Στις χώρες τις Νότιας Ευρώπης – μηδέ εξαιρουμένης της Ελλάδας – ο τουρισμός συχνά προβάλλεται, αν όχι ως πανάκεια διά πάσαν νόσον, οπωσδήποτε ως σίγουρο εισόδημα.
Το κατά πόσον και για πόσους αυτό επαληθεύεται έχει γίνει πολλές φορές και παραμένει ως αντικείμενο ατέρμονων συζητήσεων.
Ενα ακόμη ερώτηση είναι ποιο είναι το σημείο πέρα από το οποίο το κόστος της τουριστικής ανάπτυξης είναι μεγαλύτερο από το όφελος.
Ακτιβιστές, εργαζόμενοι, ειδικοί και τοπικοί πολιτικοί από μια πόλη με μεγάλη ιστορία και ισχυρό τουριστικό προφίλ, όπως είναι η Νάπολη, υποστηρίζουν ότι ο υπερτουρισμός υποβαθμίζει τον ιστό της πόλης – και ενώ συχνά διαφημίζεται ως πηγή χρημάτων και θέσεων εργασίας, λένε, πλουτίζει κυρίως… τους πλούσιους.
«Το ιστορικό κέντρο της Νάπολης είναι νεκρό», δήλωσε στο Politico, ο κοινωνιολόγος και ακτιβιστής Φραντσέσκο Καλίτσια, ο οποίος ζει και εργάζεται εκεί. «Αυτοί οι δρόμοι δεν είναι πια γειτονιές. Δεν έχουν απομείνει Ναπολιτάνοι, δεν έχει απομείνει πραγματική ζωή. Έχουν γίνει χώροι διασκέδασης και υπαίθρια εμπορικά κέντρα».
Έλλειψη στέγασης
Ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους ο τουρισμός αναδιαμορφώνει τη Νάπολη είναι μέσω του αντίκτυπού του στη στέγαση.
«Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις έχουν αυξηθεί εκθετικά στη Νάπολη, όπως και σε άλλες ιταλικές πόλεις», δήλωσε η Chiara Capretti, δημοτική σύμβουλος και μέλος του Resta Abitante – ενός συλλόγου που υπερασπίζεται το δικαίωμα στη στέγαση.
Σε ορισμένες εργατικές συνοικίες, υπάρχει ένα B&B (σ.σ.: ιταλική αλυσίδα ξενοδοχείων που παρέχει και υπηρεσίες βραχυχρόνιας μίσθωσης) για κάθε τρία σπίτια. «Αν αυτό συνέβαινε σε πλουσιότερες γειτονιές, οι ντόπιοι μπορεί να απορροφούσαν υψηλότερα ενοίκια και αυξανόμενο κόστος», δήλωσε ο Ivan Avella, πτυχιούχος πολεοδόμος. «Αλλά στις φτωχότερες συνοικίες, ο αντίκτυπος είναι πολύ πιο βαρύς. Η περιοχή παραμένει φτωχή – αλλά τώρα είναι και τουριστική».
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι κάτοικοι εκτοπίζονται. «Έχει σημειωθεί αισθητή αύξηση στις εξώσεις», δήλωσε η ChiaraCapretti.
Ο Giuseppe Giglio, ξεναγός στη Νάπολη, είναι ένας από τους πολλούς που εκδιώχθηκαν από την άνθηση των B&B. Το 2023, ο ιδιοκτήτης του τού είπε ότι μετέτρεπε το διαμέρισμα σε ένα επιχειρηματικό έργο που υποστηριζόταν από κρατικά κεφάλαια για να τονώσει τις επενδύσεις στη Νότια Ιταλία. Για τον ιδιοκτήτη φαινόταν ευκολότερο -και πιο κερδοφόρο- να κάνει έξωση στον Giuseppe και να μετατρέψει το διαμέρισμα σε βραχυπρόθεσμο ενοικιαζόμενο.
Πριν καν λήξει η προθεσμία ειδοποίησης, ο άνθρωπος ξύπνησε ένα πρωί και βρήκε εργάτες να κάνουν επισκευές σε σωλήνες φυσικού αερίου στο διπλανό δωμάτιο.
«Για ένα διάστημα, ήμουν κυριολεκτικά στον δρόμο», αφηγήθηκε ο ίδιος, περιγράφοντας ότι ήταν σοκαριστική η ταχύτητα με την οποία μεταμορφώθηκε ολόκληρο το κτίριο. «Αυτό το κτίριο εξακολουθεί να φιλοξενεί οικογένειες που ζουν εκεί για γενιές… αλλά πολλές από αυτές δεν έχουν τα μέσα -οικονομικά ή πολιτιστικά- για να αντιμετωπίσουν καταστάσεις όπως αυτή», είπε, προσθέτοντας ότι το ένα μετά το άλλο τα διαμερίσματα διατίθενται για βραχυχρόνια μίσθωση.
«Έτσι, σταδιακά, ένας προς έναν, οι μακροχρόνιοι κάτοικοι εκδιώχθηκαν για να δημιουργηθεί χώρος για τους τουρίστες και τους προσωρινούς ενοικιαστές».
Το στεγαστικό πρόβλημα στη Νάπολης είναι τόσο έντονο που οι τοπικές συζητήσεις για τον πολεοδομικό σχεδιασμό περιστρέφονται τώρα γύρω από τις επενδύσεις στις παραμελημένες και εγκαταλελειμμένες περιοχές του ανατολικού τμήματος της πόλης, ώστε ουσιαστικά να… αδειάσει το κέντρο από ντόπιους για να είναι διαθέσιμο για τους τουρίστες, όπως λένε οι κάτοικοι.
Ποιοι κερδίζουν πραγματικά
Οι θιασώτες της τουριστικής άνθησης υποστηρίζουν ότι πλατφόρμες όπως το Airbnb μπορούν να ωφελήσουν τους μικρούς ιδιοκτήτες ακινήτων.
Το 2023, σχεδόν τα δύο τρίτα των οικοδεσποτών Airbnb κατείχαν περισσότερα από ένα ακίνητα και οι πέντε κορυφαίοι οικοδεσπότες έλεγχαν περίπου 500 καταχωρίσεις. Υποστήριξε ότι αυτό σημαίνει ότι οι μεγαλύτεροι ιδιοκτήτες είναι εταιρείες, όχι ιδιώτες, τονίζει ο πολεοδόμος Avella, και ότι ακόμη και όταν οι ιδιοκτήτες είναι ιδιώτες, συχνά προέρχονται από πλουσιότερες πόλεις όπως η Ρώμη ή το Μιλάνο, πρόσθεσε.
«Δεν υπάρχει αναδιανομή χρημάτων σε τοπικό επίπεδο», τόνισε ο κοινωνιολόγος και ακτιβιστής Φραντσέσκο Καλίτσια, προσθέτοντας ότι η Νάπολη χρησιμοποιείται ως καρτ ποστάλ για την Ιταλία, ενώ τα κέρδη ρέουν βόρεια ή στο εξωτερικό. «Η Νάπολη έχει μετατραπεί σε ένα υπαίθριο σούπερ μάρκετ για εταιρείες της βόρειας Ιταλίας που έρχονται εδώ και παίρνουν κομμάτια από τις γειτονιές μας», είπε χαρακτηριστικά.
Η Μελόνι επιδείνωσε την κατάσταση
Οι επικριτές του υπερτουρισμού υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι έχει μόνο χειροτερέψει τα πράγματα.
Η Capretti, που ανήκει στην αριστερή αντιπολίτευση, επισημαίνει ότι οι νέοι νόμοι διευκολύνουν την ανακαίνιση διαμερισμάτων και την αλλαγή της προβλεπόμενης χρήσης τους. Αναφέρθηκε σε έναν νόμο του 2024, που προωθήθηκε από τον νυν υπουργό Υποδομών Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος εισήγαγε μέτρα για την απλοποίηση των κατασκευών και του πολεοδομικού σχεδιασμού.
Η κυβέρνηση της Μελόνι αμφισβήτησε επίσης -στο όνομα της ελευθερίας του ανταγωνισμού- έναν νόμο στην περιφέρεια της βόρειας Τοσκάνης της Ιταλίας που επέτρεπε στις δημοτικές διοικήσεις, σε συμφωνία με την περιφέρεια, να προσδιορίσουν ζώνες όπου θα μπορούσαν να θέσουν κανόνες και όρια στις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις.
Πόλεις χωρίς αυθεντικότητα
Οι επισκέπτες έλκονται από τη Νάπολη και την Ιταλία για αυτό που θεωρούν αυθεντικότητα – τη ζωντάνια στους δρόμους, τις πολύχρωμες τοιχογραφίες, την κουλτούρα του φαγητού και τη φιλικότητα των ντόπιων. Αλλά αυτή η αυθεντικότητα διαβρώνεται.
Οι επικριτές περιγράφουν όλο και περισσότερο το ιστορικό κέντρο της πόλης ως ένα «υπαίθριο μαγαζί με τηγανητά», γεμάτο από πάγκους που πωλούν σχεδόν πανομοιότυπα εδέσματα. Οι διεθνείς αλυσίδες συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται, κάνοντας τους ντόπιους να αναρωτιούνται πόσες πιτσαρίες μπορούν ρεαλιστικά να χωρέσουν σε έναν μόνο δρόμο, εκτοπίζοντας, μάλιστα μαγαζιά που ήταν τοπικά ορόσημα.
Οι δημοτικές αρχές προσπάθησαν να περιορίσουν την άνθηση της εστίασης επιτρέποντας νέες επιχειρήσεις μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αν προσέφεραν κάτι πέρα από το φαγητό. Το ακούσιο αποτέλεσμα, εξήγησε ο Capretti, είναι ότι «τώρα κάθε ταβέρνα αυτοαποκαλείται… βιβλιοπωλείο».
Αδειάζουν οι εκκλησίες, πληρώνεται ο πολιτισμός
Ακόμα και για τις εκκλησίες αλλάζουν τα πράγματα. Αντί για χώροι συγκέντρωσης για τους κατοίκους, πλέον είναι τουριστικά αξιοθέατα, εκτοπίζοντας τους πιστούς από το ιστορικό κέντρο.
Ο πολιτισμός είναι επίσης προσαρμοσμένος στους τουρίστες και όχι στους ντόπιους, συχνά καθίσταται πολύ ακριβός. «Πολλά πράγματα που ήταν δωρεάν τώρα πληρώνονται», επιβεβαίωσε η Μαρίνα Μινίτι, ακτιβίστρια της Mi Riconosci, μιας ομάδας που υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργαζομένων στον πολιτισμό.
Κατά ειρωνικό τρόπο, ο τουρισμός συχνά σβήνει τις ίδιες τις ιδιότητες που προσέλκυαν τους επισκέπτες εξαρχής. Ο πολεοδόμος Ivan Avella, είπε ότι στην έρευνά του, μιλώντας απευθείας με τουρίστες, άρχισε να παρατηρεί κάποια παράπονα ότι υπάρχουν πάρα πολλές επιχειρήσεις εστίασης και ότι η εμπορική ζωή της πόλης φαίνεται ολοένα και πιο ανισόρροπη.
«Ο τουρισμός δεν πρόκειται να παραμείνει τόσο ισχυρός για πάντα», προειδοποίησε ο κοινωνικολόγος και ακτιβιστής Francesco Calicchia, προσθέτοντας ότι «χωρίς πολιτικό σχεδιασμό και ένα σχέδιο Β, το να τον αφήσουμε να συνεχίσει ανεξέλεγκτα εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους», εξηγώντας πως εάν όλα στηθούν γύρω από τον τουρισμό οι συνέπειες θα είναι δραματικές όταν αυτός πάψει να ανθεί.
Πηγή ΟΤ
