Κανένας δεν έπεσε από τα σύννεφα με την είδηση ότι οι καταγγελίες για βία και παρενόχληση στην εργασία υπερδιπλασιάστηκαν την τελευταία τριετία. Τα στοιχεία που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα η Ανεξάρτητη Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας (ΑΑΕΕ), προβλήθηκαν εκτενώς στα ΜΜΕ, με έμφαση στο φαινόμενο του mobbing, που αφορά σχεδόν τα οκτώ στα δέκα καταγγελλόμενα περιστατικά.
Τι είναι το mobbing
Το Αυτοτελές Τμήμα Παρακολούθησης της Βίας και Παρενόχλησης στην Εργασία, της ΑΑΕΕ, ορίζει το mobbing ως μορφή ψυχολογικής και ηθικής παρενόχλησης. Προέρχεται από το ρήμα «to mob», που σημαίνει κακομεταχειρίζομαι κάποιον, επιτίθεμαι, περικυκλώνω.
Το αρμόδιο τμήμα της ΑΑΕΕ, παραπέμπει στον ορισμό της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΙLO) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το εργασιακό mobbing ως «επαναλαμβανόμενη και με την πάροδο του χρόνου προσβλητική συμπεριφορά μέσω εκδικητικών, σκληρών ή κακόβουλων προσπαθειών εξευτελισμού ή υπονόμευσης ενός ατόμου ή ομάδων εργαζομένων».
Αν και η διαφορά μεταξύ bullying και mobbing είναι λεπτή, το δεύτερο θεωρείται πιο «ύπουλο», αφού αναφέρεται σε λιγότερο άμεσες, αλλά όχι λιγότερο οδυνηρές μορφές επιθετικότητας. Στη βιβλιογραφία ο όρος mobbing χρησιμοποιείται για τη βία και παρενόχληση στο εργασιακό περιβάλλον, ενώ το bullying παραπέμπει πιο συχνά στον σχολικό εκφοβισμό.
Συναισθηματική κακοποίηση
«Το mobbing χαρακτηρίζεται ως ένα φαινόμενο συναισθηματικής κακοποίησης το οποίο αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια σύμφωνα με τον ILO (International Labour Organization), βλάπτοντας την ψυχική ή σωματική ακεραιότητα του ατόμου, ενώ ταυτόχρονα θέτει και σε κίνδυνο την εργασία του, αλλά και το εργασιακό κλίμα», μας ενημερώνει η έκθεση της ΑΑΕΕ.
Σύμφωνα με τον αντίστοιχο ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το mοbbing, «η αρνητική αυτή συμπεριφορά μεταξύ συναδέλφων ή μεταξύ ιεραρχικών προϊσταμένων και υφισταμένων, κατά την διάρκεια της οποίας ο εμπλεκόμενος εξευτελίζεται επανειλημμένα και δέχεται επίθεση άμεσα ή έμμεσα από ένα ή περισσότερα άτομα έχει ως αποτέλεσμα την αποξένωση του από το εργασιακό κλίμα».
Τι ισχύει στην ελληνική νομοθεσία
Εδώ και τέσσερα χρόνια το εθνικό δίκαιο έχει κυρώσει και ενσωματώσει τη Διεθνή Σύμβαση 190 του ILO «Για την εξάλειψη της Βίας και παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας».
Η παρενόχληση και η βία στην εργασία (mobbing), περιλαμβάνεται ρητά στις απαγορεύσεις, ως «αυτελής απαγόρευση αποσυνδεμένη από την έννοια των διακρίσεων, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της εργασίας, είτε να συνδέεται με αυτήν, είτε να προκύπτει από αυτήν και μπορεί να λαμβάνει χώρα ιδίως στο χώρο εργασίας, στις μετακινήσεις από και προς την εργασία, κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται μέσω τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (άρθρο 4, Ν.4808/2021).
Στο πλαίσιο του νόμου αυτού έχει συσταθεί και το αρμόδιο τμήμα της ΑΑΕΕ, που χειρίζεται τις αντίστοιχες καταγγελίες.
πηγή: Επιθεώρηση Εργασίας
Υπερδιπλασιάστηκαν οι καταγγελίες για mobbing
Το 2022, την πρώτη χρονιά για την οποία υπάρχουν συγκεντρωτικά δεδομένα για τις επώνυμες καταγγελίες για παρενόχληση και βία στην εργασία, καταγράφηκαν 151 περιστατικά. Την επόμενη χρονιά η Επιθεώρηση Εργασίας ασχολήθηκε με 230 σχετικές υποθέσεις, για 300 προσφεύγοντες και προσφεύγουσες. Το 2024, οι καταγγελίες άγγιξαν τις 318, από 354 άτομα. Πρόκειται για αύξηση 110% σε τρία χρόνια.
Το 88% των καταγγελιώνν (280 υποθέσεις), αφορά περιστατικά βίας, λεκτικής, σωματικής και ηθικής, ψυχολογικής παρενόχλησης, δηλαδή φαινόμενα που περιλαμβάνουν mobbing. Εξ αυτών διευκρινίζεται ότι 46 περιστατικά αφορούν και σωματική βία. Δηλαδή το mobbing μπορεί να συνυπάρχει και με πιο ακραίες συμπεριφορές.
πηγή: Επιθεώρηση Εργασίας
Θύματα και θύτες mobbing
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ενώ η πλειοψηφία των θιγόμενων προσώπων είναι γυναίκες, πάνω από μία στις τρεις καταγγελίες (34%), προήλθε από άντρες. Αντεστραμμένα είναι τα ποσοστά για το φύλο των καταγγελλόμενων με το 70% να είναι άντρες.
Οριζόντιο και κάθετο mobbing
Το 40% των καταγγελλόμενων περιστατικών βίας και παρενόχλησης προέρχεται από τον ίδιο τον εργοδότη, ενώ το 60% από άλλον εργαζόμενο, ο οποίος συνήθως είναι άτομο σε ανώτερη ιεραρχική θέση (προϊστάμενος, υπεύθυνος βάρδιας κ.λπ).
Πρόκειται για αντιστροφή της τάσης των προηγούμενων χρόνων: Το 2021 το 65% των καταγγελλόμενων ήταν εργοδότες, το 2022 ήταν το 60%, το 2023 μειώθηκε στο 54%. Πλέον την πρωτοκαθεδρία έχει το mobbing μεταξύ συναδέλφων, ή αλλιώς «οριζόντιο mobbing».
KEΠΕΑ – ΓΣΕΕ: Σε τι οφείλεται η έξαρση του mobbing
Από το Κέντρο Πληροφόρησης Εργαζομένων και Ανέργων της ΓΣΕΕ (ΚΕΠΕΑ), επιβεβαιώνεται ότι οι καταγγελίες για mobbing έχουν πολλαπλασιαστεί, γεγονός που αποδίδεται σε δύο παράγοντες:
«Αφενός υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και ο κόσμος μιλάει πιο εύκολα. Αφετέρου έχουν αυξηθεί τα κρούσματα, γιατί υπάρχει μεγαλύτερη ανασφάλεια στο χώρο εργασίας», μας λέει εργασιακή σύμβουλος-ψυχολόγος του Κέντρου.
Σύμφωνα με τα στελέχη του ΚΕΠΕΑ, τα φαινόμενα mobbing συνδέονται με τις ευρύτερες αλλαγές στο εργασιακό πλαίσιο τις τελευταίες δεκαετίες. «Κάποτε πήγαινες σε μια δουλειά και έπαιρνες σύνταξη από εκεί. Τώρα υπάρχει μια ευρύτερη κινητικότητα, που συνδυάζεται με υπερπροσφορά εργαζομένων με πολύ υψηλά προσόντα, κι αυτό καμιά φορά κάνει τους εργοδότες να ξεφεύγουν. Υπάρχει μια έκπτωση ηθικών αξιών, που δεν αφορά μόνο τον εργασιακό χώρο».
Το προφίλ του «θύτη»
Όπως μας εξηγεί η αρμόδια εργασιακή σύμβουλος του Κέντρου της ΓΣΕΕ, όσο δυσκολεύουν οι συνθήκες εργασίας και «ξεχειλώνουν» τα ωράρια, βγαίνουν στην επιφάνεια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που έχουν να κάνουν με το προφίλ και την ανατροφή του κάθε ατόμου.
«Η έρευνα δείχνει ότι τα άτομα που ασκούν τέτοιες συμπεριφορές, έχουν συνήθως χαμηλή αυτοπεποίθηση, ενώ συχνά έχουν υποστεί οι ίδιοι κακοποιητικές συμπεριφορές. Είναι άτομα που έχουν ανάγκη να επιβληθούν. Στόχος του mobbing είναι να δημιουργήσουμε δυσφορία ή φόβο, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Αυτό που ικανοποιεί τον ‘θύτη’ του mobbing είναι ότι ασκεί έλεγχο και μπορεί να εκφοβίσει μέσω ψυχολογικής βίας».
Ένα από τα προβλήματα του mobbing είναι ότι οι άνθρωποι που το υφίστανται δυσκολεύονται να το αναγνωρίσουν. «Κάνουμε πολύ μεγάλη προσπάθεια να εκπαιδεύσουμε του εργαζόμενους να αναγνωρίζουν τις συμπεριφορές mobbing. Είναι κάτι αντίστοιχο με τις γυναίκες που δεν αναγνωρίζουν τα σημάδια κακοποιητικής συμπεριφοράς ή τα παιδιά που υφίστανται bullying και δυσκολεύονται να του δώσουν περιεχόμενο».
Πώς αποδεικνύεται το mobbing
Πολλές φορές οι εργαζόμενοι φτάνουν στο ΚΕΠΕΑ με άλλα αιτήματα, και στην πορεία αποδεικνύεται ότι υφίστανται mobbing.
«Έρχονται περιστατικά που ρωτάει ο εργαζόμενος π.χ. για το επίδομα άδειας και στο περιθώριο της συζήτησης μας λέει ότι δεν αντέχει άλλο και θέλει να φύγει γιατί συνεχώς δέχεται προσβολές και ταπείνωση από τον προϊστάμενό του. Είναι περιστατικά που προσπαθούμε με διακριτικότητα να χειριστούμε».
Γενικότερα το mobbing είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί, γιατί συνήθως δεν υπάρχει καταγραφή. Οι οδηγίες, όπως και οι προσβολές είναι προφορικές. Γι’αυτό και πρέπει οι εργαζόμενοι να είναι εκπαιδευμένοι και οργανωμένοι. Να μπορούν να ξεχωρίσουν τι συνιστά ταπεινωτική συμπεριφορά ή υπερβολική πίεση, τι είναι και τι δεν είναι αποδεκτό.
«Αν μπω σε μια διαδικασία, να διεκδικήσω πράγματα, πρέπει πρώτα ο ίδιος να έχω σαφή εικόνα τι είναι το mobbing. Να είμαι προετοιμασμένος. Να έχω όσο το δυνατόν περισσότερες απτές αποδείξεις γι’αυτό που θέλω να υποστηρίξω: Μαρτυρίες, μέιλ, μηνύματα, κατηγορίες. Να συμβουλευθώ ειδικό και δικηγόρο πριν προβώ σε ένα τέτοιο βήμα», μας λέει η σύμβουλος του ΚΕΠΕΑ.
Πρόληψη και δημοσιοποίηση
Όμως πριν φτάσουμε το σημείο των καταγγελιών, το πιο σημαντικό είναι η πρόληψη, ώστε να μη χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε mobbing. Σύμφωνα με το ΚΕΠΕΑ, η πρόληψη σχετίζεται με την καλλιέργεια ενός θετικού και συναδελφικού εργασιακού κλίματος και συγκεκριμένων ηθικών αξιών – αποδοχής και αλληλοσεβασμού, από την πλευρά και των εργοδοτών και των εργαζομένων.
Ένα εύρημα που καταγράφεται από την Επιθεώρηση Εργασίας, είναι ότι τα περισσότερα κρούσματα mobbing αφορούν μαζικούς χώρους, με μεγάλη κινητικότητα του προσωπικού, όπως το λιανεμπόριο, η εστίαση, τα καταλύματα και μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις. Πλέον πολλές μεγάλες επιχειρήσεις έχουν κώδικες δεοντολογίας και είναι πιο προσεκτικές, επιβεβαιώνουν οι σύμβουλοι του ΚΕΠΕΑ.
«Η δύναμή μας είναι να μιλάμε. Να μη μένουμε σιωπηλοί. Όταν κάτι γίνεται γνωστό, τίθενται όρια. Αν πούμε ότι ‘στην τάδε εταιρεία δεν σέβονται τους εργαζόμενους’, αυτό θα με επηρεάσει πολύ στο αν θα κάνω χρήση των υπηρεσιών αυτής της εταιρίας. Πρέπει ακόμα και ο γενικός πληθυσμός να εκπαιδευθεί, να αποκτήσουμε μια κουλτούρα μηδενικής ανοχής στο mobbing», καταλήγει η σύμβουλος του ΚΕΠΕΑ.
Επιθεωρήτρια Εργασίας: Η εργασιακή ανασφάλεια «θρέφει» το mobbing
Η κ. Παναγιώτα Ρόζου είναι πρόεδρος του Συλλόγου Επιθεωρητών Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία και υπαλλήλων Επιθεώρησης Εργασίας. Στα πλαίσια των καθηκόντων τους είναι η αξιολόγηση και η πρόληψη εργασιακών κινδύνων, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι όπως το mobbing.
Η ίδια επιβεβαιώνει την ερμηνεία του ΚΕΠΕΑ της ΓΣΕΕ, ότι οι καταγγελίες για mobbing έχουν πολλαπλασιαστεί αφενός επειδή οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο, αφετέρου επειδή έχει αυξηθεί η βία στους χώρους εργασίας.
«Τα εξαντλητικά ωράρια, η εργασιακή πίεση, η δύσκολη οικονομική κατάσταση που ζούμε, καθιστούν τον εργαζόμενο όμηρο, να φοβάται για τη δουλειά του. Ο άνθρωπος που παλεύει για να τα βγάλει πέρα, είναι πιο εύκολο να ‘στριμωχτεί’ από μια επιχείρηση Τα περιστατικά της βίαιης συμπεριφοράς αυξάνονται, όσο αυξάνεται η έλλειψη σεβασμού προς τον εργαζόμενο. Τα φαινόμενα mobbing συνδέονται ξεκάθαρα με την επιδείνωση του εργασιακού πλαισίου. Όσο πιο ανασφαλείς είναι οι εργαζόμενοι τόσο πιο ευάλωτοι είναι και στο mobbing. Oι νομοθεσίες είναι πιο ευνοϊκές για τον εργοδότη και αφήνουν τον εργαζόμενο απροστάτευτο. Το είδαμε και τώρα με τον νόμο για το 13ωρο», λέει η κ. Ρόζου.
Δεν καταγγέλλουν λόγο φόβου
Η ίδια τονίζει ότι το mobbing είναι δύσκολο να αποδειχθεί αν δεν υπάρχουν στοιχεία, γι’αυτό και συνίσταται στον εργαζόμενο να μαζεύει αποδείξεις (μέιλ, μηνύματα, μαρτυρίες), να καταγράφει ημερομηνίες και γεγονότα.
H συντριπτική πλειονότητα των περιστατικών mobbing δεν καταγγέλλεται λόγο φόβου. Ακόμα και όταν γίνονται επώνυμες καταγγελίες, οι περισσότερες είναι εκ των υστέρων, μετά από απόλυση.
«Ακόμα και στη μη καταβολή δεδουλευμένων και την παραβίαση ωραρίων, φτάνουν πολύ λιγότερα περιστατικά από όσα πραγματικά συμβαίνουν. Τόσο γιατί οι εργαζόμενοι φοβούνται για τη δουλειά τους αλλά και μήπως γίνει γνωστό στον ευρύτερο εργασιακό τους χώρο και δεν βρουν αλλού δουλειά. Υπάρχουν οι απειλές του τύπου ‘θα φροντίσω να μη βρεις δουλειά πουθενά’», μας λέει η κ. Ρόζου. Πρόκειται για πρακτικές που ευδοκιμούν στους χώρους της εστίασης και του τουρισμού, ιδίως σε μικρές περιοχές, αλλά δεν είναι άγνωστες και σε εταιρικά περιβάλλοντα.
