Το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα έχει διαδραματίσει καίριο ρόλο στην έξοδο περισσότερων από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπων από την ακραία φτώχεια από το 1990. Ωστόσο, ειδικοί εκτιμούν ότι το παλιό σύστημα που χαρακτηριζόταν από μια πολυμέρεια υπό αμερικανική ηγεσία έχει τελειώσει παραμένοντας όμως ασαφές πως θα είναι το εμπόριο από δω και στο εξής.
Το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα που προώθησε το ελεύθερο εμπόριο και στήριξε την παγκόσμια ευημερία επί 80 χρόνια βρίσκεται πλέον σε ένα σταυροδρόμι.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στην εμπορική πολιτική έχουν εισαγάγει πρωτοφανή επίπεδα αβεβαιότητας εν πολλοίς λόγω των δασμών του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.
Οι Πήτερ Ντράπερ και Νέιθαν Χάουαρντ Γκρέι από το Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας εκτιμούν πως είναι πιθανό να δούμε μια σταδιακή αποδυνάμωση παγκόσμιων θεσμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), ενώ τα περιφερειακά σχήματα θα αποκτούν μεγαλύτερη σημασία.
Αυτό θα διατηρούσε στοιχεία του εμπορίου βάσει κανόνων, ενώ θα προσαρμοζόταν στον ανταγωνισμό μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, εξηγούν σε ανάλυσή τους στο The Conversation, οι Ντράπερ και Γκρέι.
«Συνασπισμοί ομοϊδεατών χωρών» θα μπορούσαν να θέτουν υψηλά πρότυπα πολιτικής σε συγκεκριμένους τομείς, παραμένοντας ταυτόχρονα ανοικτοί σε άλλες χώρες που είναι πρόθυμες να ανταποκριθούν σε αυτά τα πρότυπα.
Αυτοί οι συνασπισμοί θα μπορούσαν να εστιάζουν σε πιο ελεύθερο εμπόριο, σε ρυθμιστική εναρμόνιση ή σε περιορισμούς ασφαλείας, ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στη διατήρηση των «διασυνδέσεων» ενός παγκόσμιου εμπορικού συστήματος.
Εξάλλου όπως σημειώνουν, πολλές χώρες διατηρούν σημαντικές σχέσεις τόσο με την Κίνα όσο και με τις ΗΠΑ και αυτό δημιουργεί πιέσεις να επιλέξουν πλευρά σε ένα ολοένα πιο πολωμένο περιβάλλον.
Η Αυστραλία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των εντάσεων. Διατηρεί δεσμούς άμυνας και ασφάλειας με τις ΗΠΑ, ιδίως μέσω της συμφωνίας AUKUS. Αλλά η Αυστραλία έχει επίσης οικοδομήσει σημαντικές οικονομικές σχέσεις με την Κίνα, παρά τις πρόσφατες διαμάχες. Η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος διμερής εμπορικός εταίρος της Αυστραλίας.
Αυτός ο κατακερματισμός, ωστόσο, δημιουργεί ευκαιρίες συνεργασίας μεταξύ των «μεσαίων δυνάμεων». Ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες εξερευνούν ολοένα και περισσότερο συμπράξεις, παρακάμπτοντας τα παραδοσιακά, με ηγεσία ΗΠΑ, πλαίσια.
Ωστόσο, αυτές οι εναλλακτικές δεν μπορούν να αναπαράγουν πλήρως την κλίμακα και τα πλεονεκτήματα του συστήματος υπό αμερικανική ηγεσία.
Οι ΗΠΑ αποσύρονται
Όπως υποστηρίζουν οι δύο ειδικοί, ενώ κάποτε οι ΗΠΑ παρείχαν αμυντική, οικονομική και πολιτική ασφάλεια, σταθερές νομισματικές ρυθμίσεις και προβλέψιμη πρόσβαση στις αγορές, πλέον ολοένα και περισσότερο ενεργούν ως οικονομικός «νταής» που επιδιώκει απόλυτο πλεονέκτημα.
«Αυτή η μετατόπιση -από «παγκόσμιος προστάτης» σε δύναμη που αποσπά κέρδη- έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα που εκτείνεται πολύ πέρα από τις σχέσεις τους με μεμονωμένες χώρες. Οι πολιτικές του Τραμπ έχουν αμφισβητήσει ρητά βασικές αρχές του ΠΟΕ».
Παραδείγματα περιλαμβάνουν την αγνόηση της αρχής του «πλέον ευνοούμενου κράτους», σύμφωνα με την οποία οι χώρες δεν μπορούν να θεσπίζουν διαφορετικούς κανόνες για διαφορετικούς εμπορικούς εταίρους, και των «δεσμεύσεων δασμών» (tariff bindings)—που περιορίζουν τα επίπεδα δασμών παγκοσμίως.
Ορισμένοι αναλυτές εμπορικής πολιτικής έχουν μάλιστα υπονοήσει ότι οι ΗΠΑ ίσως αποσυρθούν από τον ΠΟΕ. Κάτι τέτοιο θα ολοκλήρωνε την επίσημη απόρριψη της διεθνούς τάξης εμπορίου που βασίζεται σε κανόνες.
Οι εναλλακτικές;
Οι δύο ειδικοί βλέπουν στον Οργανισμο Συνεργασίας της Σαγκάης απόπειρα διεκδίκησης της παγκόσμιας ηγεσίας, καθώς οι ΗΠΑ ακολουθούν τις δικές τους πολιτικές με μεμονωμένες χώρες.
Εξάλλου, η ομάδα των «BRICS» έχει εκφράσει συχνά την αντίθεσή της σε θεσμούς κυριαρχούμενους από τη Δύση και έχει ζητήσει εναλλακτικές δομές διακυβέρνησης.
Ωστόσο, εκτιμούν ότι οι BRICS+ στερούνται του θεσμικού βάθους για να λειτουργήσουν ως γνήσια εναλλακτική στο εμπορικό σύστημα με επίκεντρο τον ΠΟΕ. Δεν διαθέτουν δεσμευτικούς κανόνες εμπορίου, συστηματικούς μηχανισμούς παρακολούθησης ή διαδικασίες επίλυσης διαφορών.
