Ψυχραιμία προς το παρόν επικρατεί στις αγορές μετά τον αδόκητο θάνατο του προέδρου του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί, αν και στην αγορά του πετρελαίου υπήρξε μια μικρή αναταραχή, η οποία μετά από λίγη ώρα «απορροφήθηκε».
Μέχρι τώρα, ο παγκόσμιος δείκτης αναφοράς του πετρελαίου Brent διαπραγματεύεται ελαφρώς υψηλότερα, αλλά εξακολουθεί να είναι κάτω από τα 85 δολάρια το βαρέλι, καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό το περιστατικό θα οδηγήσει σε διακοπές εφοδιασμού ή αλλαγή πολιτικής.
Μια εκτίμηση που επιβεβαίωσαν οι αναλυτές του Eurasia Group, οι οποίοι έγραψαν ότι ο θάνατος του Ραϊσί δεν θα διαταράξει σοβαρά την εσωτερική σταθερότητα του Ιράν, καθώς οι δυνάμεις ασφαλείας, ο στρατός και το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) παραμένουν υπό τον έλεγχο του ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Περιορισμένες συνέπειες βλέπει και ο Ali Ahmadi, του Κέντρου Πολιτικής Ασφάλειας της Γενεύης, μιλώντας στο CNBC, ενώ για τον Ben Taleblu, ανώτερο συνεργάτη στο Ίδρυμα της Ουάσιγκτον για την υπεράσπιση των Δημοκρατιών, ο Ραϊσί είχε πολλούς εχθρούς στο εσωτερικό του Ιράν. «Αντιπροσώπευε μια νεότερη εκδοχή της επαναστατικής ελίτ του Ιράν — πολύ λιγότερο ικανή, αλλά πολύ πιο μαχητική», ανέφερε, εξηγώντας ότι δεν θα αλλάξουν οι ισορροπίες στο εξής.
Η δύσκολη δομή της εξουσίας του Ιράν
Περίπλοκη, πολυεπίπεδη και αδιαφανής, η δομή εξουσίας του καθεστώτος του Ιράν μπορεί να είναι μια πρόκληση για να κατανοήσουν οι μυημένοι, πόσο μάλλον αυτοί έξω από αυτό, είχε αναφέρει τον Απρίλιο ανάλυση των Financial Times, εξηγώντας μάλλον προφητικά γιατί η απώλεια άλλων προσωπικοτήτων του Ιράν, πέραν του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ είναι ήσσονος σημασίας.
Σύμφωνα με τους FT, ενώ η χώρα των σχεδόν 90 εκατομμυρίων φαίνεται να βρίσκεται υπό τον αυστηρό έλεγχο ενός και μόνο κληρικού, η άρχουσα ελίτ της Ισλαμικής Δημοκρατίας στην πραγματικότητα έχει εισέλθει σε μια περίοδο σημαντικής αλλαγής. Καθώς οι φατρίες προετοιμάζονται για τη μάχη για να διαδεχθούν τον ηλικιωμένο ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, το μέλλον του καθεστώτος διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από τις ένοπλες δυνάμεις και τους σκληροπυρηνικούς τους.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν γίνει ένας κρίσιμος παράγοντας για την ασφάλεια της Μέσης Ανατολής, καθώς η επί δεκαετίες εχθρότητα του Ιράν με το Ισραήλ έφτασε σε επικίνδυνα επίπεδα τις τελευταίες εβδομάδες. Καθώς η κρίση ξετυλίγεται, ένα κρίσιμο ερώτημα για την περιοχή είναι: ποιος αποφασίζει για το Ιράν;
Έχει ο Χαμενεΐ την τελική εξουσία λήψης αποφάσεων;
Ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ είναι αναμφισβήτητα ο κορυφαίος φορέας λήψης αποφάσεων για όλη τη σημαντική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ο 85χρονος απορρίπτει πολεμικά αυτό που αντιλαμβάνεται ως «τυραννική Δύση», ιδιαίτερα τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.
Λέει ότι ο ισλαμικός κόσμος πρέπει να είναι αυτοδύναμος στον αγώνα του για δικαιοσύνη και έχει υπερασπιστεί την εξωτερική και στρατιωτική πολιτική του Ιράν, καθώς και ένα αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμα που λέει ότι είναι καθαρά για ειρηνικούς σκοπούς, επικαλούμενος θρησκευτικά κείμενα.
Αλλά ο Χαμενεΐ είναι επίσης πραγματιστής και έχει λάβει υπόψη τις οδηγίες του προκατόχου του και μέντορά του Ayatollah Ruhollah Khomeini ότι η επιβίωση του καθεστώτος υπερτερεί της σημασίας ακόμη και των βασικών ισλαμικών αρχών.
Ο Χαμενεΐ παίρνει υπολογισμένα ρίσκα όταν οι αντίπαλοι περνούν τις κόκκινες γραμμές του. Αφού οι ΗΠΑ σκότωσαν το 2020 τον Qassem Soleimani, τον αγαπημένο του διοικητή των Φρουρών της Επανάστασης, ενέκρινε μια πυραυλική επίθεση σε αμερικανική βάση στο Ιράκ που τραυμάτισε περισσότερους από 100 στρατιώτες, αλλά δεν προκάλεσε θάνατο.
Το τελευταίο του στοίχημα – μια απόκλιση από την καθιερωμένη προσέγγιση της «στρατηγικής υπομονής» – ακολούθησε μια ύποπτη ισραηλινή επίθεση στο προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό την 1η Απριλίου. Θεωρώντας ότι ήταν μια επίθεση στο ιρανικό έδαφος, ο Χαμενεΐ ενέκρινε το πρώτο άμεσο χτύπημα του Ιράν στο Ισραήλ ως αντίποινα, ξεκινώντας ένα μπαράζ με περισσότερους από 300 πυραύλους και drones.
Ακόμη και αυτή η επίθεση, ωστόσο, θεωρήθηκε από την Τεχεράνη ως σχεδιασμένη για να περιορίσει την κλιμάκωση αποφεύγοντας μεγάλες απώλειες. Ιρανοί διπλωμάτες έστειλαν μηνύματα προειδοποιώντας για τα αντίποινα, ενώ τόνισαν τον στόχο της αποτροπής. Μετά τις αντεπιθέσεις του Ισραήλ, η δημόσια απάντηση του Ιράν ήταν σιωπηλή, σηματοδοτώντας ότι το καθεστώς ήθελε να αποφύγει μια πλήρη σύγκρουση.
Παρά την ηλικία του, ο Χαμενεΐ παραμένει ενεργός, εκφωνώντας μακροσκελείς ομιλίες και εμφανιζόμενος στο κοινό μερικές φορές χωρίς το συνηθισμένο του ραβδί για να επιδείξει τη σωματική του υγεία. Δεινός γνώστης της παγκόσμιας ιστορίας, φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ επιδιώκει να κάνει το Ιράν, το οποίο πολέμησε εναντίον του Ιράκ του Saddam Hussein τη δεκαετία του 1980, την κατεξοχήν περιφερειακή δύναμη.
Διατηρεί τους σκληροπυρηνικούς σε σημαντικές θέσεις και είχε εκφράσει την ικανοποίησή του για τον εκλιπόντα πλέον Πρόεδρο Ebrahim Raisi, ο οποίος εξελέγη το 2021 με ρεκόρ χαμηλής συμμετοχής που θεωρήθηκε ως αντανάκλαση της δημόσιας δυσαρέσκειας. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους αρχηγούς κυβερνήσεων, ο Raisi δεν αμφισβήτησε τον ανώτατο ηγέτη και ακολούθησε πιστά τις οδηγίες του, ίσως για να τοποθετηθεί καλύτερα ως διάδοχος.
Είναι ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ υπό την κυριαρχία των Φρουρών της Επανάστασης;
Ο Χαμενεΐ ελέγχει το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και τους έχει βοηθήσει να μετατραπούν στον πιο τρομερό θεσμό του Ιράν. Οι διοικητές των φρουρών είναι πιστοί σε αυτόν ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων και στην ιδεολογία του.
Αλλά ακούει τις συμβουλές τους, συμπεριλαμβανομένων των μη στρατιωτικών υποθέσεων. Οι Φρουροί χρησιμεύουν ως ο πρωταρχικός μηχανισμός του Khamenei για την άσκηση εξουσίας στο Ιράν και τη Μέση Ανατολή. Η επιρροή τους διατρέχει την εξωτερική πολιτική, την οικονομία, τα πολιτιστικά και κοινωνικά θέματα και την εσωτερική πολιτική, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης και της ανελέητης καταστολής της πολιτικής διαφωνίας. Στην ουσία είναι μια ισχυρή σκιώδης κυβέρνηση.
Τι ρόλο παίζουν οι άλλοι κληρικοί του Ιράν στη λήψη αποφάσεων;
Οι κληρικοί του Ιράν παρέχουν θρησκευτική νομιμότητα στους ηγεμόνες της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του ανώτατου ηγέτη, ο οποίος απαιτείται να είναι σιίτης μουσουλμάνος κληρικός. Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς έχουν μικρή επιρροή στις καθημερινές αποφάσεις. Η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που αποτελείται από 88 κληρικούς, είναι υπεύθυνη για τον διορισμό του επόμενου ηγέτη μετά το θάνατο του Χαμενεΐ. Υποτίθεται επίσης ότι παρακολουθεί τις ενέργειές του, αν και δεν έχει ασκήσει ποτέ καμία εποπτεία.
Κυρίως συγκεντρωμένοι στις ιερές πόλεις Κομ και Μασχάντ, οι κληρικοί δίνουν προτεραιότητα στις θρησκευτικές σπουδές και επικεντρώνονται σε πολιτιστικά και κοινωνικά ζητήματα όπως ο ρόλος των γυναικών, η επιβολή του χιτζάμπ, οι περιορισμοί στη μουσική και η απαγόρευση του αλκοόλ.
Η δημοτικότητα των κληρικών, ο αριθμός των οποίων έχει αυξηθεί σε εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που σπουδάζουν και εργάζονται σε κρατικά χρηματοδοτούμενα ιδρύματα, έχει πρόσφατα μειωθεί. Μερικοί από τους κληρικούς με μεγαλύτερη επιρροή ελέγχουν τα επιχειρηματικά καταπιστεύματα και το κοινό συχνά τους κατηγορεί για οικονομικές ατασθαλίες.
Ιστορικά, οι κληρικοί διατήρησαν την ανεξαρτησία τους από κυβερνητικούς θεσμούς μέσω των ισχυρών δεσμών τους με πλούσιους εμπόρους των παζαριών. Και οι δύο ομάδες έπαιξαν σημαντικό ρόλο βοηθώντας τον Khamenei να εξασφαλίσει την εξουσία στην επανάσταση του 1979.
Πόση επιρροή έχουν οι επιχειρήσεις;
Η οικονομία του Ιράν είναι κατά κύριο λόγο κρατική και βασίζεται στα έσοδα από το αργό πετρέλαιο. Ο ιδιωτικός τομέας έχει παραγκωνιστεί σκόπιμα για να αποτρέψει τις επιχειρήσεις από το να ασκούν υπερβολική επιρροή ή να υποστηρίζουν την πολιτική αλλαγή.
Το καθεστώς έχει δημιουργήσει τα δικά του δίκτυα πιστών ατόμων και οιονεί κρατικών επιχειρήσεων για τη διαχείριση του εμπορίου και της βιομηχανίας, ιδιαίτερα σε σημαντικούς τομείς όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα πετροχημικά, ο χάλυβας και τα αυτοκίνητα.
Οι ιδιωτικές εταιρείες που υπάρχουν σε τομείς όπως η παραγωγή τροφίμων τείνουν να είναι μικρές. Ενώ έχουν αναδυθεί ορισμένες εταιρείες τεχνολογίας, οι Ιρανοί πιστεύουν ότι ελέγχονται αυστηρά για να μην γίνουν πολύ μεγάλες ή ισχυρές.
Η διαφθορά έχει αυξηθεί σε αυτή την αδιαφανή οικονομία. Αν και οι Ιρανοί ηγέτες έχουν κατηγορήσει για ατομική κακή συμπεριφορά και όχι για συστημικά ελαττώματα – και διώκουν περιοδικά εξέχουσες προσωπικότητες – πολλοί πολίτες δεν έχουν πειστεί.
Πηγή: ΟΤ
