Μέχρι τώρα ξέραμε ότι η αλγοριθμική διαχείριση της εργασίας είναι συνώνυμη με τις ψηφιακές πλατφόρμες. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι οι πρόσφατες κινητοποιήσεις διανομέων σε μεγάλες πλατφόρμες, που διαμαρτύρονται ότι με έναν «αδιαφανή αλγόριθμο», που πλειστηριάζει τις τιμές, η μέση αμοιβή ανά παραγγελία μειώθηκε 25% με 30%.
Νέα έρευνα αποδεικνύει ότι η διαχείριση της εργασίας με αυτοματοποιημένα συστήματα και ψηφιακά εργαλεία, δεν περιορίζεται στις μεγάλες πλατφόρμες της λεγόμενης gig economy, αλλά διαχέεται σταδιακά σε όλους τους εργασιακούς χώρους.
Τι είναι το αλγοριθμικό μάνατζμεντ της εργασίας
Πολλοί από εμάς, ιδίως όσοι δεν έχουμε σπουδάσει μαθηματικά ή πληροφορική, ακούμε για «αλγοριθμικό μάνατζμεντ» και νιώθουμε δέος ανάμικτο με άγνοια. Φανταζόμαστε κάποια μυστική φόρμουλα, έναν ψηφιακό μάγο Μέρλιν ή δρ Καλιγκάρι, να δίνει εντολές μέσα από ένα σύστημα συλλογής πληροφοριών, που ένας θεός ξέρει πώς δουλεύει.
Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (International Labour Organisation), η αλγοριθμική διαχείριση αναφέρεται σε «αλγοριθμικά συστήματα που χρησιμοποιούν καταγεγραμμένα δεδομένα και άλλες πληροφορίες για την οργάνωση, την ανάθεση, την παρακολούθηση, την εποπτεία και την αξιολόγηση της εργασίας».
Ο αλγόριθμος δεν είναι κάτι μαγικό, αλλά «μια σειρά από εντολές που έχουν αρχή και τέλος, είναι σαφείς και έχουν ως σκοπό την επίλυση κάποιου προβλήματος». Ως έννοια αποδίδεται στον «πατέρα της άλγεβρας», τον Πέρση μαθηματικό Αλ Κουαρίσμι που έζησε στη Βαγδάτη τον 9ο αιώνα μ.Χ.
Ο μόνος λόγος που αναφέρουμε αυτά τα αχρείαστα για τους μυημένους ιστορικά στοιχεία, είναι για να διαλύσουμε την εσκεμμένη μυστικοποίηση εννοιών που χρησιμοποιούνται κατά κόρον, αλλά εξακολουθούν να μας «ψαρώνουν».
Αλγοριθμικές εντολές δεν ακολουθεί μόνο ο ντελιβεράς που πρέπει να παραδώσει μια πίτσα σε δέκα λεπτά και ο ταξιτζής που λαμβάνει ειδοποίηση από το app να παραλάβει έναν πελάτη, αλλά και ο τραπεζοϋπάλληλος, ο ασφαλιστής, ο αποθηκάριος, ο δημοσιογράφος.
Πλατφόρμες παντού
Μελέτη που διεξήγαγαν ερευνητές της Κομισιόν, καταγράφει τον αντίκτυπο της αλγοριθμικής διαχείρισης και της τεχνητής νοημοσύνης στους χώρους εργασίας, σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η λογική της «πλατφορμοποίησης» αλλάζει δραστικά όλο το εργασιακό τοπίο.
Οι ερευνητές δεν παίρνουν θέση για το κατά πόσο η αλγοριθμική διαχείριση βλάπτει ή ωφελεί τους εργαζόμενους. Υποστηρίζουν ότι από τη μία πλευρά, η πλατφορμοποίηση μπορεί να βελτιώσει την οργάνωση της δουλειάς, να εξορθολογίσει τις διαδικασίες εργασίας και να αυξήσει την αποδοτικότητα. Από την άλλη, μπορεί να οδηγήσει σε εντατικοποίηση της εργασίας και ψηφιακή γραφειοκρατία.
Αντίστοιχα, ενώ η αυτοματοποίηση μπορεί να μετριάσει τους φυσικούς κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, από την άλλη μπορεί και να επιδεινώσει τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους – το άγχος, την απομόνωση, το «ψηφιακό» burn out.
Τι έδειξε πανευρωπαϊκή έρευνα
Το ερευνητικό πρόγραμμα AIM-WORK (Algorithmic Management and Artificial Intelligence in the Workplace), περιλαμβάνει συνεντεύξεις με περισσότερους από 70.300 εργαζόμενους και από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ.
Συγκεντρώνοντας ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων, μετράει το βαθμό «πλατφορμοποίησης» της εργασίας, όπως εκφράζεται σε τρία διακριτά αλλά στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους φαινόμενα:
Πρώτον, η αυξανόμενη χρήση ψηφιακών εργαλείων στην εργασία, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης (AI), αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη πρακτικών διαχείρισης που βασίζονται σε δεδομένα.
Δεύτερον, η ψηφιακή παρακολούθηση της εργασίας συνεπάγεται τη χρήση δεδομένων που συλλέγονται μέσω ψηφιακών συσκευών σχετικά με τη διαδικασία εργασίας και τους ίδιους τους εργαζομένους.
Τρίτον, η αλγοριθμική διαχείριση της εργασίας είναι η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, οι οποίες μπορεί να τροφοδοτούνται από τεχνητή νοημοσύνη ή όχι, για την αυτοματοποίηση των λειτουργιών διαχείρισης και συντονισμού του εργατικού δυναμικού.
Η ψηφιακή επανάσταση στον χώρο εργασίας
Ο πρώτος πυλώνας της «πλατφορμοποίησης», η χρήση ψηφιακών εργαλείων αφορά πλέον πάνω από το 90% των εργαζομένων.
Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών και των επαγγελμάτων, με τις χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης να παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά υιοθέτησης ψηφιακών εργαλείων.
Ενώ σχεδόν το σύνολο των εργαζομένων με υψηλό μορφωτικό επίπεδο χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία στην εργασία, το 50 % των εργαζομένων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο δεν χρησιμοποιούν κανένα, γεγονός που υποδηλώνει ένα επίμονο ψηφιακό χάσμα.
Το 30% των εργαζομένων στην ΕΕ έχει χρησιμοποιήσει εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για την εργασία του τουλάχιστον μία φορά τους τελευταίους 12 μήνες. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης που βασίζονται σε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM). Με άλλα λόγια, όπως οι μαθητές γράφουν εργασίας με Chat GPT, έτσι και οι υπάλληλοι κάνουν μεταφράσεις ή σ υντάσσουν κείμενα με αντίστοιχους ψηφιακούς βοηθούς.
Ο μεγάλος ψηφιακός αδελφός
Η δεύτερη βασική διάσταση της πλατφορμοποίησης είναι η ψηφιακή παρακολούθηση της εργασίας.
Το 37 % των εργαζομένων στην ΕΕ παρακολουθείται ψηφιακά για τις ώρες εργασίας και το 36 % για την είσοδο και έξοδο από την εργασία.
Το 14 % των εργαζομένων στην ΕΕ παρακολουθείται φυσικά μέσω καμερών.
Το 12% των εργαζομένων στην ΕΕ αναφέρουν ότι οι κλήσεις ή τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τους παρακολουθούνται από τον εργοδότη τους.
Ορισμένες από αυτές τις μορφές ψηφιακής παρακολούθησης μπορεί να είναι αρκετά παρεμβατικές, κάτι που συμβαινει πιο συχνά σε κράτη μέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Αλγοριθμική διαχείριση
Η τρίτη βασική διάσταση της πλατφορμοποίησης είναι η αλγοριθμική διαχείριση της εργασίας — λιγότερο συχνή από την ψηφιακή παρακολούθηση, αλλά καθόλου ασήμαντη.
Στο 24 % των εργαζομένων στην ΕΕ ο χρόνος εργασίας τους κατανέμεται αυτόματα μέσω ψηφιακών συσκευών.
Η «αλγοριθμική αξιολόγηση», όπου η απόδοση αξιολογείται και ανταμείβεται ή τιμωρείται αυτόματα, είναι επίσης παρούσα στους ευρωπαϊκούς χώρους εργασίας, αν και σε μικρότερο βαθμό.
Αλγοριθμική αξιολόγηση χρησιμοποιούν οι πλατφόρμες ηλεκτρονικών παραγγελιών, για να μετρήσουν την απόδοση των διανομέων. Στην Ελλάδα οι διανομείς διαμαρτύρονται ότι η αξιολόγηση αυτή γίνεται με αυθαίρετους και αδιαφανείς τρόπους, και χρησιμοποιείται για να τους μειώσει τα μεροκάματα.
Συνολικά, η αλγοριθμική διαχείριση είναι πιο συχνή στην Ισπανία, την Πολωνία, την Ιρλανδία και τη Ρουμανία – στο μέσο όρο ή πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Έξι κατηγορίες ψηφιακού ελέγχου
Η έρευνα κατατάσσει τους εργαζόμενους σε έξι διακριτές κατηγορίες, ανάλογα με το βαθμό «πλατφορμοποίησης» της εργασίας τους.
- Το 6 % των εργαζομένων στην ΕΕ δεν χρησιμοποιεί ψηφιακά εργαλεία και δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε μορφή πλατφορμοποίησης.
- Το 33 % των εργαζομένων χρησιμοποιεί ψηφιακά εργαλεία, αλλά δεν υπόκειται σε καμία μορφή ψηφιακής παρακολούθησης ή αλγοριθμικής διαχείρισης.
- Το 42 % εμπίπτει στην μερική (ή ασθενή) πλατφορμοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι εκτίθενται σε τουλάχιστον μία μορφή ψηφιακής παρακολούθησης και μία μορφή αλγοριθμικής διαχείρισης, αλλά όχι σε περισσότερες από μία από κάθε μία.
- Το 9 % των εργαζομένων υφίσταται πλατφορμοποίηση πληροφοριών, δηλαδή υπόκειται ταυτόχρονα σε παρακολούθηση δραστηριότητας και αλγοριθμική αξιολόγηση. Αυτό είναι πιο συχνό στους τομείς των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών υπηρεσιών.
- Το 7 % αντιμετωπίζει φυσική πλατφορμοποίηση, δηλαδή συνδυασμό φυσικής παρακολούθησης και αλγοριθμικής καθοδήγησης. Αυτός ο τύπος πλατφορμοποίησης είναι κοινός σε τομείς όπως η εξόρυξη, οι μεταφορές και η εφοδιαστική.
- Τέλος, το 2 % των εργαζομένων στην ΕΕ είναι πλήρως πλατφορμοποιημένοι. Αυτό σημαίνει ότι υπόκεινται ταυτόχρονα σε όλες τις μορφές ψηφιακής παρακολούθησης και αλγοριθμικής διαχείρισης.
Η κατανομή αυτών των κατηγοριών ποικίλλει δραματικά σε όλη την Ευρώπη. Συνολικά, η επικράτηση της πλατφορμοποίησης είναι γενικά υψηλή στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και χαμηλή στη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη. Μόνο λίγες χώρες —ιδίως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Γαλλία, το Βέλγιο και η Ιρλανδία— έχουν ενδιάμεσες τιμές πλατφορμοποίησης. Η Ελλάδα πάντως εξακολουθεί να έχει τα χαμηλότερα ποσοστά πλατφορμοποίησης.
Οι αλγόριθμοι σκλαβώνουν ή απελευθερώνουν;
Οι αναλυτές καταλήγουν ότι υπάρχει «καλή» και «κακή» πλατφορμοποίηση.
Για παράδειγμα, η «πληροφοριακή πλατφορμοποίηση», που χρησιμοποιούν υπάλληλοι γραφείου δεν έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες για τους εργαζόμενους.
Όμως η «πλήρης πλατφορμοποίηση» και η «φυσική πλατφορμοποίηση» (συνδέονται με αυξημένο άγχος και μειωμένη αυτονομία και ευελιξία.
Η ψηφιακή επανάσταση συνεχίζει να μετασχηματίζει το εργασιακό τοπίο στην Ευρώπη, καταλήγουν οι ερευνητές. Οι ίδιοι δεν συμμερίζονται την επικρατούσα αντίληψη ότι η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση θα οδηγήσουν σε μαζικές απώλειες θέσεων εργασίας. Προειδοποιούν ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος προκύπτει από τους συνδυαστικούς μηχανισμούς οργάνωσης, συντονισμού και ελέγχου της εργασίας – ιδίως στις περιπτώσεις «φυσικής» και «πλήρους πλατφορμοποίησης».
Το αν οι αλγόριθμοι θα «απελευθερώσουν» ή θα «σκλαβώσουν» τους εργαζόμενους, δεν είναι θέμα των ίδιων των ψηφιακών εργαλείων, αλλά της χρήσης τους.
