Η λέξη «υπερτουρισμός» είναι πια η λέξη της μόδας. Τη χρησιμοποιούμε συνεχώς, ειδικά το καλοκαίρι, όταν εδώ στην Ελλάδα τουλάχιστον, ή σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, υποφέρουμε. Είτε γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε διακοπές στην πατρίδα μας είτε γιατί ως κάτοικοι δημοφιλών περιοχών δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε βόλτα στην πόλη μας.
Ας μη μιλήσουμε για τις άλλες συνέπειες, με μεγαλύτερη αυτή της στεγαστικής κρίσης. Ενός προβλήματος που έχει βγάλει στον δρόμο χιλιάδες ανθρώπους από την Πορτογαλία έως την Ισπανία, αλλά και έως την Ελλάδα, στον δρόμο.
Αλλά υπάρχουν κάποιοι που βλέπουν οφέλη στα κύματα των τουριστών που πλημμυρίζουν τις πόλεις και τα θέρετρά τους. Μεταξύ αυτών οι κυβερνήσεις, που παίρνουν μέτρα, αλλά δεν αποδίδουν.
Το «hot spot» Ζάκυνθος
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το Bloomberg, το 2023, η Ζάκυνθος φιλοξένησε 150 φορές περισσότερους επισκέπτες από τους κατοίκους της. Τη χαρακτηρίζει ένα από τα χειρότερα «hotspots υπερτουρισμού στην Ευρώπη». Αλλά και η υπόλοιπη ήπειρος δεν πήγε πίσω. Το 2024, οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν περίπου 756 εκατομμύρια τουρίστες, δηλαδή 46 εκατομμύρια περισσότερους από ό,τι το 2023.
Τα ελληνικά νησιά, η βόρεια ακτή της Κροατίας και τα χιονοδρομικά χωριά της περιοχής του Τιρόλου στην Αυστρία επίσης πιάνουν ρεκόρ αριθμού τουριστών, που υπερτερούν των ντόπιων.
Ζάκυνθος, η παραλία ναυάγιο
Αλλά ο υπερτουρισμός πλήττει περισσότερο τις αστικές περιοχές. Το 2024, το Παρίσι είχε περισσότερους από 400.000 επισκέπτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αριθμός 20 φορές μεγαλύτερος από τον τοπικό πληθυσμό και συντριπτικά μεγαλύτερος από άλλες πόλεις της Ευρώπης. Για παράδειγμα, η Αθήνα (ιστορικό κέντρο) είχε 88.000 επισκέπτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και η Κοπεγχάγη 64.000. Ανάλογα ποσοστά καταγράφονται στα Κανάρια Νησιά στην Ισπανία, αλλά και στα νησιά των γερμανικών ακτών της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής.
Και στην Πορτογαλία, που το Πόρτο διαφημιζόταν ως μια λιγότερο θορυβώδης εναλλακτική λύση στη Λισαβόνα, είναι πια σχεδόν τόσο πολυσύχναστο όσο η πορτογαλική πρωτεύουσα.
Οικονομικά οφέλη και στεγαστική κρίση
Η συζήτηση για τις επιπτώσεις που έχει ο υπερτουρισμός στο θέμα της στέγασης είναι γνωστή. Όσο καταλύματα εντάσσονται στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης τόσο μειώνονται τα διαθέσιμα ακίνητα για μόνιμη στέγαση των κατοίκων. Επίσης, επηρεάζεται και η δομή της οικονομίας. Εκεί που κάποτε είχε εμπορικά καταστήματα για την εξυπηρέτηση των κατοίκων, τώρα φυτρώνουν παγωτατζίδικα και εστιατόρια που απευθύνονται σε τουρίστες. Και επιπλέον, επιβαρύνεται το περιβάλλον.
Οι Κυκλάδες, για παράδειγμα, συμπεριελήφθησαν στον κατάλογο Κληρονομιάς σε Κίνδυνο το 2024 λόγω του αντίκτυπου της τουριστικής ανάπτυξης στο τοπικό τοπίο και τον πολιτισμό.
Παρίσι
Αλλά είναι πολλά τα λεφτά…
Από την πλευρά τους οι κυβερνήσεις φαίνεται ότι δεν έχουν καταλήξει σε κάποια συνεκτική πολιτική. Μπορεί να καταδικάζουν τον υπερτουρισμό, παράλληλα δίνουν άδειες για νέα ξενοδοχεία, νέα αεροδρόμια, μαρίνες και ό,τι άλλο μπορεί να προσελκύσει περισσότερους τουρίστες. Οι κυβερνήσεις βλέπουν συχνά στον τουρισμό μια λιγότερο καταστροφική για το περιβάλλον βιομηχανία παραγωγής εισοδήματος. Και κάνουν καμπάνιες υπέρ λιγότερο επισκέψιμων προορισμών, ώστε να αρχίσουν και αυτοί να καλωσορίζουν περισσότερους επισκέπτες.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Η οικονομία της Ελλάδας, παρά τα γνωστά προβλήματα που έφερε ο υπερτουρισμός, έχει ωφεληθεί από το τουριστικό προϊόν. Το 2024, σύμφωνα με το Bloomberg, η ταξιδιωτική βιομηχανία της Ελλάδας έφερε 21,7 δισ. ευρώ σε καθαρό εισόδημα για τη χώρα το 2024. Ο συνολικός τζίρος, συμπεριλαμβανομένων των χρημάτων που ξόδεψαν οι επισκέπτες σε μπαρ και εστιατόρια, ήταν 42,7 δισ. ευρώ. Αλλά με κάποιο κόστος για τους μόνιμους κατοίκους.
Τι μέτρα λαμβάνονται
Οι κυβερνήσεις δείχνουν να προσπαθούν να διαχειριστούν καλύτερα τον αριθμό των τουριστών. Είτε προωθώντας εναλλακτικούς προορισμούς είτε λαμβάνοντας μέτρα για να αποτρέψουν τη μετατροπή των διαμερισμάτων σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Η Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, απαγορεύει την ενοικίαση διαμερισμάτων για διαμονές μικρότερες των 30 ημερών. Η Βαρκελώνη έχει σταματήσει να εκδίδει άδειες. Άλλες πόλεις επιλέγουν τη φορολόγηση των τουριστών. Η Βενετία χρεώνει τέλος εισόδου τις 54 ημέρες με την μεγαλύτερη κίνηση του χρόνου. Η Νέα Ζηλανδία επιβάλλει ένα σημαντικό εφάπαξ τέλος άφιξης ύψους 100 δολαρίων Νέας Ζηλανδίας (59 δολάρια ΗΠΑ).
Ορισμένες πόλεις έχουν αυστηροποιήσει τους πολεοδομικούς κανόνες για να σταματήσουν τον τουρισμό να εκτοπίζει την τοπική οικονομία. Η Βαρκελώνη έχει χορηγήσει προστασία σε ιστορικά καταστήματα. Το Άμστερνταμ έχει απαγορεύσει τα νέα καταστήματα στο κέντρο της πόλης που απευθύνονται μόνο σε τουρίστες και έχει προσφέρει χρηματοδότηση σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς με κοινοτικό πνεύμα για τη δημιουργία εναλλακτικών καταστημάτων λιανικής πώλησης.
Τουρισμός ή υπερτουρισμός;
Καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν επιδιώκει να μειώσει στην πραγματικότητα τον τουρισμό, ακόμη και αν οδηγεί σε υπερτουρισμό. Η Σαντορίνη, για παράδειγμα, το περιβάλλον της οποίας πιέζεται σε όρια καταστροφής, ανακοίνωσε ότι περιορίζει τις αφίξεις διά θαλάσσης στις 8.000 την ημέρα. Επίσης, έχει απαγορεύσει την έκδοση αδειών για επέκταση ξενοδοχείων.
Αλλά η σκόπιμη μείωση των τουριστών που έρχονται στην Ελλάδα ή πάνε σε άλλες μεσογειακές χώρες θα ήταν πολιτικά και οικονομικά αβάσιμη. Τα έσοδα από τον τουρισμό είναι τόσο μεγάλα, που κανείς δεν μπορεί να τα αρνηθεί.
Γιατί δεν λειτουργούν τα μέτρα
Τα μέτρα πάντως δεν δείχνουν να έχουν φέρει αποτελέσματα και ο υπερτουρισμός ζει και βασιλεύει.
Και οι λόγοι είναι πολλοί. Οι νόμοι, για παράδειγμα, που περιορίζουν τον αριθμό των διανυκτερεύσεων που μπορεί να ενοικιαστεί ένα διαμέρισμα είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Απαγορεύσεις όπως αυτή που θεσπίστηκε στη Βαρκελώνη δεν έχουν απαραίτητα μετριάσει την στεγαστική κρίση της πόλης. Διότι οι πρώην ιδιοκτήτες καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης ενοικιάζουν τις μονάδες τους σε υψηλότερες τιμές για μεσοπρόθεσμες μισθώσεις. Δεν τα διαθέτουν σε κατοίκους μακροχρόνιας διαμονής.
Και στις χώρες όπου προωθούνται οι εναλλακτικοί προορισμοί, οι επισκέπτες που θα πάνε εκεί, απλώς θα αντικατασταθούν από άλλους στα δημοφιλή σημεία. Ίσως δηλαδή να δημιουργείται ένας άλλος φαύλος κύκλος.
