Μέσα στον Δεκέμβριο, οι ηγέτες της ΕΕ θα συζητήσουν πάνω στο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη στεγαστική κρίση. Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής, από τη ανεξαρτησία των νέων έως και την αντιμετώπιση της ανεργίας.
Καθώς οι πιέσεις που προκαλεί η στεγαστική κρίση στις κοινωνίες αυξάνονται και οι επιπτώσεις επηρεάζουν ακόμη και τις πολιτικές εξελίξεις, η ΕΕ, με βάση την έρευνα της Κομισιόν, έχει εκπονήσει ένα σχέδιο για περισσότερο προσιτή στέγαση.
Ωστόσο υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών, στη δομή και διαμόρφωση των συνθηκών που επηρεάζουν τη στεγαστική κρίση. Κοινή συνισταμένη για όλη την ΕΕ, το κόστος στέγασης που αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, ενώ τα εισοδήματα όχι.
Υψηλό κόστος στέγασης
Η Κομισιόν στην έκθεσή της για τη στεγαστική κρίση διαπιστώνει ότι το κόστος στέγασης αυξάνεται συνολικά. Είτε όταν πρόκειται για αγορά ή ενοικίαση κατοικίας είτε για την ενέργεια για ψύξη και θέρμανση.
Η άνοδος των τιμών στην ΕΕ είναι ραγδαία την τελευταία δεκαετία. Οι τιμές των κατοικιών, κατά μέσο όρο, έχουν αυξηθεί έως και 60%. Σε ορισμένα κράτη μέλη οι αυξήσεις ξεπερνούν το 200%. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις τιμές των ενοικίων και το κόστος ενέργειας.
Η Επιτροπή επίσης διαπιστώνει ότι τα εισοδήματα των νοικοκυριών δεν έχουν συμβαδίσει με αυτές τις αυξήσεις. Συνεπώς, πολλοί Ευρωπαίοι να αγωνίζονται να καλύψουν τα έξοδα στέγασης.
ΕΕ: +60% στις τιμές των κατοικιών από το 2015 – Το 20% του εισοδήματος των νοικοκυριών δαπανάται για κόστος στέγασης
Παρά το γεγονός ότι οι χώρες και οι περιφέρειες της ΕΕ επηρεάζονται διαφορετικά από τη στεγαστική κρίση, ο ευρύς αντίκτυπός της αφορά όλους τους τους Ευρωπαίους.
Σήμερα, η στέγαση καλύπτει σχεδόν το ένα πέμπτο του μέσου εισοδήματος ενός νοικοκυριού της ΕΕ (περίπου 20%). Ταυτόχρονα, περίπου ένας στους δέκα ανθρώπους αναφέρει ότι δεν μπορεί να πληρώσει το ενοίκιο ή το στεγαστικό του δάνειο εγκαίρως.
Το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Εκεί, ένας στους δέκα κατοίκους δαπανά περισσότερο από το 40% του εισοδήματός του για να καλύψει το κόστος κατοικίας.
Απρόσιτα ακίνητα
Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν γιατί έχουν περιοριστεί τόσο οι επιλογές για υποψήφιους αγοραστές ή ενοικιαστές κατοικίας. Ειδικά στα κέντρα των μεγάλων πόλεων, τα διαμερίσματα γίνονται ολοένα και πιο απρόσιτα για τον μέσο εργαζόμενο.
Το αναμενόμενο ποσοστό μισθού που δαπανάται για ενοίκιο το 2025 σε διάφορες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις
Όπως διαπιστώνεται από τον πίνακα, για να μπορέσει ένας μέσος εργαζόμενος στη Λισαβόνα (Πορτογαλία) να νοικιάσει ένα διαμέρισμα, θα πρέπει να δαπανήσει το σύνολο του μισθού του –και κάτι παραπάνω: 116%
Υψηλά ποσοστά μισθού απαιτούνται και στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη (74%), ενώ στην Ιταλία στο Μιλάνο και τη Ρώμη απαιτείται 72% και 65% αντίστοιχα. Στην Αθήνα, κάποιος πρέπει να δώσει το 57% του μισθού του.
Η κρίση αυτή επηρεάζει και τη λειτουργία της κοινωνίας, τις δυνατότητες των νέων να φύγουν από τη γονική εστία και, ίσως, να κάνουν δική τους οικογένεια. H Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που οι νέοι φεύγουν από το σπίτι μετά τα 30.
2024: Μέσος όρος ηλικίας που οι νέοι φεύγουν από το πατρικό για να μείνουν μόνοι τους και να φτιάξουν τη ζωή τους (Πηγή: Eurostat)
Επίσης, με βάση τα στοιχεία, διαπιστώνεται ότι η στεγαστική κρίση συνδέεται σε σημαντικό βαθμό με την ανεργία. Μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που δεν μπορούν να βρουν δουλειά, φαίνεται ότι έχουν πρόβλημα στέγασης ταυτόχρονα.
Το ποσοστό των ανέργων που αντιμετώπισαν και πρόβλημα στέγασης το 2023 (Πηγή: Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων)
Ευρωπαϊκές ανομοιομορφίες
Η στεγαστική κρίση έχει παραλλαγές στην ΕΕ, καθώς οι συνθήκες στέγασης ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των κρατών-μελών. Οι αιτίες είναι ποικίλες και συνδέονται με τη δομή της αγοράς στέγης, το νομικό πλαίσιο, αλλά και με το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Σε ορισμένα κράτη-μέλη το ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι υψηλό, σε άλλες κυριαρχεί το ενοικιοστάσιο. Επίσης, σε κάποιες χώρες λειτουργούν συστήματα επιδότησης κατοικίας.
Συνολικά στην ΕΕ, περίπου τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων έχουν στην κατοχή τους σπίτι. Αλλά αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει τους Ρουμάνους, που βρίσκονται στο μεγαλύτερο άκρο: το 90% έχουν δική τους κατοικία. Στην άλλη πλευρά βρίσκεται η Ολλανδία, όπου μόλις 10% είναι ιδιοκτήτες κατοικίας. Στη Γαλλία, πάνω από 20% των πολιτών βασίζονται σε επιδοτήσεις ενοικίου, έναντι 0,6% των Σουηδών.
Κατάσταση στέγασης στις χώρες της ΕΕ: ιδιοκτησία έναντι ενοικίασης
Το γράφημα συγκρίνει τις καταστάσεις στέγασης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, δείχνοντας διαφορές στην ιδιοκτησία κατοικίας και στα ποσοστά ενοικίασης. Τα δεδομένα υπογραμμίζουν τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκτησίας κατοικίας σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία ή η Σλοβακία, σε αντίθεση με τα υψηλότερα ποσοστά ενοικίασης σε χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία και η Γαλλία.
Με σκούρο μπλε χρώμα, είναι ιδιοκτήτες, χωρίς ανεξόφλητο στεγαστικό δάνειο. Με καφέ χρώμα, είναι το ποσοστό των ιδιοκτητών με στεγαστικό δάνειο. Με ανοιχτό μπλε, είναι ενοικιαστές, που πληρώνουν ενοίκιο στην τιμή αγοράς. Και τέλος, με ανοιχτό μπεζ, ενοικιαστές που ζουν σε κοινωνικές κατοικίες δωρεάν ή επωφελούνται από επιδοτήσεις ενοικίου.
Αυτές οι διαρθρωτικές διαφορές, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα, διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες βιώνουν τη στεγαστική κρίση. Δηλαδή την αύξηση των επιτοκίων, τις δημογραφικές πιέσεις και τη ζήτηση στις μητροπολιτικές περιοχές. Και διαπιστώνεται ότι στα κράτη με μικρό αριθμό κατοικιών προς ενοικίαση αυξάνουν τις τιμές ενοικίων. Στις χώρες όπου δεν κατασκευάζονται κατοικίες για αγορά, εκτοξεύονται οι αντίστοιχες τιμές.
Μονοκατοικία ή διαμέρισμα;
Μια ακόμη διαφορά είναι το είδος της κατοικίας που έχει μεγαλύτερη ζήτηση ανά χώρα ή περιφέρεια. Σήμερα, σε όλη την ΕΕ, σχεδόν το 72% των κατοίκων των πόλεων ζουν σε διαμερίσματα, ενώ το 82% των κατοίκων των αγροτικών περιοχών ζουν σε κατοικίες.
Επίσης, καθώς ο αστικός πληθυσμός της Ευρώπης προβλέπεται να φτάσει το 83% έως το 2050, οι πιέσεις για στέγαση αναμένεται να ενταθούν. Η πίεση θα είναι μεγαλύτερη κυρίως στις ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις όπου ήδη η διαθεσιμότητα κατοικιών είναι μικρή και το κόστος αυξημένο.
Στεγαστική κρίση και κοινωνία
Εντός της ΕΕ, και βάσει των Συνθηκών, η πολιτική στέγασης αποτελεί εθνική ευθύνη. Οι περιφερειακές και τοπικές αρχές συχνά διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης. Αυτές καλούνται να εφαρμόσουν πολιτικές στέγασης, διαχείριση χωροταξικών και χωροταξικών κανονισμών, καθώς και παροχή οικονομικά προσιτών λύσεων στέγασης που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κάθε κοινότητας.
Ωστόσο, αυτό που διαπιστώνεται –και οδήγησε στην παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με σχέδιο για τη στεγαστική κρίση- είναι πως οι συνέπειές της εκτείνονται σε ολόκληρο το οικονομικό και κοινωνικό τοπίο της Ευρώπης.
Η αύξηση του κόστους στέγασης επηρεάζει την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, περιορίζει την πρόσβαση σε θέσεις εργασίας και εκπαίδευση. Επίσης, συμβάλλει στις ανισότητες μεταξύ περιφερειών και κοινωνικών ομάδων.
