Αναζητώντας διέξοδο από τα ασφυκτικά ρυθμιστικά πλαίσια και την «αποτυχημένη» δημοκρατία, επιχειρηματίες της τεχνολογίας αναζητούν εκτάσεις για να στήσουν τη νέα ουτοπία των «κοινωνιών startup».
Στις αρχές Οκτωβρίου, ο Μπαλατζί Σρινιβάσαν, πρώην διευθυντής τεχνολογίας στο ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων Coinbase, διοργάνωσε το «Συνέδριο Δικτυακού Κράτους», μια εκδήλωση που απευθυνόταν σε «όσους ενδιαφέρονταν να ιδρύσουν, να χρηματοδοτήσουν και να βρουν νέες κοινότητες».
Εδώ και χρόνια, αναφέρουν οι Financial Times, ο Σρινιβάσαν προσκαλεί τους επιχειρηματίες της τεχνολογίας να συνεργαστούν για να αγοράσουν γη όπου θα ιδρύσουν μια νέα πόλη ή ακόμα και ένα νέο κράτος, την «υπέρτατη» έξοδο τους «αποτυχημένους» θεσμούς των ΗΠΑ.
Μια ιδέα που κάποτε φαινόταν τραβηγμένη, οι ανεξάρτητες πόλεις προσελκύουν τώρα το ενδιαφέρον διευθύνοντων συμβούλων και δισεκατομμυριούχων, όπως ο συνιδρυτής της Palantir Πίτερ Τιλ, ο μεγαλοεπενδυτής Μαρκ Αντρίσεν και ο επικεφαλής της OpenAI Σαμ Άλτμαν.
Για τους επικριτές της ιδέας, οι ελεύθερες πόλεις είναι περισσότερο οπορτουνιστικές παρά ιδεαλιστικές
Σήμερα, είπε ο Σρινιβάσαν, βρίσκονται στα σκαριά περίπου 120 «κοινωνίες startup, αν και πολλές εξαρτώνται από την εξασφάλιση του καθεστώτος της ειδικής οικονομικής ζώνης. Ορισμένες έχουν εξασφαλίσει επενδύσεις εκατοντάδων δολαρίων.
Ο ίδιος ο Σρινιβάσαν έχει ιδρύσει το «Δικτυακό Σχολείο» σε ένα τεχνητό νησί έξω από τη Σιγκαπούρη, όπου οι τεχνο-οπτιμιστές κάνουν τη δουλειά τους με τηλεργασία και πειραματίζονται με την ίδρυση νέων κοινωνιών.
Η διαμονή σε αυτή την «κοινωνία ως υπηρεσία» κοστίζει από 1.500 δολάρια τον μήνα και πάνω.
Ουτοπία ή τεχνοφασισμός;
Για τους υποστηρικτές της ιδέας, οι ανεξάρτητες πόλεις θα ήταν μια λύση στην παρακμή της αμερικανικής κοινωνίας, από την νομισματική πολιτική μέχρι τη φορολόγηση. Το Σαν Φρανσίσκο, ιδιαίτερα, πλήττεται εδώ και χρόνια από υψηλή εγκληματικότητα και μεγάλο αριθμό αστέγων, παράγοντες που οδήγησαν πολλούς εργαζομένους της τεχνολογίας να εγκαταλείψουν την πόλη στη διάρκεια της πανδημίας Covid.
«Οι νέοι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με τη στασιμότητα, τη διαφθορά και την απομόνωση» λέει στους FT ο Άμτζαντ Μασάντ, διευθύνων σύμβουλος της Replit, εταιρεία που ειδικεύεται στον προγραμματισμό μέσω ΑΙ.
Πέρυσι, μετακόμισε στο Φόστερ Σίτι, μια πρότυπη πόλη που χτίστηκε τη δεκαετία του 1960 κοντά στη Σίλικον Βάλεϊ. Ήταν ένας τρόπος να ξεφύγει από τα «δεινά στους δρόμους» του Σαν Φρανσίσκο.
H κοινότητα Próspera στην Ονδούρα είναι ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα πειραματικής πόλης (Próspera)
Για τους επικριτές της ιδέας, οι οποίοι δεν είναι λίγοι, οι ελεύθερες πόλεις είναι περισσότερο οπορτουνιστικές παρά ιδεαλιστικές, μια μεγαλομανής προσπάθεια να ξεφύγει ο κόσμος της τεχνολογίας από τους περιορισμούς της γραφειοκρατίας.
Για άλλους, η ιδέα εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του «τεχνο-φασισμού», μια μορφή αυταρχικής διακυβέρνησης από τεχνοκράτες. Το κίνημα των πόλεων δικτύου, λένε, δεν μπορεί παρά να προκύπτει από ένα σύμπλεγμα θυματοποίησης της ελίτ.
Ο Πίτερ Τιλ, με περιουσία 27 δισ. δολαρίων, διαμαρτυρήθηκε πρόσφατα ότι ο πλούτος δίνει «την ψευδαίσθηση ισχύος και αυτονομίας, έχεις όμως την αίσθηση ότι μπορεί να σου αφαιρεθεί ανά πάσα στιγμή».
«Μπορείτε να φανταστείτε να είστε τόσο πλούσιος και τόσο δυστυχισμένος;» σχολιάζει ο Ολιβιέ Ζιουτέλ, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Όταγκο στη Νέα Ζηλανδία και ειδικός στον κυβερνολιμπερταριανισμό.
«Πιστεύουν ότι είναι οι μεγάλοι λύτες που μπορούν να διορθώσουν όλα τα προβλήματα, είναι όμως τόσο εσωστρεφείς. Όμως, απλά και μόνο επειδή είναι ηλίθιο, δεν σημαίνει ότι δεν θα κληρονομήσει τη Γη» είπε.
Πειραματικές πόλεις
Για τον Πάτρι Φρίντμαν, εγγονό του οικονομολόγου Μίλτον Φρίντμαν και ιδρυτής της Pronomos Capital που χρηματοδοτεί πειραματικές πόλεις, «το όλο κίνημα αφορά την επανεφεύρεση της διακυβέρνησης για τον 21ο αιώνα, αντλώντας έμπνευση από τις startup και το Διαδίκτυο».
Στις δημοκρατίες, υποστηρίζει «η εξουσία είναι αραιωμένη» και οι πολίτες δεν μπορούν να εμποδίζουν την ψήφιση νόμων που «εξυπηρετούν συμφέροντα και βλάπτουν τις μάζες».
Η λύση είναι η δημιουργία πόλεων που λειτουργούν ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις αντί να βασίζονται σε εκλεγμένους αξιωματούχους.
«Μια ιδιωτική εταιρεία με χρηματοδότηση από επιχειρηματικά κεφάλαια λειτουργεί ως διαχειριστής της πόλης και [οι διευθυντές της] σχεδιάζουν τους νόμους και αποκομίζουν έσοδα μέσω ενός συνδυασμού ενοικίων, φόρων και τελών υπηρεσιών», λέει για το προτεινόμενο μοντέλο του.
«Αυτό που πραγματικά προτείνω είναι κάτι σαν τεχνολογικός Σιωνισμός»
Για να συμβεί αυτό, οι χώρες που θα φιλοξενούν τις κερδοσκοπικές πόλεις θα πρέπει να τους εκχωρούν το δικαίωμα να ακολουθούν κάποιους δικούς του κανόνες. Τον τελευταίο καιρό ο Φρίντμαν εξετάζει τις προοπτικές σε οκτώ αφρικανικές χώρες. Το επιχείρημά του είναι ότι το πρότζεκτ θα ωφελήσει τελικά τις οικονομίες των χωρών αυτών και θα «βοηθήσει τον παγκόσμιο νότο να γίνει πρώτος κόσμος».
O Πίτερ Τιλ, συνιδρυτής του PayPal και της Palantir, έχει χρηματοδοτήσει προγράμματα κερδοσκοπικών πόλεων (Reyters)
Ο αντισυμβατικός επιχειρηματίας τάσσεται έτσι υπέρ της «ριζοσπαστικής επιλογής διακυβέρνησης». Οι 193 χώρες που αναγνωρίζει ο ΟΗΕ λειτουργούν ως «ολογοπώλιο» και εμποδίζουν την ίδρυση νέων κρατών.
«Απλά θέλω να μπορεί ο κόσμος να δοκιμάζει νέα πράγματα» λέει.
Η ιδέα εξάλλου δεν είναι καινούργια. Το 1957, στο βιβλίο της Ο Άτλαντας Επαναστάτησε, τη Βίβλο του λιμπερταριανισμού, η συγγραφέας Άιν Ραντ, περιέγραφε έναν θύλακα της ελεύθερης αγοράς που ονομαζόταν «Κόλπος του Γκαλτ».
Ένα από τους πρώτους επενδυτές των ελεύθερων πόλεων ήταν ο Πίτερ Τιλ, ο οποίος το 2018 δώρησε μισό εκατ. δολάριο στο Seasteading Institute, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που ίδρυσε ο Φρίντμαν με στόχο την ίδρυση αυτόνομων πλωτών πόλεων πάνω σε πλατφόρμες σε διεθνή ύδατα.
Η άνοδος των κρυπτονομισμάτων έδωσε νέα ώθηση στην ιδέα των ιδιόκτητων πόλεων ή κρατών: τα αποκεντρωμένα νομίσματα που εκδίδονται χωρίς έλεγχο της κυβέρνησης θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για νέες κοινωνίες.
Στο βιβλίο του The Netowork State, ο Σρινιβάσαν παρέθεσε ένα όραμα για την ίδρυση κρατών που βασίζονται στα κρυπτονομίσματα.
«Μπορείς να ιδρύσεις μια φυλή όπως μπορείς να ιδρύσεις μια startup. Αυτό έκανε ο Τζόζεφ Σμιθ των Μορμόνων. Αυτό έκανε ο Αβραάμ. Αυτό έκανε ο Ιησούς» δήλωσε σε ένα podcast το 2023. «Αυτό που πραγματικά προτείνω είναι κάτι σαν τεχνολογικός Σιωνισμός».
Próspera
Ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα εναλλακτικής διακυβέρνησης είναι η Próspera, μια ιδιωτική κοινότητα σε ένα νησί της Ονδούρας, η οποία ιδρύθηκε από μια εταιρεία του Ντέλαγουεαρ και φιλοξενεί 1.000 κατοίκους.
Ως κερδοσκοπική ημιαυτόνομη ζώνη, η πόλη προσφέρει χαμηλή φορολόγηση, εφαρμόζει το δικό της εργατικό δίκαιο και βασίζεται σε ένα δίκτυο διαιτησίας με συνταξιούχους δικαστές της Αριζόνα που εξετάζουν υποθέσεις online. Το bitcoin είναι ένα από τα κυρίαρχα νομίσματα.
Ο ιδρυτής της, ο διαχειριστής κεφαλαίων Έρικ Μπρίμεν, γεννημένος στη Βενεζουέλα, περιγράφει τη δουλειά του ως «έναν εξελιγμένο τρόπο για την προώθηση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης» μέσω συνεργασιών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Οι σχεδιαστές αυτών των πόλεων συχνά πιστεύουν ότι μπορούν να παρακάμψουν νόμους που τελικά δεν είναι δυνατό να παρακαμφθούν
Η πρωτοβουλία «είναι επικεντρωμένη στην ενίσχυση των ανθρώπων», περιλαμβανομένων των ντόπιων από την Ονδούρα, έχει δημιουργήσει περισσότερες από 4.000 θέσεις εργασίας και έχει φέρει πάνω από 150 εκατομμύρια δολάρια άμεσων ξένων επενδύσεων στην περιοχή, λέει ο Μπρίμεν.
Ήδη έχει συγκεντρώσει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια από την Pronomos του Φρίντμαν και από τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών που υποστηρίζονται από τους Άλτμαν και Αντρίσεν, μεταξύ άλλων. Τον Ιανουάριο, η Coinbase ανακοίνωσε ότι επενδύσει στην Próspera στο πλαίσιο της αποστολής της να «δημιουργεί οικονομική ελευθερία».
Στην πειραματική πόλη, οι χαλαροί ιατρικοί κανόνες προσελκύουν μεγιστάνες που αναζητούν πειραματικές θεραπείες μακροζωίας. Ο βιοχάκερ και influencer Μπράιαν Τζόνσον, γνωστός από το σλόγκαν του «μην πεθάνεις», ταξίδεψε στην Próspera για να υποβληθεί σε μια μη εγκεκριμένη γονιδιακή θεραπεία φολιστατίνης.
Ο Πάτρι Φρίντμαν, εγγονός του οικονομολόγου Μίλτον Φρίντμαν, δεν πιστεύει στην δημοκρατία (Hannu Makarainen / CC BY-SA 2.0)
Η Próspera απορρίπτει την έννοια της «πόλης δικτύου» και διαβεβαιώνει ότι λειτουργεί υπό τη δικαιοδοσία της Ονδούρας, Όμως η νομοθεσία για την ίδρυση ελεύθερης οικονομικής ζώνης ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του Χουάν Ορλάντο Ερνάντες Αλβαράδο, ο οποίος είχε φυλακιστεί για διακίνηση όπλων και ναρκωτικών πριν λάβει χάρη από τον Τραμπ για να επιστρέψει στην Ονδούρα.
Αργότερα η κυβέρνηση προσπάθησε να ανακαλέσει ως αντισυνταγματική την απόφαση για την ίδρυση αυτοδιοίκητων ελεύθερων οικονομικών ζωνών. Η Próspera απάντησε με αγωγή, διεκδικώντας αποζημίωση 11 δισ. δολαρίων για απωλεσθέντα μελλοντικά κέρδη.
Στο μεταξύ, δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον, συμπεριλαμβανομένου του Αντρίσεν, έχουν επενδύσει στο California Forever, μια ομάδα που έχει σιωπηλά αγοράσει γη αξίας 1 δισ. δολαρίων στην κομητεία Σολάνο, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια νέα πόλη χωρίς πρόσθετη αυτονομία.
Για τα περισσότερα τέτοια πρότζεκτ, πάντως, ο δρόμος είναι στρωμένος με εμπόδια.
«Πολλά είναι υποθετικά και δεν υλοποιούνται», λέει η Έριν ΜακΈλροϊ, συγγραφέας του βιβλίου Silicon Valley Imperialism, σημειώνοντας ότι οι σχεδιαστές και οι χρηματοδότες συχνά πιστεύουν ότι μπορούν να παρακάμψουν νόμους που τελικά δεν είναι δυνατό να παρακαμφθούν.
Υπάρχει εξάλλου η ανησυχία για τις επιπτώσεις αυτών των πρότζεκτ στις κοινωνίες που τα φιλοξενούν. O Πάτρι Φρίντμαν αρχικά απορρίπτει την ιδέα ότι οι ανεξάρτητες πόλεις είναι μια νέα μορφή αποικιοκρατίας.
Μετά όμως κάνει μια παύση πριν προσθέσει: «Στην Αφρική πάντως εξετάζουμε οικόπεδα αρκετά μεγάλα ώστε να ζουν εκεί άνθρωποι, οπότε θα προσφέρουμε μπόνους μετεγκατάστασης για να πληρώσουμε όποιον θέλει να μετακινηθεί εκτός της ζώνης».
Τι λέει όμως για τους φόβους ότι αυτές οι πρωτοβουλίες σηματοδοτούν την άνοδο του τεχνοφασισμού;
«Θέλω να πω, χρηματοδοτούμε εταιρείες που θα διαχειρίζονται μη-δημοκρατικές πόλεις. Αν δεν σας αρέσει, μη μετακομίσετε εκεί»
