Η κοινωνική ανισότητα έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο οξείες πληγές της Βουλγαρίας, η οποία παραμένει σταθερά στις τελευταίες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε βασικούς δείκτες ευημερίας, εισοδήματος και πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Όπως προειδοποιεί ο οικονομολόγος Ρούμεν Γκαλαμπίνοφ, «η χώρα καταγράφει τα υψηλότερα επίπεδα νομισματικής φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, ενώ ο δείκτης Gini —που μετρά την απόσταση μεταξύ φτωχών και πλουσίων— είναι από τους χειρότερους στην ήπειρο».
Η νέα έκθεση του ΟΟΣΑ, που δημοσιεύθηκε λίγους μήνες πριν από την υιοθέτηση του ευρώ από τη Βουλγαρία τον Ιανουάριο, σκιαγραφεί μια χώρα σε κρίσιμη μετάβαση: από τη μια πλευρά η ευρωπαϊκή της ολοκλήρωση, από την άλλη μια κοινωνία που βυθίζεται σε «ανισότητες χωρίς όρια», όπως χαρακτηριστικά τις αποκαλεί η Γενική Συνομοσπονδία Συνδικάτων της χώρας (KNSB).
Η σκιά της φτώχειας και η εγκατάλειψη της περιφέρειας
Με πληθυσμό μόλις 6,4 εκατομμύρια κατοίκους —μειωμένο κατά 30% μέσα σε 35 χρόνια—, η Βουλγαρία βιώνει έναν φαύλο κύκλο: χαμηλές συντάξεις, μαζική μετανάστευση, υπογεννητικότητα και συγκέντρωση της απασχόλησης σε λίγες πόλεις. Το κοινωνικό κράτος είναι αδύναμο και η κρατική παρέμβαση στην οικονομία έχει περιοριστεί αισθητά την τελευταία δεκαετία, οδηγώντας σε ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα.
Η ανισοκατανομή είναι πιο εμφανής στο περιφερειακό επίπεδο. Όπως εξηγεί ο κοινωνιολόγος Ντιμίταρ Γκάνεφ, «η αντίθεση ανάμεσα στο φτωχότερο βορειοδυτικό τμήμα —με περιοχές όπως το Βίντιν, η Βράτσα και η Μοντάνα— και τη σχετικά εύπορη Σόφια είναι τεράστια». Οι διαφορές στους μισθούς το αποδεικνύουν: στη Σόφια ο μέσος μηνιαίος μισθός φθάνει τα 1.700 ευρώ, στις πόλεις Βάρνα και Φιλιππούπολη κυμαίνεται γύρω στα 1.100 ευρώ, ενώ στις φτωχότερες περιοχές δεν ξεπερνά τα 800 ευρώ.
Η 56χρονη παιδίατρος Μαργαρίτα Σάρκοβα, που ζει στο Μπλαγκόεβγκραντ, περιγράφει χαρακτηριστικά το δίλημμα πολλών Βουλγάρων επαγγελματιών: «Μετά τις σπουδές μου έπρεπε να επιλέξω ανάμεσα στην ανεργία στις μεγάλες πόλεις ή στην επαγγελματική στασιμότητα στην επαρχία. Τελικά διάλεξα το δεύτερο – αλλά χωρίς καμία προοπτική εξέλιξης ή αξιοπρεπή αμοιβή».
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Στόγιαν Πάντσεφ, το πρόβλημα ξεκινά από τον ανεπαρκή κοινωνικό μηχανισμό: σχεδόν δύο εκατομμύρια συνταξιούχοι ζουν με συντάξεις που κυμαίνονται μεταξύ 460 και 500 ευρώ τον μήνα, παρά τις πρόσφατες αυξήσεις κατά 10%. Οι ηλικιωμένοι αποτελούν πλέον το ένα τρίτο του πληθυσμού, καθιστώντας το φαινόμενο της φτώχειας διαγενεακό και διαρκές.
Στην εξίσωση προστίθεται και η μετανάστευση εργατών από τρίτες χώρες, όπως η Μολδαβία, η Ουκρανία και η Ινδία, οι οποίοι καταλαμβάνουν τις πιο χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας. «Η εισροή φθηνού εργατικού δυναμικού, σε συνδυασμό με την απουσία κοινωνικών πολιτικών, κάνει τους φτωχούς Βούλγαρους ακόμη φτωχότερους», εξηγεί ο Πάντσεφ. Η 48χρονη Σνέζανα Αποστόλοβα, μαγείρισσα στη Βάρνα, δηλώνει χαρακτηριστικά: «Οι ξένοι εργάτες δέχονται πολύ μικρότερες αμοιβές. Έτσι, χάνουμε ακόμη και τις λίγες ευκαιρίες που υπήρχαν».
Η ανισότητα που έγινε κανόνας
Ο δείκτης Gini στη Βουλγαρία ανήλθε το 2024 στο 40%, το υψηλότερο ποσοστό σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση — τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 30%. Το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ του 20% των πλουσιότερων και του 20% των φτωχότερων πολιτών φθάνει πλέον το 8 προς 1, έναντι 5 προς 1 στον μέσο όρο της ΕΕ.
«Δεν πρόκειται για παροδική ανωμαλία, αλλά για μια τάση που εδραιώνεται εδώ και πάνω από δέκα χρόνια», τονίζει η συνδικαλιστική συνομοσπονδία KNSB. Παράλληλα, η δημογραφική συρρίκνωση, η μετανάστευση νέων και η συγκέντρωση του πλούτου στη Σόφια και σε λίγες αστικές περιοχές διευρύνουν διαρκώς το ρήγμα.
Η Βουλγαρία ετοιμάζεται να ενταχθεί στην ευρωζώνη το 2026, γεγονός που θεωρητικά θα μπορούσε να ενισχύσει τη σταθερότητα και να προσελκύσει επενδύσεις. Ωστόσο, οι αναλυτές προειδοποιούν ότι χωρίς ισχυρό κοινωνικό κράτος και αναδιανεμητικές πολιτικές, η ένταξη στο ευρώ κινδυνεύει να εντείνει τις ήδη εκρηκτικές ανισότητες.
Σε μια χώρα όπου ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων, η ύπαιθρος ερημώνει και οι νέοι φεύγουν μαζικά, η Βουλγαρία μοιάζει να πλησιάζει την Ευρώπη νομισματικά αλλά να απομακρύνεται κοινωνικά. Οι «απεριόριστες ανισότητες» δεν είναι πλέον προειδοποίηση· είναι η καθημερινή πραγματικότητα μιας κοινωνίας που βλέπει το μέλλον της να φεύγει στο εξωτερικό.
