H πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Aνάπτυξης και Ανασυγκρότησης (ΕBRD), χτυπάει το καμπανάκι για το δημογραφικό, αναγνωρίζοντάς το ως κορυφαία πρόκληση, σε χώρες με πληθυσμό που γερνάει όπως η Ελλάδα.
Η παράταση του εργάσιμου βίου είναι ένα από τα συνήθη μέτρα που εφαρμόζονται για να αντισταθμίσουν τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, την αύξηση των συνταξιούχων, άρα και τις πιέσεις στο ασφαλιστικό σύστημα. Οι οικονομολόγοι της ΕΒRD παραδέχονται ότι η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης είναι πολιτικά αντιδημοφιλής. Επιμένουν ωστόσο ότι είναι απαραίτητη, σε συνδυασμό με άλλα βήματα, όπως η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, η αξιοποίηση μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού, οι επενδύσεις στην τεχνολογία και την καινοτομία.
Εργασίες φιλικές για ηλικιωμένους
Σύμφωνα με την έρευνα μια τάση που ξεχωρίζει είναι η αύξηση των «age friendly jobs» ή εργασιών που είναι φιλικές (και) για ηλικιωμένους.
Υπενθυμίζεται ότι με βάση την ταξινόμηση της Eurostat, στην κατηγορία των ηλικιωμένων (older workers) ανήκουν όλοι οι εργαζόμενοι από 55 ετών και πάνω. Τα 64 έτη παραμένουν τυπικά το ορόσημο για τη μετάβαση στην κατηγορία των συνταξιούχων. Στην πράξη ο ηλικιακός πήχης συνεχώς μετατίθεται προς τα πάνω, ενώ όλο και περισσότεροι συνταξιούχοι επιστρέφουν στην εργασία.
Δεν είναι όμως όλες οι δουλειές φιλικές για τους ηλικιωμένους ή έστω για τους 50άρηδες και 60άρηδες, που μάλλον δεν χαίρονται με τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό.
«Καθώς οι εργαζόμενοι γερνούν εκτιμούν περισσότερο τα ευέλικτα ωράρια, τη μειωμένη σωματική καταπόνηση και τη μεγαλύτερη αυτονομία και διακριτικότητα. Συχνά είναι διατεθειμένοι να παραιτηθούν από ένα σημαντικό μέρος του μισθού τους για να εξασφαλίσουν μια θέση εργασίας με τέτοια χαρακτηριστικά», μας λένε οι αναλυτές. Αν αντικαταστήσουμε τη λέξη «διατεθειμένοι» με τη λέξη «αναγκασμένοι», θα έχουμε μια πιο ειλικρινή περιγραφή της κατάστασης.
Oι αλλαγές στο δημογραφικό απαιτούν… age friendly jobs
Διεθνείς έρευνες που επικαλείται η EBRD υποστηρίζουν ότι οι θέσεις εργασίας στις γηράσκουσες οικονομίες γίνονται σταδιακά πιο φιλικές προς τους ηλικιωμένους. Οι οικονομολόγοι έχουν αναπτύξει ένα εργαλείο για να μετράνε το βαθμό «φιλικότητας» των θέσεων εργασίας για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Στις «age friendly jobs» κατατάσσονται οι εργασίες με μειωμένες σωματικές απαιτήσεις και λιγότερο άγχος, για παράδειγμα λιγότερο αυστηρές προθεσμίες και αξιολογήσεις αποδοτικότητας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητα χρήσης διαπροσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, η μεγαλύτερη αυτονομία στην εκτέλεση των εργασιών και τα εργασιακά περιβάλλοντα χωρίς αποκλεισμούς, που προστατεύουν τους ηλικιωμένους εργαζομένους από κακοποίηση και διακρίσεις.
Πώς μετριέται ο δείκτης «φιλικότητας για ηλικιωμένους»
Η ΕΒRD χρησιμοποιεί ένα δείκτη μέτρησης της «φιλικότητας» των εργασιών σε σχέση με την ηλικία, ο οποίος αναπτύχθηκε αρχικά στις ΗΠΑ και προσαρμόστηκε για τις ευρωπαϊκές οικονομίες.
Υψηλή βαθμολογία για τους εργαζόμενους με τα γκρίζα, λευκά ή αραιωμένα μαλλιά συγκεντρώνουν οι θέσεις γραμματέων, νομικών, διευθυντών, ταμιών, υπαλλήλων γραφείου καθώς και πωλητών. Ο θέσεις εργασίας στον τομέα της καθαριότητας και των κατασκευών έχουν τη χαμηλότερη βαθμολογία «φιλικότητας προς την ηλικία», καθώς απαιτούν υψηλή σωματική καταπόνηση και έχουν περιορισμένο περιθώριο ευέλικτης εργασίας.
Πού αυξήθηκαν οι «φιλικές για ηλικιωμένους» θέσεις εργασίας
Η ΕΒRD υποστηρίζει ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η φιλικότητα των θέσεων εργασίας προς τους ηλικιωμένους έχει αυξηθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο οι οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, στις οποίες δραστηριοποιείται η ιδιωτική επενδυτική τράπεζα (ανάμεσά τους και η Ελλάδα) , έχουν σημειώσει μικρότερη πρόοδο, παρατηρεί η τράπεζα.
Ως παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση των «age friendly jobs», θεωρούνται οι εξής:
- Η τεχνολογική αλλαγή έχει μειώσει τη ζήτηση για χειρωνακτική εργασία.
- Η απασχόληση έχει μετατοπιστεί από τη γεωργία και τη μεταποίηση προς τις υπηρεσίες.
- Η τεχνολογία έχει διευκολύνει περαιτέρω τις εργονομικές βελτιώσεις στον χώρο εργασίας και τον ευέλικτο προγραμματισμό, μεταξύ άλλων ως μέρος της υβριδικής και απομακρυσμένης εργασίας.
- Οι κανόνες κατά των διακρίσεων είναι πιο διαδεδομένοι στους εργασιακούς χώρους.
Γυναίκες και «εργασίες φιλικές προς την ηλικία»
Οι οικονομίες όπου οι εργασίες είναι πιο φιλικές προς την ηλικία έχουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης μεταξύ των εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω. Η σχέση αυτή είναι πιθανό να λειτουργεί αμφίδρομα: οι εργασίες φιλικές προς την ηλικία υποστηρίζουν τη μακρύτερη επαγγελματική ζωή, ενώ οι ταχέως γηράσκουσες κοινωνίες έχουν ισχυρότερα κίνητρα να καταστήσουν τις εργασίες πιο φιλικές προς την ηλικία.
Το 2023, μόνο το 19% των εργαζομένων ηλικίας 55-64 ετών στις οικονομίες της ΕBRD στην ΕΕ ανήκαν στο ανώτερο τεταρτημόριο των επαγγελμάτων φιλικών προς την ηλικία. Στην υπόλοιπη Ευρώπη το ποσοστό είναι 30%.
Στην προηγμένη Ευρώπη οι γυναίκες είναι πιο πιθανό από τους άνδρες να απασχολούνται σε age friendly jobs, ανεξάρτητα από η δική τους ηλικία ή το επίπεδο εκπαίδευσής τους.
Αυτό πιθανόν οφείλεται στο ότι αυτές οι θέσεις εργασίας προσφέρουν χαρακτηριστικά που οι γυναίκες τείνουν να εκτιμούν περισσότερο, όπως το ευέλικτο ωράριο και η πιο ήπια σωματική καταπόνηση.
Επιπλέον, οι άνδρες παραδοσιακά εργάζονται σε θέσεις εργασίας που απαιτούν μεγαλύτερη σωματική καταπόνηση, όπως η βιομηχανία και οι εξορύξεις, οι οποίες είναι λιγότερο φιλικές προς την ηλικία.
Διοίκηση, υγεία, εκπαίδευση
Στις οικονομίες της ΕΒRD στην ΕΕ, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, η στροφή προς «θέσεις εργασίας φιλικές προς την ηλικία» έχει ωφελήσει κυρίως τις γυναίκες με τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι περισσότερες γυναίκες έχουν ακολουθήσει ανώτερη εκπαίδευση από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, αυξάνοντας την προσφορά και τη συμμετοχή τους. Επιπλέον, οι φιλικές προς την ηλικία θέσεις εργασίας βρίσκονται στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών, σε υγεία, εκπαίδευση και διοίκηση, οι οποίες απαιτούν συνήθως τριτοβάθμια εκπαίδευση και απασχολούν πολλές γυναίκες.
Ενώ οι γυναίκες έχουν επωφεληθεί περισσότερο από την αύξηση των θέσεων εργασίας φιλικών προς την ηλικία, πολλές επιχειρήσεις και επαγγέλματα συνεχίζουν να ανταμείβουν τις πολλές ώρες εργασίας, ιδίως στον τομέα των χρηματοοικονομικών και της εταιρικής διαχείρισης.
Το 65% των αγροτών στην Ελλάδα είναι άνω των 55 ετών (στοιχεία Διανέοσις), ενώ 122.000 συνταξιούχοι αγρότες συνεχίζουν να εργάζονται
Η πραγματικότητα
Στην Ελλάδα, αν κρίνουμε από τα στοιχεία που δίνει η ΕΡΓΑΝΗ για τους εργαζόμενους συνταξιούχους, θα δούμε ότι σχεδόν ο ένας στους δύο είναι αγρότες. Πρόκειται δηλαδή για το ακριβώς αντίθετο των «age friendly jobs», αφοί οι αγροτικές εργασίες είναι κατεξοχήν χειρωνακτικές και καταπονητικές.
Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι συνταξιούχοι είναι μοιρασμένοι μεταξύ μισθωτών και ελεύθερων επαγγελματιών – αυτοαπασχολούμενων. Στους πίνακες που παραθέτει η ΕΒRD η Ελλάδα σκοράρει ψηλά στον δείκτη «φιλικότητας προς την ηλικία» (age friendliness), μπροστά από τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.
Πιθανόν αυτό οφείλεται στον υψηλό αριθμό των ελεύθερων επαγγελματιών και στη διόγκωση του τριτογενούς τομέα. Όμως η κατάταξη της EBRD ελέγχεται για την ακρίβειά της.
Ο μεγαλύτερος εργοδότης στην Ελλάδα, σε κλαδικό επίπεδο, παραμένει το εμπόριο, που μαζί με εστίαση-καταλύματα και τη βιομηχανία τροφίμων καλύπτει σχεδόν τη μία στις δύο θέσεις μισθωτής εργασίας. Τα γκαρσόνια, οι καμαριέρες και οι εργάτες στη γραμμή παραγωγής δεν είναι ακριβώς οι πιο φιλικές δουλειές για ηλικιωμένους. Εκτός και αν είσαι διατεθειμένος να δουλεύεις όσο σε βαστάνε τα πόδια σου.
