Δεκαετίες πριν την εμφάνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχει ανακηρυχθεί ως ο ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχίας, η αναμενόμενη πορεία για φιλόδοξους νέους που στοχεύουν στην οικονομική ασφάλεια και την επαγγελματική επιτυχία. Μια πορεία που αναμφίβολα ενθαρρύνεται από τους γονείς τους.
Αλλά για πολλά μέλη της Gen Z, αυτή η αφήγηση αλλάζει. Και υπάρχει λόγος γι’ αυτό…
Μια νέα γενιά εργαζομένων με πτυχία, ενδεχομένως μεταπτυχιακά και διδακτορικά, βγαίνει στην αγορά εργασίας, φοβούμενη πως ό,τι και να κάνει, η τεχνητή νοημοσύνη θα της κλέψει τα όνειρα για επαγγελματική αποκατάσταση. Ο φόβος είναι υπαρκτός, γεγονός που έχει οδηγήσει κάποιους να αλλάξουν την οπτική τους.
Στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη, οι νέοι επιλέγουν όλο και περισσότερο την επαγγελματική κατάρτιση και τις σταδιοδρομίες σε εξειδικευμένα επαγγέλματα αντί των παραδοσιακών τετραετών πτυχίων.
Με λίγα λόγια η φράση -που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται- «αν δεν θέλει τα γράμματα ας μάθει μια τέχνη» φαντάζει πιο επίκαιρη από ποτέ.
Οι νέοι επανεξετάζουν τα… Πανεπιστήμια μετά την Τεχνητή Νοημοσύνη
Μόνο περίπου το ένα τρίτο των Αμερικανών ενηλίκων σήμερα πιστεύουν ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι «πολύ σημαντική», σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της Gallup, μιας εταιρείας δημοσκοπήσεων, μειωμένη από τα τρία τέταρτα του 2010.
Περίπου το ένα τέταρτο των Αμερικανών λένε ότι έχουν «πολύ μικρή» ή καθόλου εμπιστοσύνη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν ψάξετε πιο βαθιά, θα δείτε ότι πολλοί από αυτούς που έχουν μικρή εμπιστοσύνη λένε ότι τα πανεπιστήμια δεν διδάσκουν σχετικές δεξιότητες και ότι είναι πολύ ακριβά.
Πράγματι, τα μέσα δίδακτρα που χρεώνονται για ένα τετραετές πτυχίο στα δημόσια πανεπιστήμια της Αμερικής έχουν υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια, μετά την προσαρμογή στον πληθωρισμό.
Παρόλο που η Τεχνητή Νοημοσύνη δημιουργεί νέα είδη θέσεων εργασίας, όπως μηχανικούς λογισμικού που βοηθούν στην ανάπτυξή της σε εταιρείες, δυσκολεύει επίσης τη ζωή ορισμένων αποφοίτων στην εξεύρεση πρώτων θέσεων εργασίας, σύμφωνα με τον economist.
Πρόσφατες μελέτες από τα πανεπιστήμια Στάνφορντ, Χάρβαρντ και King’s College του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι οι εταιρείες που υιοθετούν την παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη στην Αμερική και τη Βρετανία τείνουν να προσλαμβάνουν λιγότερους νεότερους υπαλλήλους γραφείου.
Τον Νοέμβριο, το 6,8% των νέων 20 έως 24 ετών με πτυχίο στην Αμερική ήταν άνεργοι, σε σύγκριση με το 8,6% εκείνων που είχαν μόνο απολυτήριο λυκείου (βλ. διάγραμμα 1).
Από τους αποφοίτους πανεπιστημίου που έχουν βρει εργασία, περισσότεροι από τους μισούς είναι υποαπασχολούμενοι (εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας που δεν απαιτούσαν τετραετές πτυχίο) ένα χρόνο μετά την αποφοίτηση, και το 73% όσων ξεκινούν ως υποαπασχολούμενοι παραμένουν υποαπασχολούμενοι μια δεκαετία αργότερα.
Διάγραμμα 1 – Πηγή: economist
Χειρωνακτικές εργασίες
Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον για εξειδικευμένες χειρωνακτικές εργασίες αυξάνεται.
Μια πρόσφατη διαφήμιση στο μετρό του Λονδίνου δείχνει μια δακτυλογραφημένη ερώτηση: «Γεια σου Τεχνητή Νοημοσύνη, λύγισε αυτόν τον χάλκινο σωλήνα» και την απάντηση ενός ρομπότ: «Συγγνώμη, δεν μπορώ να το κάνω αυτό».
Στη συνέχεια, η διαφήμιση καλεί τους θεατές να «μάθουν ένα επάγγελμα και να προετοιμάσουν την καριέρα τους για το μέλλον».
Σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram και το TikTok, νέοι υδραυλικοί και ηλεκτρολόγοι δημοσιεύουν βίντεο από την καθημερινή τους εργασία που συγκεντρώνουν δεκάδες χιλιάδες προβολές και σχόλια θαυμασμού.
Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο από την Αμερικανική Ένωση Προσωπικού διαπίστωσε ότι το ένα τρίτο των ενηλίκων θα συμβούλευε τους νέους που αποφοιτούν από το γυμνάσιο να φοιτήσουν σε επαγγελματική ή επαγγελματική σχολή, ένα ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό από ό,τι θα τους ενθάρρυνε να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο.
Κάποιοι ακολουθούν αυτή τη συμβουλή: οι εγγραφές σε διετή επαγγελματικά και επαγγελματικά προγράμματα σε αμερικανικά κοινοτικά κολέγια έχουν αυξηθεί κατά σχεδόν 20% από το 2020. Ο αριθμός των ενεργών μαθητευόμενων στην Αμερική έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2014 έως το 2024, σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο εργασίας.
Ένα σπουδαίο μέλλον
Οι απόφοιτοι πανεπιστημίων άνω των 25 ετών εξακολουθούν να απολαμβάνουν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας και σχεδόν διπλάσιο από τον μέσο ετήσιο μισθό των αποφοίτων λυκείου. Ωστόσο, αν εξετάσουμε πιο προσεκτικά τα επιμέρους πτυχία, τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά.
Άτομα με πτυχία στις επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική ή τα μαθηματικά κέρδισαν μέσο ετήσιο μισθό 98.000 δολαρίων το 2024, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Georgetown (βλ. διάγραμμα 2).
Οι απόφοιτοι τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών είχαν μέσο εισόδημα 69.000 δολαρίων. Αντίθετα, ο μέσος ετήσιος μισθός ενός τεχνικού ανελκυστήρων στην Αμερική είναι 106.580 δολάρια.
Διάγραμμα 2 – Πηγή: economist
Η διασπορά μεταξύ των επαγγελμάτων είναι επίσης μεγάλη.
Οι μέσες ετήσιες αποδοχές των ηλεκτρολόγων στην Αμερική είναι 62.000 δολάρια ετησίως, αλλά το κορυφαίο 10% αυτών κερδίζει περισσότερα από 100.000 δολάρια ο καθένας. Το ίδιο ισχύει και για τους κορυφαίους υδραυλικούς, τους χειριστές λεβήτων, τους μηχανικούς αεροσκαφών και τους εγκαταστάτες ηλεκτρικών γραμμών.
Καμία από αυτές τις θέσεις εργασίας δεν απαιτεί πτυχίο πανεπιστημίου, αν και απαιτεί εξειδικευμένη εκπαίδευση.
Απαραίτητοι οι εργάτες
Οι εργάτες με χειρωνακτική εργασία είναι επίσης εξαιρετικά απαραίτητοι για βιομηχανίες όπως η προηγμένη μεταποίηση και η άμυνα.
Σχεδόν το 60% των νέων θέσεων εργασίας στην κατασκευή και το σχεδιασμό τσιπ που θα δημιουργηθούν στην Αμερική μεταξύ 2023 και 2030 προβλέπεται να παραμείνουν κενές λόγω έλλειψης εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, σύμφωνα με μελέτη του Συνδέσμου Βιομηχανίας Ημιαγωγών και της Oxford Economics.
Από αυτές τις κενές θέσεις εργασίας, το 40% είναι θέσεις τεχνικού που απαιτούν μόνο διετή φοίτηση. Ο Jensen Huang, Διευθύνων Σύμβουλος της Nvidia, μιας εταιρείας κατασκευής τσιπ, δήλωσε ότι τα κέντρα δεδομένων για την Τεχνητή Νοημοσύνη θα απαιτήσουν εκατοντάδες χιλιάδες ηλεκτρολόγους, υδραυλικούς και ξυλουργούς.
Στη Βρετανία, οι εκθέσεις του κλάδου εκτιμούν ότι υπάρχει έλλειψη 35.000 εξειδικευμένων συγκολλητών, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την κατασκευή υπεράκτιων αιολικών πάρκων, πυρηνικών σταθμών και υποβρυχίων, μεταξύ άλλων. Πολλοί από αυτούς τους τομείς γερνούν: το ήμισυ του εργατικού δυναμικού συγκολλητών στη Βρετανία αναμένεται να συνταξιοδοτηθεί έως το 2027.
Το στίγμα που παραμένει και τι μπορεί να γίνει
Μια λύση για την έλλειψη δεξιοτήτων είναι να ενθαρρυνθούν περισσότεροι νέοι να μάθουν επαγγελματικές δεξιότητες. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ένα στίγμα που συνδέεται με τις εργατικές δουλειές.
Πολλοί γονείς τις θεωρούν «βρώμικες, σκοτεινές και επικίνδυνες» και «αδιέξοδο», λέει ο Sujai Shivakumar του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, ενός think tank στην Ουάσιγκτον.
Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ σχολείων, βιομηχανίας και κυβέρνησης αποτελεί επίσης πρόβλημα, λέει ο κ. Shivakumar. Τα κοινοτικά κολέγια συχνά προσφέρουν μαθήματα που θα αυξήσουν τις εγγραφές, αλλά όχι αυτά που χρειάζονται οι βιομηχανίες, λέει, γεγονός που αφήνει τους αποφοίτους επαγγελματικής κατάρτισης με κακές επιλογές εργασίας, παρόλο που υπάρχει έλλειψη δεξιοτήτων.
Μια καλύτερη λύση θα ήταν να μάθουμε από χώρες όπως η Ελβετία, όπου περίπου τα δύο τρίτα των νέων πηγαίνουν σε επαγγελματική κατάρτιση μετά από 11 χρόνια υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης.
Το σύστημα επιτυγχάνει επειδή έχει «διαπερατότητα», που σημαίνει ότι οι μαθητές μπορούν να εναλλάσσονται εύκολα μεταξύ επαγγελματικής και ακαδημαϊκής κατεύθυνσης, λέει η Ursula Renold, ειδικός στην επαγγελματική εκπαίδευση στο ETH Zurich, ένα ελβετικό πανεπιστήμιο.
Πολλές άλλες χώρες προωθούν τις μαθητείες όπου οι εκπαιδευόμενοι πιστοποιούνται για να εργαστούν σε έναν συγκεκριμένο κλάδο, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό το πιστοποιητικό στο εκπαιδευτικό σύστημα.
«Βρίσκονται σε απομόνωση», λέει η κα Renold, κάτι που είναι «πολύ επικίνδυνο». Ένα ιδανικό σύστημα θα πρέπει να αποφεύγει τον διαχωρισμό φοιτητών και εκπαιδευόμενων σε διαφορετικές κατευθύνσεις, λέει. Θα πρέπει επίσης να επιτρέπει στις εταιρείες να αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και στην εκπαίδευση των φοιτητών στον χώρο εργασίας.
Συστήματα όπως το Ελβετικό μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να κατασκευαστούν. Εν τω μεταξύ, η καλύτερη επιλογή μπορεί να είναι οι μαθητείες με πτυχίο, όπου οι φοιτητές πληρώνονται από έναν εργοδότη για να αποκτήσουν πανεπιστημιακό πτυχίο και να λάβουν ταυτόχρονα πρακτική άσκηση. Η BAE Systems, μια βρετανική εταιρεία κατασκευής όπλων, διαθέτει ένα πρόγραμμα μαθητείας που δέχεται περισσότερους από 5.000 εκπαιδευόμενους ετησίως, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι μαθητευόμενοι με πτυχίο.
Γυρίστε μπιφτέκια, φτιάξτε και ημιαγωγούς
Παρόμοια προγράμματα εμφανίζονται και στην Αμερική. Η TSMC, μια εταιρεία κατασκευής τσιπ από την Ταϊβάν, ξεκίνησε πρόσφατα ένα πρόγραμμα μαθητείας στην Αριζόνα, όπου σχεδιάζει να κατασκευάσει έξι εργοστάσια ημιαγωγών. Ο Nolan Cunningham, ένας 23χρονος μαθητευόμενος τεχνικός διεργασιών, εργαζόταν σε μια αλυσίδα fast food πριν ενταχθεί στο πρόγραμμα της TSMC τον Απρίλιο. Είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο για να αποφύγει τα χρέη. «Δεν θέλω να ξοδεύω τα χρήματα που βγάζω για να πληρώνω φοιτητικά δάνεια για τα επόμενα 25 χρόνια», λέει. «Απλώς σε παραλύει».
Αλλά τώρα παρακολουθεί μαθήματα νανοτεχνολογίας σε κοινοτικό κολέγιο, τα οποία χρηματοδοτούνται από την TSMC, και βρίσκεται καθ’ οδόν για την απόκτηση πτυχίου Associate. Η δουλειά του στο εργοστάσιο περιλαμβάνει κυρίως ανάλυση δεδομένων και παρακολούθηση συστημάτων παραγωγής από υπολογιστή. Ήταν ένα «τεράστιο άλμα» να περάσει από το γύρισμα μπιφτεκιών στην κατασκευή ημιαγωγών, λέει ο κ. Cunningham, αλλά μια εύκολη επιλογή.
