Φαινομενικά η αγορά εργασίας στην Ευρώπη βρίσκεται σε θετική τροχιά: Οι θέσεις εργασίας αυξάνονται, η ανεργία έχει πέσει σε ιστορικό χαμηλό, όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Όμως την ίδια στιγμή, η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας επιβραδύνεται, διευρύνοντας το χάσμα της ανταγωνιστικότητας με τις οικονομίες των ΗΠΑ και της Κίνας.
Εμπειρογνώμονες του Eurofound, του Eυρωπαϊκού Iδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιωσης και Εργασίας, αναλύουν το «παράδοξο της παραγωγικότητας» στην Ευρώπη και προτείνουν λύσεις.
Τι ισχύει στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται μεν με ταχύτερους ρυθμούς από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά το χάσμα δεν γεφυρώνεται. Ενώ καταγράφουμε τις περισσότερες ώρες εβδομαδιαίας απασχόλησης στην ΕΕ, η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας είναι μόλις το 60% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Αντίστοιχα, όπως ανέδειξε έρευνα του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ), η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας στην Ελλάδα παραμένει 14% χαμηλότερα από τα επίπεδα του 2009, ενώ το πραγματικό εισόδημα των Ελλήνων είναι 15% χαμηλότερο. Είμαστε η θλιβερή εξαίρεση από την ομάδα των χωρών της κρίσης (οι λεγόμενες PIIGS), στις οποίες η παραγωγικότητα έχει ανακάμψει ή έχει ξεπεράσει τα επίπεδα του 2009.
Αιτίες και απαντήσεις
Παρά την απόσταση που μας χωρίζει από την υπόλοιπη ΕΕ, κάποιες από τις αιτίες για την καθήλωση της παραγωγικότητας είναι κοινές. Η υποχώρηση της μεταποίησης και του πρωτογενούς τομέα, έναντι των υπηρεσιών, η υστέρηση σε επενδύσεις, ιδίως σε νέες τεχνολογίες, έρευνα και ανάπτυξη και η δομή της οικονομικής δραστηριότητας, με πλήθος μικρομεσαίων επιχειρήσεων, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που κρατάνε την παραγωγικότητα της εργασίας σε «χαμηλές πτήσεις», σύμφωνα με το Eurofound.
H απάντηση για το πώς θα βελτιωθεί η παραγωγικότητα της εργασίας δεν είναι μονολεκτική. Όμως η μεγάλη εικόνα αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας δεν μετριέται μόνο με όρους παραγωγικότητας, αλλά και με την ποιότητα της εργασίας, την κοινωνική συνοχή, το επίπεδο διαβίωσης. Σε αυτούς τους τομείς η Ευρώπη διατηρεί το προβάδισμα έναντι των ανταγωνιστών της και οφείλει να το διατηρήσει και να το αξιοποιήσει.
Τα καλά νέα
Παρά το αδύναμο προφίλ παραγωγικότητας, η Ευρώπη έχει να επιδείξει μια εντυπωσιακή αύξηση της απασχόλησης. Σε βάθος μιας γενιάς, δημιουργήθηκαν περίπου 30 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας και το εργατικό δυναμικό διευρύνθηκε αισθητά. Μάλιστα, αυτή η εξέλιξη συνέβη σε δυσμενές δημογραφικό περιβάλλον, καθώς ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας μειώνεται σταδιακά από το 2009.
Η αύξηση της απασχόλησης συνδέεται με βαθιές κοινωνικές μεταβολές, ιδίως με την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών και των μεγαλύτερων ηλικιών στην αγορά εργασίας, ενώ η ανεργία σε πολλές χώρες κινείται στα χαμηλότερα επίπεδα μιας γενιάς.
Καλύτερες θέσεις εργασίας, αλλά όχι στην Ελλάδα
Επιπλέον, οι έρευνες του Eurofound δείχνουν ότι μεγάλο μέρος της πρόσφατης καθαρής αύξησης απασχόλησης συγκεντρώνεται σε καλύτερα αμειβόμενες θέσεις, κάτι που ενισχύει την εικόνα ότι οι νέες δουλειές δεν είναι απλώς περισσότερες, αλλά συχνά και ποιοτικότερες. Στην Ελλάδα αυτό δεν ισχύει, αφού οι περισσότερες νέες θέσεις εργασίας εντοπίζονται σε κλάδους χαμηλής παραγωγικότητας, υψηλής επισφάλειας και χαμηλών αμοιβών.
To πιο μορφωμένο εργατικό δυναμικό
Η Ευρώπη διαθέτει σήμερα το πιο μορφωμένο εργατικό δυναμικό που είχε ποτέ. Το 30% διαθέτει πτυχίο μεταπτυχιακού επιπέδου, έναντι 15% στις αρχέ του 21ου αιώνα, άρα το απόθεμα ανθρώπινου κεφαλαίου έχει ενισχυθεί. Παρ’ όλα αυτά, οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας παραμένουν χαμηλοί. Αυτό οδηγεί στη δύσκολη διαπίστωση ότι η Ευρώπη ενδέχεται να μην «εισπράττει» τα αναμενόμενα κέρδη από τις επενδύσεις της στην εκπαίδευση και στην ένταξη περισσότερων ανθρώπων στην εργασία.
Γιατί η Ευρώπη υστερεί σε παραγωγικότητα;
Οι εξηγήσεις που συζητούνται είναι πολλές και αλληλοσυμπληρώνονται. Ένα μέρος της εικόνας αφορά τη δυναμική των επενδύσεων, ειδικά σε έρευνα και ανάπτυξη, ψηφιακές υποδομές και τεχνολογίες που αυξάνουν αποδοτικότητα. Ένα άλλο μέρος αφορά τη δομή της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπου οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερο βάρος στην απασχόληση. Παρότι αυτό μπορεί να έχει κοινωνικά και περιφερειακά πλεονεκτήματα, συχνά οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι εκείνες που πετυχαίνουν πιο γρήγορα άλματα παραγωγικότητας, επειδή επενδύουν σε οικονομίες κλίμακα, διαθέτουν καλύτερη οργάνωση και διαχέουν τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας τεχνολογίες πιο αποτελεσματικά. Σημαντικός είναι και ο ρόλος της μετατόπισης προς τις υπηρεσίες, όπου σε αρκετούς κλάδους είναι δυσκολότερο να αυτοματοποιηθούν κρίσιμες εργασίες και να αυξηθεί η παραγωγή ανά ώρα με τους ρυθμούς που παρατηρήθηκαν ιστορικά στη μεταποίηση.
Η μεταποίηση και το στοίχημα της τεχνητής νοημοσύνης
Η μεταποίηση στην Ευρώπη έχει μειωθεί ως μερίδιο της απασχόλησης, παρότι παράγει πολύ περισσότερα από παλιά με λιγότερους εργαζόμενους, ακριβώς επειδή έγινε πιο αποδοτική. Αυτό όμως σημαίνει ότι οι κλάδοι που κάποτε «σήκωναν» τον δείκτη παραγωγικότητας απορροφούν σήμερα μικρότερο κομμάτι του εργατικού δυναμικού. Στο σύγχρονο τοπίο, η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζεται ως νέο μεγάλο στοίχημα: οι επενδύσεις είναι τεράστιες διεθνώς, αλλά υπάρχει αβεβαιότητα για το πότε και αν θα μετατραπούν σε μαζικά κέρδη παραγωγικότητας, ενώ η Ευρώπη εμφανίζεται να επενδύει λιγότερο από τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Πέρα από τους δείκτες: αξίες, ποιότητα ζωής και πολιτικές προτεραιότητες
Η συζήτηση δεν περιορίζεται σε τεχνικά μεγέθη. Τίθεται το ερώτημα αν η ανταγωνιστικότητα ισοδυναμεί αποκλειστικά με παραγωγικότητα ή αν πρέπει να συνυπολογίζονται η ποιότητα εργασίας, η κοινωνική συνοχή και η ποιότητα ζωής. Η Ευρώπη, σε μεγάλο βαθμό, έχει επιλέξει ένα μοντέλο όπου οι άνθρωποι εργάζονται λιγότερες ώρες σε σχέση με άλλες οικονομίες, κάτι που αντανακλά κοινωνικές αξίες αλλά επηρεάζει και τους δείκτες. Αντί για έναν μόνιμο φόβο τεχνολογικής ανεργίας, τα δεδομένα δείχνουν πως η τεχνολογία συχνά μετασχηματίζει την εργασία και δημιουργεί νέες ανάγκες. Επομένως το βάρος πρέπει να πέσει στην αναβάθμιση της οργάνωσης της εργασίας, στην αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην εύρεση νέων κλάδων που μπορούν να ξαναγίνουν «κινητήρες» παραγωγικότητας στην Ευρώπη.
