Οι Βρετανοί βρίσκονται αντιμέτωποι με μια κρίση στέγης πράγμα που αυξάνει τα νοίκια και τις τιμές αγοράς, και επιτείνει την στασιμότητα της βρετανικής οικονομίας. Εν όψει εκλογών το 2024, οι πολιτικοί διαγκωνίζονται προτείνοντας λύσεις, αλλά καμία δεν φαίνεται καλή.
Μερικοί ερευνητές και σχολιαστές δεν εκπλήσσονται από το φαινόμενο. Κατηγορούν ότι μια τάση τοπικών παραγόντων «μακριά από μένα» έχει οδηγήσει σε διακοπές ή παύσεις σε εκατοντάδες προγράμματα ανέγερσης σπιτιών στη χώρα, σύμφωνα με τους Financial Times.
Σήμερα, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει έλλειμμα 4,3 εκατομμυρίων νέων κατοικιών, συμβάλλοντας σε αυξήσεις ενοικίων ρεκόρ, στα ύψη των τιμών των κατοικιών και 1,2 εκατομμύρια άτομα στους καταλόγους της τοπικής αυτοδίοικησης για στέγαση τοπικών αρχών.
Αυτή η έλλειψη έχει μεγάλο και προφανές ανθρώπινο κόστος, αλλά προσθέτει επίσης στη στασιμότητα της οικονομίας της χώρας, συμφωνούν πολλοί σε όλο το πολιτικό φάσμα.
Η ισχύς των ιδιοκτητών
Ο συντηρητικός Λόρδος Σάιμον Γούλφσον, διευθύνων σύμβουλος της Next, είπε σε πάνελ τον Δεκέμβριο ότι το σύστημα σχεδιασμού δίνει υπερβολική ισχύ «στα χέρια ανθρώπων που είναι ήδη ιδιοκτήτες» και ότι «επιβραδύνει, αποτρέπει και αυξάνει το κόστος κατασκευής νέων κατοικιών».
Εν όψει πιθανών εκλογών το 2024, τόσο οι Εργατικοί όσο και οι Συντηρητικοί υπόσχονται σχεδιαστικές μεταρρυθμίσεις, παρόλο τις αποτυχίες τους στο παρελθόν, σημειώνουν οι Financial Times.
Ο ηγέτης των Εργατικών, Κιρ Στάρμερ έκανε κεντρικό θέμα της ομιλίας του τις σαρωτικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο η Αγγλία χτίζει σπίτια στο συνέδριο του κόμματός του τον Οκτώβριο του 2023.
Ο Στάρμερ λέει ότι θα σαρώσει τη γραφειοκρατία προκειμένου όχι μόνο να επιτύχει αλλά και να ξεπεράσει τον στόχο, που έθεσαν οι Συντηρητικοί το 2019 αλλά εγκατέλειψαν το 2022, για την κατασκευή 300.000 νέων κατοικιών στην Αγγλία ετησίως.
Ο υπουργός στέγασης των συντηρητικών, Μάικλ Γκόουβ, περιέγραψε σχέδια τον Δεκέμβριο που θα αφαιρούσαν από τις τοπικές αρχές τις εξουσίες σχεδιασμού εάν αποτύχουν να παραδώσουν ενημερωμένα αναπτυξιακά σχέδια. Κάτι όμως που δεν είναι υποχρεωτικό.
Οι άδειες ήδη μειώνονται μετά την διαδοχική αύξηση των επιτοκίων. Με τα δύο τρίτα των ψηφοφόρων να συμφωνούν ότι τα στεγαστικά ζητήματα έχουν επιδεινωθεί υπό τους Συντηρητικούς, οι Εργατικοί έχουν κίνητρο να αναδείξουν το θέμα προεκλογικά.
Οι Βρετανοί πολιτικοί δεν προτείνουν καλές λύσεις
Οι εμπειρίες άλλων χωρών δείχνουν ότι οι καλά σχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις μπορούν να κάνουν πραγματική διαφορά. Αλλά το ερώτημα στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι εάν οι πολιτικοί μπορούν να βρουν κάτι ρηξικέλευθο για να επιταχύνουν την οικοδόμηση σε επίπεδο που δεν έχει παρατηρηθεί από τη δεκαετία του 1970 χωρίς να ανταγωνίζονται εκείνους τους ψηφοφόρουςι.
Η στέγαση ήταν επίσης ένα πιεστικό ζήτημα πριν από 70 χρόνια. Χιλιάδες σπίτια είχαν καταστραφεί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε και σχεδόν σταμάτησε η κατασκευή κατοικιών.
Όμως, η ανεξέλεγκτη οικοδομική έκρηξη πριν τον πόλεμο έφερε νόμο περί χωροταξίας δήμων και υπαίθρου, του 1947, ο οποίος δημιούργησε την πράσινη ζώνη γύρω από το Λονδίνο..
Αρχικά λειτούργησε. Μεταξύ 1951 και 1955, χτίστηκαν 1,5 εκατομμύρια σπίτια. Αλλά η αντίθεση για περισσότερα κτίρια σύντομα διογκώθηκε. Πράσινες ζώνες θεσπίστηκαν έξω από την πρωτεύουσα και η ανάπτυξη στην Αγγλία περιορίστηκε σε περιοχές που περιγράφονται λεπτομερώς σε σχέδια τοπικών αρχών.
Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη γης, οι πολιτικοί κατέφυγαν σε επιδοτήσεις, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις στους τόκους στεγαστικών δανείων ή αύξηση της πυκνότητας κατοικιών στις πόλεις. Αλλά δεν ανταποκρίθηκαν στη ζήτηση.
Ένα κακό πλαίσιο
Οι κατασκευαστές λένε ότι έχουν κάνει ό,τι καλύτερο με όσα αντιμετωπίζουν. Σε ολόκληρη την Αγγλία, επισημαίνουν, η πλειονότητα των αιτήσεων για κατασκευή κατοικιών εγκρίνεται. Αλλά, η προσφορά γης είναι ανεπαρκής και υπάρχουν λίγα κίνητρα ώστε οι κοινότητες να υποστηρίξουν μεγαλύτερη ανάπτυξη.
Οι περιοχές με υψηλότερες τιμές κατοικιών τείνουν να εγκρίνουν χαμηλότερο ποσοστό αιτήσεων για την ανέγερση κατοικιών.
Η πραγματικότητα μπορεί να είναι ακόμη χειρότερη καθώς οι κατασκευαστές ζητούν γνώμες κατοίκων και αρχών πριν τον σχεδιασμό και πολλά προτεινόμενα σχήματα απορρίπτονται, πριν καν υποβληθούν. Οι επιτροπές σχεδιασμού, οι οποίες αποφασίζουν για τις πιο σύνθετες εφαρμογές επηρεάζονται ιδιαίτερα από τοπικά συμφέροντα. Για μεγαλύτερα project μπορεί να απαιτηθούν έως και 79 δικαιολογητικά.
Μεγάλο μέρος του αργού ρυθμού οικοδόμησης οφείλεται στο ότι οι κατασκευαστές δεν θέλουν να μειώσουν τις τιμές και τα κέρδη τους, πλημμυρίζοντας την αγορά με νέα σπίτια.
Ο Στάρμερ έχει δεσμευτεί να περιορίσει τη λεγόμενη αποταμίευση γης, όπου οι οικοδόμοι δεν χτίζουν σε γη που έχουν αποκτήσει με την ελπίδα ότι η αξία της θα αυξηθεί, αλλά οι ιδιώτες κατασκευαστές, υποστηρίζουν ότι η αποταμίευση γης είναι μια λογική απάντηση σε μια απρόβλεπτη διαδικασία.
Το 2015, η κυβέρνηση επέκτεινε τα επιτρεπόμενα δικαιώματα ανάπτυξης (PDR) για να διευκολύνει τη μετατροπή των κενών εμπορικών χώρων σε οικιστική χρήση. Αυτό προσέθεσε μόλις 80.000 νέα σπίτια από το 2015, ή 6% της συνολικής προσφοράς, με πολλά να είναι πολύ κακής ποιότητας.
Νέες πόλεις σε γη χωρίς υποδομές
Ο Στάρμερ πρότεινε επίσης τη δημιουργία νέων πόλεων σε γη που θα αγοραστεί με υποχρεωτική απαλλοτρίωση. Αλλά αυτό θα απαιτούσε την αναθεώρηση νόμου του 1961 που υποχρεώνει τον αγοραστή να πληρώσει τιμή που αντικατοπτρίζει την αξία της γης με εξασφαλισμένη πολεοδομική άδεια, και όχι την αγοραία αξία της χωρίς τέτοια άδεια. Αυτή η τιμή μπορεί να είναι κατά μέσο όρο 275 φορές μεγαλύτερη από τη γεωργική της αξία.
Παρόλα αυτά, η οικοδόμηση νέων πόλεων θα par;emene πολύ ακριβή ακόμα κι αν η γη ήταν φθηνότερη, λόγω της ανάγκης κατασκευής υποδομών.
Ο ενθουσιασμός για νέες πόλεις σηματοδοτεί την πρόθεση του Στάρμερ να λάβει πιο συγκεντρωτικές αποφάσεις σχετικά με το πού πρέπει να χτιστούν τα σπίτια, σε αντίθεση με την τοπικιστική προσέγγιση της τρέχουσας κυβέρνησης.
Ίδιες προκλήσεις για Εργατικούς και Τόρις
Πρώτα όμως πρέπει να κερδίσει τις εκλογές. Οι ιδιώτες ενοικιαστές είναι πολύ πιο πιθανό από άλλες ομάδες να πουν ότι οι πολιτικές στέγασης θα επηρεάσουν την ψήφο τους. Όμως, κατά μέσο όρο, μόνο το ένα πέμπτο των νοικοκυριών στις εκλογικές περιφέρειες-στόχους του Εργατικού Κόμματος νοικιάζουν από ιδιώτες.
Τα δύο τρίτα είναι ιδιοκτήτες, πράγμα που σημαίνει ότι οι Εργατικοί θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ίδιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Συντηρητικοί όταν πρόκειται για την ενίσχυση της προσφοράς στέγης.
Το να δοθεί στους περιφερειακούς άρχοντες μεγαλύτερη επιρροή στον σχεδιασμό, μια άλλη από τις ιδέες του Εργατικού Κόμματος, μπορεί να συμβάλει στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ του τι θα αποδεχτούν οι ντόπιοι και των εθνικών στεγαστικών αναγκών, αναγκάζοντας τις τοπικές αρχές να συνεργαστούν.
Τα πράγματα που προτείνουν οι Εργατικοί είναι σε γενικές γραμμές καλά, αλλά είναι όλα βραχυπρόθεσμα, μπορεί να κερδίσουν χρόνο, αλλά μακροπρόθεσμα πρέπει να υπάρξουν για να μη χειροτερέψει η οικιστική κρίση.
