστήνουν τον επανασχεδιασμό των πληρωμών, ώστε να ανταμείβουν καλύτερα τους αγρότες για την εφαρμογή τους, εξασφαλίζοντας συγχρόνως ότι οι πληρωμές είναι προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες και ανάγκες αλλά και τους τύπους των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.
Επίσης, συστήνεται να παρέχεται στοχευμένη στήριξη στις μικρές και μειονεκτούσες εκμεταλλεύσεις, αντιμετωπίζοντας τις ειδικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και εξασφαλίζοντας ισότιμη πρόσβαση στα οφέλη του οικολογικού συστήματος, επεκτείνοντας και ενισχύοντας ταυτόχρονα τα μέτρα για την κλιματική ανθεκτικότητα και τη βιοποικιλότητα.
«Τα οικολογικά συστήματα έχουν τη δυνατότητα να στηρίξουν τη βιώσιμη γεωργία, αλλά η επιτυχία τους εξαρτάται από την αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων. Για να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπός τους, είναι σημαντικό να βελτιωθεί ο σχεδιασμός τους ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος, να προσαρμοστούν στις τοπικές συνθήκες, να γίνουν οικονομικά ελκυστικά για τους αγρότες και να απλοποιηθούν οι διαδικασίες συμμετοχής», καταλήγει η έκθεση, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι στο διάστημα που απομένει για την τρέχουσα ΚΑΠ, η στόχευση σε πρακτικές βελτιώσεις και όχι σε νομοθετικές αλλαγές μπορεί να προσφέρει στους αγρότες μεγαλύτερη ασφάλεια και να δημιουργήσει μια σταθερή βάση για πιο φιλόδοξα και αποτελεσματικά περιβαλλοντικά συστήματα στην επόμενη ΚΑΠ.
Πηγή: ΟΤ
