Η υγιής γήρανση και η τόνωση της απασχόλησης στις μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να αναχαιτίσουν την αναμενόμενη πτώση της ανάπτυξης ως το 2050. Στο στόχαστρο της έκθεσης και η Ελλάδα, ως μία από τις πιο ευάλωτες χώρες του πλανήτη.
Δύο κινήσεις για τον μετριασμό των επιπτώσεων στο ΑΕΠ από τη γήρανση του πληθυσμού και την επιδείνωση του δημογραφικού προτείνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε ειδική μελέτη που δημοσιοποίησε τον Ιούνιο. Πρόκειται για την αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας ατόμων ηλικίας άνω των 50 ετών και τη βελτίωση της υγείας τους, ώστε να παραμένουν παραγωγικοί για περισσότερα χρόνια.
Η μελέτη υπογράφεται από τους οικονομολόγους Bertrand Gruss και Diaa Noureldin και περιλαμβάνεται στο ειδικό τεύχος του περιοδικού Finance & Development με τίτλο «Sustaining Growth in an Aging World». Εκτιμάται ότι οι δύο αυτοί παράγοντες, σε πλήρη εφαρμογή, θα μπορούσαν να προσθέτουν ως και 0,4 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως στην παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση κατά την περίοδο 2025 – 2050. Με άλλα λόγια, το ¼ της προβλεπόμενης ζημίας στην παγκόσμια ανάπτυξη λόγω μείωσης του εργατικού δυναμικού θα μπορούσε να ανακτηθεί μέσω στοχευμένων πολιτικών.
Το δημογραφικό σοκ δεν αφορά μόνο τις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες – όπως σημειώνεται στην έκθεση – θα εισέλθουν στην κρίσιμη περίοδο πληθυσμιακής συρρίκνωσης μέσα στην επόμενη δεκαετία. Για δε τις φτωχότερες χώρες, ο αντίστοιχος μετασχηματισμός αναμένεται έως το 2070. Το ΔΝΤ προειδοποιεί ότι η πτώση του ποσοστού του πληθυσμού εργασιακής ηλικίας αποτελεί μία από τις πιο συστημικές απειλές για την παγκόσμια σταθερότητα και τη δημοσιονομική ανθεκτικότητα των κρατών.
Ειδική αναφορά γίνεται στην Ελλάδα, η οποία κατατάσσεται ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη δημοσιονομική έκθεση στις επιπτώσεις της γήρανσης. Οπως επισημαίνεται, το δημοσιονομικό κόστος από τις δαπάνες για συντάξεις και υγειονομική φροντίδα στη χώρα μας αναμένεται να αυξηθεί έως και κατά 4% του ΑΕΠ μέχρι το 2050. Το ποσοστό αυτό κατατάσσει την Ελλάδα στο ανώτατο 25% του παγκόσμιου δείγματος, μαζί με χώρες όπως η Ιαπωνία, η Ιταλία και η Νότια Κορέα.
Το ΔΝΤ δίνει έμφαση στην «υγιή γήρανση» (healthy aging), δηλαδή στην ενίσχυση της φυσικής κατάστασης και της παραγωγικής ικανότητας των ατόμων άνω των 50 ετών. Οπως σημειώνεται, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αισθητή βελτίωση στους δείκτες υγείας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, κυρίως χάρη στην πρόοδο της ιατρικής και της πρόληψης. Ωστόσο, οι αγορές εργασίας και οι κοινωνικές αντιλήψεις δεν έχουν προσαρμοστεί επαρκώς ώστε να αξιοποιήσουν αυτό το δυναμικό.
«Μεγαλύτερη υγεία σημαίνει μεγαλύτερη διάρκεια παραγωγικότητας», αναφέρουν οι συντάκτες της μελέτης. «Αυτό, όμως, απαιτεί την αναθεώρηση πολιτικών που αποθαρρύνουν τη συνέχιση της απασχόλησης μετά τα 60 ή 65». Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η αναθεώρηση του ασφαλιστικού κινήτρου πρόωρης συνταξιοδότησης, η επέκταση της διά βίου εκπαίδευσης, η ενίσχυση της ευελιξίας των συμβάσεων εργασίας για ηλικιωμένους και η αντιμετώπιση των διακρίσεων στην εργασία με βάση την ηλικία.
Ανάλογα με τη χώρα
Το ΔΝΤ τονίζει ότι τα αποτελέσματα των πολιτικών θα διαφέρουν ανάλογα με την αφετηρία κάθε χώρας. Σε αναπτυγμένες οικονομίες όπως η Γερμανία, η Σουηδία ή ο Καναδάς, η συμμετοχή των ατόμων ηλικίας 55-64 ετών στην εργασία έχει αυξηθεί έως και 20 ποσοστιαίες μονάδες την τελευταία 20ετία, συμβάλλοντας αισθητά στο ΑΕΠ. Αντίθετα, χώρες με σταθερά χαμηλή συμμετοχή των ηλικιωμένων, όπως η Ελλάδα, χάνουν μια σημαντική πηγή ανάπτυξης.
Επιπλέον, το Ταμείο προειδοποιεί ότι οι δημοσιονομικές πιέσεις θα ενταθούν. Με βάση το βασικό σενάριο της μελέτης, το σύνολο των δαπανών για συντάξεις και υγειονομική φροντίδα παγκοσμίως αναμένεται να αυξηθεί κατά περίπου 2% του ΑΕΠ σε μέσο όρο έως το 2050. Στις πλέον εκτεθειμένες χώρες – μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα – η άνοδος μπορεί να φθάσει ή να ξεπεράσει το 4%, δημιουργώντας έντονη πίεση σε ήδη βεβαρημένα δημοσιονομικά πλαίσια.
Η μελέτη προσφέρει, τέλος, και μια θετική οπτική: η γήρανση, εφόσον συνοδευτεί από μακροχρόνιες στρατηγικές επένδυσης στο ανθρώπινο κεφάλαιο, μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός ενίσχυσης της συνοχής και της ανθεκτικότητας. Η αξιοποίηση του δυναμικού των ηλικιωμένων δεν είναι απλώς κοινωνικό ζητούμενο, αλλά κρίσιμος παράγοντας για την αναπτυξιακή πορεία των χωρών.
Το μήνυμα του ΔΝΤ είναι σαφές: η γήρανση δεν ισοδυναμεί με οικονομική παρακμή. Αντίθετα, αποτελεί τεστ πολιτικής διορατικότητας και κοινωνικής οργάνωσης. Οι κυβερνήσεις που θα επενδύσουν τώρα στην υγεία, την κατάρτιση και την ένταξη των ηλικιωμένων στην εργασία θα είναι εκείνες που θα αντέξουν δημοσιονομικά και θα αναπτυχθούν σταθερά τις επόμενες δεκαετίες.
Premium έκδοση ΤΑ ΝΕΑ
