Τι μας Ξημερώνει με τον Ερντογάν: Πώς «Διαβάζει» η Αθήνα την Αλαζονεία του Σουλτάνου

Στο κενό που άφησε πίσω της η ακύρωση της προγραμματισμένης συνάντησης Μητσοτάκη – Ερντογάν κινούνται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς αναμένεται δείγμα γραφής το αμέσως επόμενο διάστημα, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν επρόκειτο για ένα τυχαίο περιστατικό, που δείχνει όμως και την έλλειψη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της Αγκυρας για τα Ελληνοτουρκικά, ή κίνηση που σηματοδοτεί για αλλαγή πλεύσης της Αγκυρας μετά και την πρόσκληση που εξασφάλισε ο Τούρκος ηγέτης για τον Λευκό Οίκο.

Βεβαίως, η ελληνική πλευρά παρατηρεί ότι οι ύμνοι Τραμπ προς Ερντογάν δεν συνοδεύτηκαν από κάτι το χειροπιαστό για την Τουρκία – δεν υπήρξε κάποιο κοινό ανακοινωθέν που να πιστοποιεί ότι ο Ερντογάν αποκόμισε κάτι περισσότερο από επαίνους για την… προσωπικότητά του, ενώ και ο ίδιος ο πρόεδρος της Τουρκίας εμφανίστηκε ιδιαίτερα συγκρατημένος στην ενημέρωση που έκανε για το ραντεβού με τον πρόεδρο των ΗΠΑ: είναι χαρακτηριστικό ότι δεν ανέφερε ούτε λέξη για επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35.

Παράλληλα, η ελληνική πλευρά έχει την αίσθηση ότι δεν θα αργήσει μία συνάντηση Τραμπ με τον Eλληνα πρωθυπουργό, καθώς ο Κυριάκος Μητσοτάκης διατηρεί καλή επικοινωνία με τον πρόεδρο των ΗΠΑ.

Με ψυχραιμία αντιμετωπίζει η ελληνική πλευρά και την ακύρωση του ραντεβού Μητσοτάκη – Ερντογάν με τουρκική πρωτοβουλία, αναγνωρίζοντας πάντως ότι ο λόγος ήταν πραγματικός και όχι προσχηματικός, αφού αφορούσε τη συμμετοχή του Ερντογάν στη συνάντηση Τραμπ με τους μουσουλμάνους ηγέτες της Μέσης Ανατολής. Aλλωστε, για τον ίδιο λόγο ακυρώθηκε και η συνάντηση του προέδρου της Τουρκίας με την πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι.

Ούτως ή άλλως, για τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν δεν υπήρχαν υψηλές προσδοκίες, καθώς οι τελευταίοι μήνες έχουν δείξει τα περιορισμένα όρια στα οποία μπορεί να κινηθεί η ελληνοτουρκική προσέγγιση, και το επιδιωκόμενο ήταν απλώς μια συνάντηση των δύο ηγετών που θα λειτουργούσε κατευναστικά στις εντάσεις που δημιουργούνταν το τελευταίο διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Μητσοτάκης επρόκειτο να επαναφέρει την απαίτηση άρσης του casus belli προκειμένου να συμμετάσχει η Τουρκία στο SAFE – και δεν επιθυμούσε μία συνάντηση που θα κατέληγε photo opportunity λόγω περιορισμένου χρόνου.

Παράλληλα, η ελληνική πλευρά πληροφορείται ότι ο Ερντογάν δεν σκοπεύει να παραβρεθεί στην άτυπη σύνοδο κορυφής στην Κοπεγχάγη – οπότε προς το παρόν δεν τίθεται θέμα προγραμματισμού του εξ αναβολής ραντεβού.

Το ραντεβού Τραμπ με Ερντογάν

Ο παράγοντας πάντως που φαίνεται να έχει αλλάξει το κλίμα και τις τουρκικές διαθέσεις είναι η πρόσκληση που έλαβε ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν για να επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο και φυσικά η πρόσκληση για συμμετοχή στο «κλαμπ» των αραβικών και μουσουλμανικών χωρών που διαπραγματεύονται με τον Ντόναλντ Τραμπ τον πόλεμο στη Γάζα. Πάντως, σύμφωνα με άριστα ενημερωμένη πηγή, η τουρκική πλευρά πρότεινε νέο ραντεβού την επόμενη μέρα (Τετάρτη), αλλά την ώρα εκείνη είχε ήδη κλεισμένες συναντήσεις ο Ελληνας πρωθυπουργός.

Σε αυτή τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στο μεγαλύτερο διεθνές φόρουμ, η προτεραιότητα του Τούρκου προέδρου ήταν μία: να αναδείξει τον ρόλο του ίδιου και της Τουρκίας ως του μεγάλου προστάτη των συμφερόντων των Παλαιστινίων και του μουσουλμανικού κόσμου. Και να καταδείξει ότι αυτός ο ρόλος γίνεται πλέον αποδεκτός ακόμη και από τον μεγαλύτερο υποστηρικτή του Ισραήλ, τον πρόεδρο Τραμπ.

Η συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν, παρά το εντυπωσιακό «περιτύλιγμα» που προσέδωσε ο Αμερικανός πρόεδρος με τα θερμά λόγια του στον Τούρκο ομόλογό του, μάλλον θα πρέπει να αφήνει πολλά ερωτηματικά στην τουρκική πλευρά για το κατά πόσον αυτό το κλίμα θα μετατραπεί και σε πρακτικά μέτρα και αποφάσεις.

Στο πλευρό του Τραμπ

Για τον Τούρκο πρόεδρο, το ίδιο σημαντική με τη φωτογραφία στο Οβάλ Γραφείο ήταν και η φωτογραφία δύο ημέρες πριν στο πλευρό του Ντόναλντ Τραμπ, στη συνάντηση με τους ηγέτες των αραβικών και μουσουλμανικών χωρών για το ζήτημα της Γάζας, όπου συμβολικά παρέπεμπε σε «συμπρόεδρο» της ομάδας αυτής. Αυτή ήταν αλλαγή της τελευταίας στιγμής, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, είχε υπάρξει συνεννόηση μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν τον ρόλο του άτυπου εκπροσώπου να αναλάβει το Κατάρ και όχι η Τουρκία. Στη συνάντηση αυτή ουσιαστικά έσπασε ο πάγος με τον Τραμπ και διευκολύνθηκε το κλίμα εν όψει της συνάντησής τους στον Λευκό Οίκο.

Ο Τούρκος πρόεδρος πάντως, και αυτό δεν μπορεί να μην καταγραφεί, μετά το ξέσπασμά του στη Γ.Σ. του ΟΗΕ εναντίον του Ισραήλ, τόσο στις ανακοινώσεις της Προεδρίας της Τουρκίας για την πολυμερή συνάντηση όσο και κυρίως στο Οβάλ Γραφείο, απέφυγε οποιεσδήποτε κορόνες εναντίον του Ισραήλ, γνωρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την αντίδραση του Τραμπ.

Εξάλλου, ο Αμερικανός πρόεδρος θα φιλοξενήσει σήμερα, Δευτέρα στον Λευκό Οίκο τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου και ίσως εκεί θα κριθεί και η τελική μορφή της πρωτοβουλίας του Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα. Σε μια διαδικασία όμως που θα είναι ενεργό και το Ισραήλ και θα ληφθούν σοβαρά υπόψη οι θέσεις του, παρά το γεγονός ότι ο Τραμπ είχε προειδοποιήσει τον Νετανιάχου να μην επιχειρήσει την προσάρτηση της Δυτικής Οχθης, που αποτελεί «κόκκινη γραμμή» και για τους Παλαιστινίους και για τη διεθνή κοινότητα.

Προσπάθεια χειραγώγησης

Η συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν στον Λευκό Οίκο, όμως, ήταν μια προσπάθεια του πρώτου να δείξει ότι μπορεί να χειριστεί και να χειραγωγήσει έναν δύσκολο και ισχυρό ηγέτη τρίτης χώρας, που πολύ συχνά βρίσκεται σε φυγόκεντρη τροχιά σε σχέση με τη Δύση, στην οποία δηλώνει ότι θέλει να ανήκει.

Ο Ερντογάν έφτασε στον Λευκό Οίκο φορτωμένος με «δώρα»: δεσμεύσεις για αγορά τουλάχιστον 200 πολιτικών αεροσκαφών, αγορά αμερικανικού LNG, μικρών αρθρωτών πυρηνικών αντιδραστήρων, καθώς και αμυντικού υλικού. Ολα αυτά όμως δεν ήταν αρκετά.

Ο Αμερικανός πρόεδρος, και παρουσία του και μετά την αποχώρηση του Τούρκου προέδρου, επανέλαβε ότι για τα F-35 έχουν ζητηθεί ορισμένα πράγματα από την Τουρκία και ότι ο ίδιος είναι διατεθειμένος να άρει τις κυρώσεις που εμποδίζουν την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα. Το ζήτημα των S-400 παραμένει στο τραπέζι, όπως υπήρχε και πριν από τη συνάντηση, και έτσι η «δέσμευση» Τραμπ για προμήθεια των μαχητικών στην Τουρκία περνά από συγκεκριμένους όρους που είναι γνωστοί στην Αγκυρα.

Ο ίδιος ο Τραμπ μάλιστα πρότεινε και την πώληση στην Τουρκία πυραύλων Patriot, δείχνοντας τους όρους που ουσιαστικά θέτει: απόσυρση και πάγωμα των S-400 και προμήθεια αμερικανικών Patriot. Μια επιλογή ιδιαιτέρως δύσκολη για τον Ερντογάν, καθώς η απόφασή του για τους S-400, προκειμένου να εκβιάσει και να δείξει ότι αψηφά τις ΗΠΑ, έχει στοιχίσει ήδη στη χώρα του τον εξοβελισμό από το πρόγραμμα των F-35, στο οποίο έχει διαθέσει 1,5 δισ. δολάρια, και την απώλεια μεγάλου διπλωματικού κεφαλαίου.

Η εγκατάλειψη των S-400 θα αναδείκνυε τη λανθασμένη επιλογή του, θα προκαλούσε τριγμούς στη σχέση του με τη Μόσχα και θα έδειχνε μια «υποταγή» στον Τραμπ, καθώς είχε ήδη ανακοινωθεί ότι οι S-400 αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του «Ατσάλινου Θόλου» που έχει εξαγγείλει η Τουρκία.

Ρωσικό αέριο

Ωστόσο, ακόμη και το «δώρο» της αγοράς μεγάλων ποσοτήτων αμερικανικού LNG δεν ήταν αρκετό. Ο Τραμπ με έμφαση ανέφερε ότι η Τουρκία πρέπει να σταματήσει να αγοράζει ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο, το οποίο είναι κρίσιμο για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας, αλλά και σημαντικό εργαλείο για τη διατήρηση της καλής σχέσης του Ερντογάν με τον Πούτιν. Ακόμη και η συμφωνία για συνεργασία σε μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες είναι η αμερικανική απάντηση και αντίδραση στην αποκλειστική εξάρτηση του τουρκικού πυρηνικού προγράμματος από τις ρωσικές εταιρείες που κατασκεύασαν το Ακούγιου.

Στο Οβάλ Γραφείο, όπου φυσικά δεν υπήρξε καμία ερώτηση από τους Τούρκους δημοσιογράφους για τη Γάζα ώστε να μην έρθει σε δύσκολη θέση ο Ερντογάν, ο ίδιος είχε την ευκαιρία να αντιληφθεί ότι η σχέση με τον Τραμπ δεν είναι μια απλή επιχείρηση γοητείας ή ακόμη και κολακείας και ότι για κάθε μικρό βήμα τα ανταλλάγματα που ζητούνται είναι πολλά. Και κυρίως ότι είναι εξαιρετικά επικίνδυνο όταν συναλλάσσεσαι με τον Τραμπ να επιχειρήσεις να παίξεις διπλό παιχνίδι είτε με τη Ρωσία, είτε με την Κίνα, είτε με τη Χαμάς.

Αυτά είναι κρίσιμα τεστ στα οποία θα δοκιμαστεί το επόμενο διάστημα η σχέση του Τραμπ με τον Ερντογάν, ο οποίος πάντως μπορεί να ισχυριστεί ότι άντεξε την πίεση και κατόρθωσε τελικά να σπάσει την απομόνωση που του είχε επιβάλει ο προηγούμενος Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και ότι πλέον η χώρα του, με τη σύμφωνη γνώμη του Αμερικανού προέδρου, μπορεί και έχει λόγο στη συνδιαμόρφωση των νέων ισορροπιών και της αρχιτεκτονικής ασφάλειας στη Μέση Ανατολή.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, που λόγω της παρουσίας του Τραμπ είναι και εξαιρετικά απρόβλεπτο πώς θα κινηθούν παράλληλα το επόμενο διάστημα και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Δεν είναι μυστικό ότι οι σχέσεις με την Τουρκία βρίσκονται σε μια εξαιρετικά δύσκολη καμπή, καθώς οι ρητορικές μέχρι τώρα διεκδικήσεις και αμφισβητήσεις δοκιμάζονται επί του πεδίου, με τον κίνδυνο πάντοτε να είναι υπαρκτός για εκτροχιασμό και κλιμάκωση, ακόμη και σε θερμό επεισόδιο.

Οι αναφορές του Ερντογάν από το βήμα της Γ.Σ. του ΟΗΕ δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών: κανένα έργο που αποκλείει την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα υλοποιηθεί, η Τουρκία έχει δικαιώματα και αρμοδιότητες δυτικά της Κύπρου και το ψευδοκράτος γύρω από την Κύπρο πρέπει να αναγνωριστεί. Η λύση της ομοσπονδίας δεν υπάρχει πλέον, παρά μόνο αυτή των δύο κρατών.

Μήνυμα

Η δήλωση αυτή του Ερντογάν δεν γίνεται τυχαία, καθώς θέλει να στείλει το μήνυμα ότι η μονοθεματική ενασχόλησή του με τη Γάζα και την «πολεμική» εναντίον του Ισραήλ δεν σημαίνει ότι αποδυναμώνεται το ενδιαφέρον της Τουρκίας γι’ αυτά που θεωρεί δικαιώματά της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η μεγάλη εκκρεμότητα που παραμένει στο θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου – Κρήτης θα αποτελέσει τη μεγάλη δοκιμασία στις σχέσεις των δύο χωρών και για τη διατήρηση του κλίματος των «ήρεμων νερών» που επιδιώκεται.

Σύμφωνα με πληροφορίες, στη συνάντηση που είχαν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης λύθηκαν εν μέρει οι παρεξηγήσεις του προηγούμενου διαστήματος και εκφράστηκε η κοινή θέση των δύο πλευρών για συνέχιση του έργου.

Ομως παραμένει σε εκκρεμότητα μια δύσκολη ισορροπία. Η κυπριακή πλευρά έχει δηλώσει ότι έχει ήδη δεσμεύσει δύο ετήσιες δόσεις των 25 εκατ. ευρώ προκειμένου να προχωρήσει το έργο, όμως ζητά προτού γίνει η εκταμίευση να ξεκινήσουν και πάλι οι έρευνες του ιταλικού ερευνητικού, που διακόπηκαν με την τουρκική παρέμβαση τον Ιούλιο του 2024. Η Αθήνα, σύμφωνα με πληροφορίες, έχει δηλώσει ότι είναι έτοιμη γι’ αυτή την επανάληψη των ερευνών.

Η φόρμουλα στην οποία φαίνεται να καταλήγει η ελληνική πλευρά είναι το ερευνητικό, με πρωτοβουλία του καπετάνιου, να προβεί σε γενική γνωστοποίηση των ερευνών σε όλα τα παράκτια κράτη (και όχι μόνο προς την Τουρκία), κάτι που δίνει βεβαίως εμμέσως τη δυνατότητα και στην Τουρκία να επαναλάβει την πρακτική έκδοσης δικής της NAVTEX. Η οποία, όμως, εφόσον αφορά την περιοχή ανατολικά της Κάσου, δεν θα αμφισβητεί μόνο την αρμοδιότητα της Ελλάδας για έκδοση NAVTEX, αλλά και την ίδια την ελληνική ΑΟΖ, όπως έχει οριοθετηθεί βάσει της ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας.

Κίνδυνος έντασης

Η Αθήνα προφανώς θα εκδώσει αντι-NAVTEX απέναντι σε κάθε ισχυρισμό ότι η περιοχή αφορά τουρκική υφαλοκρηπίδα, αλλά και η Τουρκία θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι έρευνες διεξάγονται με δική της άδεια και βάσει της δικής της NAVTEX. Ετσι, παρά την αντιπαράθεση και την ανταλλαγή NAVTEX και διαβημάτων, οι έρευνες θα συνεχίζονται τουλάχιστον μέχρι την περιοχή όπου αρχίζει η κυπριακή ΑΟΖ. Πάντως, αυτή η φόρμουλα είναι περίπλοκη και πλέον, με τη φόρτιση που υπάρχει, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πρόκληση σοβαρής έντασης, κάτι που δεδομένα δεν επιθυμεί η Αθήνα.

Σύμφωνα με πληροφορίες από κυπριακή πηγή, στη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων η Λευκωσία, προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια για την ολοκλήρωση των ερευνών για την ηλεκτρική διασύνδεση, έβαλε στο τραπέζι ακόμη και ζήτημα οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας. Πρόταση που δεν προχώρησε, καθώς η Αθήνα θεωρεί ότι θα προκαλούσε μεγάλη και απρόβλεπτη ένταση με την Τουρκία.

Στην Αθήνα έγινε δεκτή με ικανοποίηση, αν και με αρκετή δυσπιστία ως προς το τελικό αποτέλεσμα και η παρέμβαση του προέδρου Τραμπ προς τον Ερντογάν για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ένα ζήτημα που αφορά άμεσα τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία, το οποίο δεν είναι διμερές, αλλά αφορά τις θρησκευτικές ελευθερίες στην Τουρκία. Τα τελευταία 35 χρόνια όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι ζητούν χωρίς αποτέλεσμα από τις εκάστοτε τουρκικές κυβερνήσεις να επιτρέψουν το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής, η οποία παραμένει κλειστή από το 1971.

Η θεολογική σχολή της Χάλκης

Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει επίσης υποσχεθεί πολλές φορές την επαναλειτουργία της Σχολής, όμως η τουρκική πλευρά, και στις συνομιλίες της με την Ουάσινγκτον στο παρελθόν, συνέδεε την απόφαση για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής με ανταλλάγματα στη Θράκη, συσχετισμός που απορρίπτεται κατηγορηματικά από την Αθήνα. Ο Τούρκος υπουργός Παιδείας, πριν από μερικούς μήνες, είχε ανακοινώσει ότι έχει βρεθεί η φόρμουλα για το νομικό και θεσμικό πλαίσιο επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής, αλλά απαιτείται η πολιτική απόφαση.

Και πλέον, πέραν των δηλώσεων και των υποσχέσεων, μένει στο χέρι του Ερντογάν να αποδείξει ότι ήταν ειλικρινής η δήλωσή του στο Οβάλ Γραφείο ότι «θα κάνει ό,τι του αναλογεί» για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής.