«Μείνετε ψύχραιμοι και κρατάτε μετρητά» (Keep Calm and Carry Cash) μας λένε οι οικονομολόγοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Πρόκειται για καλοπροαίρετη παραίνεση και όχι για επίσημη οδηγία, αλλά το νόημα παραμένει το ίδιο: Έσο έτοιμος, οι κρίσεις καραδοκούν.
Η μετάβαση της Ευρώπης σε μια «πολεμική οικονομία», εκτός από μέτρα λιτότητας και τσεκούρωμα των κοινωνικών δαπανών υπέρ των στρατιωτικών εξοπλισμών, συνοδεύεται από μια εκστρατεία πειθάρχησης-εκπαίδευσης του πληθυσμού, με ευρω-εγχειρίδια «επιβίωσης σε καιρούς κρίσης». Το άρθρο των οικονομολόγων της ΕΚΤ ερμηνεύθηκε ποικιλοτρόπως από τα ευρωπαϊκά και διεθνή ΜΜΕ, όχι μόνο των «σομόν» (ιστο)σελίδων». Ένας πρώτος συνειρμός είναι ότι όταν κάποιος σου λέει «μείνε ψύχραιμος», συνήθως σημαίνει ότι τα πράγματα δεν πάνε και πολύ καλά. Είναι σαν να σου λένε «μην πανικοβάλλεσαι», προκαλώντας το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.
Σκοπός της ΕΚΤ δεν είναι να μας τρομάξει, αλλά να μας αφυπνίσει ώστε να έχουμε το νου μας.
Όμως και μόνο τα πρόσφατα ιστορικά παραδείγματα που δίνει για να μας «τσιγκλίσει», ενεργοποιούν ανακλαστικά αν όχι πανικού, σίγουρα ανησυχίας.
Όσο για το πόσα μετρητά πρέπει να έχουμε πάνω μας, για καλό και για κακό, η ΕΚΤ παραπέμπει σε αντίστοιχες συστάσεις που απευθύνουν κράτη μέλη όπως η Αυστρία, η Ολλανδία και η Φινλανδία: Περίπου 70 με 100 ευρώ για κάθε μέλος του νοικοκυριού ή «αρκετά για να καλύψουν βασικές ανάγκες για 72 ώρες». Αν πάρουμε τις συμβουλές κατά γράμμα, μια τετραμελής οικογένεια στην Ελλάδα πρέπει να έχει στην άκρη ανά πάσα στιγμή 400 ευρώ σε μετρητά, κάτι όχι τόσο εύκολο όταν πάνω από τα μισά νοικοκυριά με παιδιά δεν μπορούν να καλύψουν έκτακτες αλλά αναγκαίες δαπάνες των 480 ευρώ
Οι κρίσεις απαιτούν μετρητά
Η ΕΚΤ αναφέρεται σε τέσσερα επεισόδια κρίσεων, διαφορετικής αιτιολογίας και διαφορετικής εμβέλειας (πανευρωπαϊκής/παγκόσμιας, περιφερειακής και εθνικής) κατά τη διάρκεια των οποίων αναδείχθηκε η αξία των μετρητών.
Τα κατηγοριοποιεί ως εξής:
1. Η πανδημία του κορονοϊού, από το πρώτο λοκντάτουν στις αρχές του 2020 ως και τις αρχές του 2021
2. H εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022
3. Το μπλακ-άουτ στην Ιβηρική χερσόνησο τον Απρίλιο του 2025
4. Η ελληνική κρίση χρέους, εστιασμένη στην περίοδο 2014-2015, με αποκορύφωμα την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων – capital controls
Λοκντάουν
Για την κρίση του κορονοϊού η ΕΚΤ αναφέρει ότι το πρώτο «σκληρό» λοκντάουν, των 90 ημερών, από τις 24 Ιανουαρίου και μετά, η ημερήσια έκδοση τραπεζογραμματίων από τις κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης, ανήλθε στα 616 εκατομμύρια ευρώ. Σχεδόν το διπλάσιο ποσό από ό,τι θα προβλέπονταν χωρίς τον κορονοϊό (320 εκ. ευρώ την ημέρα), αποδίδοντας στην πανδημία μια αύξηση 94% ή 260 εκ. ευρώ ημερησίως. Σύμφωνα με τους αναλυτές, αυτό σημαίνει ότι «ο κόσμος στράφηκε άμεσα στα μετρητά, αναζητώντας ρευστότητα σε περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας εξαιτίας ενός απροσδόκητου γεγονότος». Μάλιστα διαχωρίζει την άμεση στροφή στα μετρητά από τις μακροπρόθεσμες τάσεις «προληπτικής αποταμίευσης», λόγω του υγειονομικού και οικονομικού άγχους. Ως και τα τέλη του 2020 η έκδοση τραπεζογραμματίων αυξήθηκε συνολικά κατά 130% – σε σύγκριση με την περίοδο πριν τον κορονοϊό.
Πόλεμος
Η ΕΚΤ θυμίζει ότι όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, άμεσα αυξήθηκε η ζήτηση για μετρητά σε όλες τις γειτονικές χώρες: Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία και Φινλανδία. Ακόμα και σε χώρες με σταθερό χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως η Γερμανία και η Αυστρία, ο κόσμος έτρεξε στα ΑΤΜ να σηκώσει χρήματα… για παν ενδεχόμενο. Στις χώρες που συνορεύουν άμεσα με τις εμπόλεμες ζώνες, η ζήτηση για μετρητά αμέσως μετά την εισβολή υπολογίζεται ότι αυξήθηκε κατά 36%.
Μπλακ άουτ
Η πτώση του δικτύου του ρεύματος στην Ιβηρική χερσόνησο, στις 28 Απριλίου του 2025, επηρεάσε 55 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι πληρωμές με τραπεζική κάρτα «βουλιαξαν» εκείνη τη μέρα κατά 42% στις περιοχές που χτυπήθηκαν, το ηλεκτρονικό εμπόριο επίσης, ενώ σε όλη την Ισπανία η κατανάλωση μειώθηκε κατά 34%.
Τα ATM κατέρρευσαν λόγω του μπλακ άουτ. Όμως σύμφωνα με την ΕΚΤ το 39% των Ισπανών είχαν ήδη «απόθεμα» με μετρητά στα σπίτια τους, και τις επόμεες μέρες όταν το ρεύμα επανήλθε, έσπευσαν να το αναπληρώσουν. Οι αναλήψεις μετρητών αυξήθηκαν και σε περιοχές που δεν είχαν πληγεί, ως προληπτικό μέτρο.
Ελληνική κρίση χρέους
Μαζί με τον λοιμό, τον πόλεμο και το καθολικό μπλακ άουτ, η Ελλάδα έχει τη δική της θέση στο κουαρτέτο των κρίσεων, που αναδεικνύουν την πολύτιμη θέση των μετρητών. Η ΕΚΤ συσχετίζει την πορεία του Σύνθετου Δείκτη Συστημικού Δημοσιονομικού Στρες (SovCISS), με την έκδοση τραπεζογραμματίων από την ΤτΕ. Όσο αυξανόταν το οικονομικό ρίσκο και η αβεβαιότητα, τόσο αυξανόταν και η ζήτηση για μετρητά. Από τα τέλη του 2014 ως τα μέσα του 2015, η Ελλάδα εξέδιδε κατά μέσο όρο 72 εκατ. ευρώ επιπλέον μετρητά σε καθημερινή βάση, από όσα θα εξέδιδε αν δεν υπήρχε κρίση, συμπεραίνουν οι αναλυτές.
Το αποκορύφωμα ήταν ο Ιούνιος του 2015, όταν εκδόθηκαν σε ένα μήνα 5 δισ. ευρώ από την ΤτΕ – ιστορικό ρεκόρ. «Μετά από διάφορα γεγονότα στα τέλη Ιουνίου 2015, μεταξύ των οποίων η απόφαση των ελληνικών αρχών να διεξαγάγουν δημοψήφισμα και η μη παράταση του προγράμματος μακροοικονομικής προσαρμογής, η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε τραπεζική αργία και επέβαλε αυστηρούς ελέγχους κεφαλαίων, συμπεριλαμβανομένων ημερήσιων ορίων ανάληψης από ΑΤΜ», αναφέρει η ανάλυση. Το τι οδήγησε στο δημοψήφισμα και τα capital controls, πολύ βολικά παραλείπεται.
Βαλιτσάκι πρώτης ανάγκης
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε επίσης τον Μάρτιο του 2025 την «Στρατηγική της Ένωσης για την ετοιμότητα» (Prepadness Union Strategy), η οποία δίνει κατευθυντήριες γραμμές για «την επίτευξη αυτονομίας του πληθυσμού για τουλάχιστον 72 ώρες». Στόχος ήταν να υπάρξει μια στοιχειώδης προετοιμασία σε περίπτωση έκτακτων γεγονότων: Καταστροφές λόγω κλιματικής αλλαγής, κυβερνοεπιθέσεις, γεωπολιτικές συγκρούσεις.
Σε βίντεο που δημοσιεύτηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η αρμόδια Επίτροπος για την Ετοιμότητα και τη Διαχείριση Κρίσεων, έδωσε πρακτικές οδηγίες για το τι πρέπει να περιλαμβάνει το «κιτ επιβίωσης», για τις πρώτες τρεις μέρες μιας κρίσης: τρόφιμα, νερό, φακό, σπίρτα ή αναπτήρα, ελβετικό σουγιά, φορτιστή και power bank, ραδιόφωνο, μετρητά, φάρμακα και έντυπα έγγραφα ταυτότητας.
