Σε ισχύ τέθηκαν αργά το βράδυ του Σαββάτου 28 Σεπτεμβρίου οι κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ εις βάρος του Ιράν, αφότου ναυάγησαν οι συνομιλίες για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Το τίμημα όμως φαίνεται να πληρώνουν πολίτες με τη ζωή τους.
Υπενθυμίζεται ότι η νέα τιμωρητική πρακτική στην πραγματικότητα επανήλθαν ύστερα από δέκα χρόνια, μετά την άρση τους το 2015 και τρείς μήνες αφότου το Ισραήλ και οι ΗΠΑ βομβάρδισαν το Ιράν.
Σημειώνεται ότι η Ελλάδα ψήφισε κατά του σχεδίου Ρωσίας–Κίνας για 6μηνη παράταση της άρσης κυρώσεων, άρα υπέρ της επαναφοράς (snapback) των κυρώσεων. Το σχέδιο απορρίφθηκε με 4 υπέρ-9 κατά-2 αποχές.
Αν και Ευρωπαίοι και Αμερικανοί διπλωμάτες τόνισαν αμέσως μετά την επαναφορά των κυρώσεων ότι η διπλωματία δεν έχει τελειώσει, αναμένεται να ευρύτερες επιπτώσεις στη δοκιμαζόμενη οικονομία του Ιράν.
Η δεξαμενή σκέψης με έδρα τις Βρυξέλλες International Crisis Group ανέφερε ότι το Ιράν φαίνεται να αντιμετωπίζει αδιάφορα τις ανανεωμένες κυρώσεις του ΟΗΕ, καθώς έχει ήδη βρει τρόπους να αντεπεξέλθει στις αμερικανικές. «Είναι επίσης πιθανό να επιτείνει τη δυσπραγία σε μια οικονομία που ήδη παλεύει με υψηλό πληθωρισμό, νομισματικά προβλήματα και ολοένα και βαθύτερα ζητήματα υποδομών», ανέφερε.
Σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους από τους πολέμους
Σύμφωνα όμως νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Lancet Global Health που εστιάζει στην παγκόσμια υγεία οι κυρώσεις επηρεάζουν τόσο τις συνθήκες υγείας στις χώρες-στόχους ώστε οδηγούν στον θάνατο 564.258 ανθρώπους κατά μέσο όρο ετησίως. Mέσα από δεδομένα με ηλικιακά ειδικά ποσοστά θνησιμότητας και γεγονότα κυρώσεων για 152 χώρες την περίοδο 1971–2021, οι ερευνητές αποκαλύπτουν ότι οι κυρώσεις της Δύσης σκοτώνουν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμο.
Οι κυρώσεις μπορούν να οδηγήσουν σε μειώσεις της ποσότητας και της ποιότητας της δημόσιας παροχής υπηρεσιών υγείας, ως αποτέλεσμα της μείωσης των δημόσιων εσόδων.
Επιπλέον επιφέρουν μειωμένη διαθεσιμότητα βασικών εισαγωγών, λόγω της μείωσης των συναλλαγματικών εσόδων και η οποία περιορίζει την πρόσβαση σε ιατρικά εφόδια, τρόφιμα και άλλα κρίσιμα αγαθά.
Επίσης βάζουν περιορισμούς σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, μέσω πραγματικών ή αντιλαμβανόμενων εμποδίων δυσχεραίνοντας την αποτελεσματική λειτουργία τους στις χώρες-στόχους.
Οι Δύση αυξάνει με τα χρόνια τις κυρώσεις
Παρά όμως αυτές τις ανησυχίες για τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις των συμβατικών, γενικευμένων (οριζόντιου τύπου) καθεστώτων κυρώσεων, η χρήση οικονομικών κυρώσεων έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, όπως τονίζει η έρευνα.
Σύμφωνα με υπολογισμούς βάσει του Global Sanctions Database (GSDB), το 25% όλων των χωρών τέθηκαν υπό κάποιο είδος κυρώσεων είτε από τις ΗΠΑ, είτε από την ΕΕ, είτε από τον ΟΗΕ την περίοδο 2010–22, έναντι μέσου όρου μόλις 8% τη δεκαετία του 1960.
Η αύξηση αυτή τροφοδοτείται από την επέκταση των κυρώσεων που έχουν ως διακηρυγμένο στόχο τον τερματισμό πολέμων, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή την προώθηση της δημοκρατίας.
Χτυπιούνται βρέφη και ηλικιωμένοι
Οι μονομερείς κυρώσεις υπερτερούν σαφώς των κυρώσεων του ΟΗΕ, αλλά όταν και οι δύο περιλαμβάνονται στην εξίσωση, οι μονομερείς κυρώσεις είναι σημαντικές για όλες τις ηλικιακές ομάδες, ενώ οι κυρώσεις του ΟΗΕ δεν ήταν ποτέ σημαντικές.
Αντιθέτως, παρότι οι οικονομικές κυρώσεις μερικές φορές έχουν ισχυρότερες επιδράσεις από τις μη οικονομικές όταν συνυπολογίζονται στην εξίσωση, υπάρχει μία ηλικιακή ομάδα (60–80 ετών) στην οποία οι μη οικονομικές κυρώσεις έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση, και άλλες δύο στις οποίες έχουν οριακά σημαντικές.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ φαίνεται να οδηγούν τις δυσμενείς επιπτώσεις στη θνησιμότητα. Για παράδειγμα οι μονομερείς κυρώσεις των ΗΠΑ ήταν σημαντικές για έξι ηλικιακές ομάδες, ενώ οι αυτές της ΕΕ δεν ήταν σημαντικές σε καμία ηλικιακή ομάδα.
Ανάμεσα στις κυρώσεις ΗΠΑ, ΕΕ και ΟΗΕ αυτές των ΗΠΑ αποδίδουν τα πιο σημαντικά αποτελέσματα, σύμφωνα με την έρευνα. Ομοίως, οι κυρώσεις μη σχετιζόμενες με όπλα υπερισχύουν των κυρώσεων σχετικών με όπλα όταν περιλαμβάνονται από κοινού.
Οι δείκτες γενικών κυρώσεων και οικονομικών κυρώσεων έδειξαν επίσης σημαντικές επιδράσεις στη θνησιμότητα κάτω των 5 ετών, ενώ οι οικονομικές κυρώσεις εμφάνισαν επίσης σημαντική επίδραση στη θνησιμότητα των ηλικιωμένων.
Τα ευρήματά δείχνουν ότι οι μονομερείς και οικονομικές κυρώσεις, ιδίως εκείνες που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ, οδηγούν σε σημαντικές αυξήσεις της θνησιμότητας, πλήττοντας δυσανάλογα τα παιδιά κάτω των 5 ετών.
Τι γίνεται με τον ΟΗΕ;
Ένα εύρημα με δυνητική σημασία, σύμφωνα με τους επιστήμονες. είναι ενώ πως οι μονομερείς και οικονομικές κυρώσεις συνδέονται θετικά με αυξήσεις της θνησιμότητας, αλλά όχι οι κυρώσεις του ΟΗΕ δεν συνδέονται.
Μια πιθανή ερμηνεία αυτού είναι ότι η διαφορά οφείλεται στον μεγαλύτερο δημόσιο έλεγχο στον οποίο υπόκεινται εκ φύσεως οι αποφάσεις του ΟΗΕ, ενός διαβουλευτικού οργάνου με συμμετοχή των χωρών-στόχων.
Παρ’ όλα αυτά, οι επιστήμονες λένε ότι και πάλι χρειάζεται προσοχή στο πως ερμηνεύεται αυτό το εύρημα. Πολλές φορές οι εκτιμήσεις για τον συντελεστή των κυρώσεων του ΟΗΕ είναι θετικές, έστω κι αν δεν είναι στατιστικώς σημαντικά διαφορετικές από το μηδέν. Με απλά λόγια: η έρευνα δεν «αθωώνει» πλήρως τις κυρώσεις του ΟΗΕ. Έτσι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, παρότι τα στοιχεία δεν επιτρέπουν να απορρίψουμε την υπόθεση ότι οι κυρώσεις του ΟΗΕ δεν έχουν επίδραση στη θνησιμότητα, δεν επιτρέπουν επίσης να απορρίψουμε την εναλλακτική υπόθεση ότι έχουν ποσοτικά σημαντική δυσμενή επίδραση.
Γιατί δεν ανιχνεύονται εύκολα οι κυρώσεις του ΟΗΕ
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους θα αναμενόταν οι κυρώσεις του ΟΗΕ να έχουν επιδράσεις που είναι δυσκολότερο να ανιχνευθούν σε διακρατικά δεδομένα. Ένας από αυτούς είναι ότι οι μονομερείς κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΗΠΑ ή η ΕΕ μπορεί να είναι σχεδιασμένες με τρόπους που έχουν μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στους πληθυσμούς-στόχους.
Οι περισσότερες -αν και όχι όλες- κυρώσεις του ΟΗΕ τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πλαισιωθεί ως προσπάθειες ελαχιστοποίησης του αντίκτυπού τους στους αμάχους, αν και το κατά πόσο έχουν πετύχει αυτόν τον στόχο παραμένει αντικείμενο συζήτησης.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ, αντιθέτως, συχνά στοχεύουν στη δημιουργία συνθηκών ευνοϊκών για αλλαγή καθεστώτος ή μεταβολές πολιτικής συμπεριφοράς, με την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης στις χώρες-στόχους να αναγνωρίζεται σε ορισμένες περιπτώσεις από τους φορείς χάραξης πολιτικής ως τμήμα του επιδιωκόμενου μηχανισμού μέσω του οποίου θα επιτευχθούν οι στόχοι.
Οι ΗΠΑ -και, σε μικρότερο βαθμό, η Ευρώπη- διαθέτουν επίσης σημαντικούς μηχανισμούς που ενισχύουν τις οικονομικές και ανθρωπιστικές επιδράσεις των κυρώσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με την ευρεία χρήση του δολαρίου ΗΠΑ και του ευρώ στις διεθνείς τραπεζικές συναλλαγές και ως παγκόσμιων αποθεματικών νομισμάτων, καθώς και με την εφαρμογή των κυρώσεων, ιδίως από τις ΗΠΑ
Έτσι, οι επιστήμονες καταλήγουν πως χρειάζεται να αναμορφωθεί πλήρως ο σχεδιασμός των κυρώσεων ώστε να μετριαστούν ή να εξαλειφθούν οι δυσμενείς ανθρωπιστικές τους συνέπειες.
