Ο όρος υπερτουρισμός έχει μπει για τα καλά στη ζωή των -κυρίως πιο δημοφιλών- προορισμών. Όλοι συμφωνούν ότι είναι ευπρόσδεκτα τα χρήματα που φέρνει, δημιουργεί θέσεις εργασίας, γεμίζει τα τουριστικά καταλύματα και τα μαγαζιά, αυξάνονται οι ροές για μέσα μεταφοράς και η κατανάλωση εγχώριων προϊόντων, προϊόντα, τονώνει τα εισοδήματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό και φυσικά το εθνικό εισόδημα.
Τελευταία, όμως, οι αρνητικές προεκτάσεις έχουν διογκωθεί και οι αντιδράσεις παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας.
Ατέλειωτες συζητήσεις έχουν γίνει για το ποιος και τι φταίει για τις δυσλειτουργίες και την -εύλογη ως έναν βαθμό- δυσαρέσκεια που προκαλούνται σε έναν τόπο εξαιτίας της συρροής μεγάλου πληθυσμού τουριστών.
Οι μόνιμοι κάτοικοι ξεσηκώνονται. Διεκδικούν να μην σκοντάφτουν πάνω στα πλήθη των επισκεπτών βγαίνοντας από τα σπίτια τους, μέχρι να βρίσκουν σπίτια και σε προσιτές τιμές, χωρίς το airbnb που δεν αφήνει σπιθαμή για σπιθαμή διαθέσιμη για τους ντόπιους και εκτοξεύει τα ενοίκια στα ύψη.
Ανησυχούν για την επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος, την πίεση που ασκείται στους φυσικούς πόρους, πολύ περισσότερο σε περιοχές που υπάρχει ήδη πρόβλημα, επάρκειας νερού για παράδειγμα.
Η μεγάλη αφύπνιση που πρέπει να γίνει, που πρέπει να κατανοήσουν οι κυβερνώντες είναι ότι ο τουρισμός είναι ένας τομέας που χρειάζεται διαχείριση.
«Τουρίστες πηγαίνετε σπίτια σας»
Μετά την πανδημία, η ιλιγγιώδης επιστροφή των μαζικών ροών τουριστών προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Φέτος το καλοκαίρι, ένα αγανακτισμένο πλήθος κόσμου αποφάσισε να αντιδράσει.
Μια από τις πιο μεγάλες διαδηλώσεις της σεζόν πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη τον Ιούλιο, με τους κατοίκους να κρατούν πιστόλια νερού και να αναγκάζουν τους σαστισμένους τουρίστες να φύγουν άρον άρον από τα εστιατόρια.
Οι κάτοικοι κρατούσαν πινακίδες που έγραφαν «Ο υπερτουρισμός σκοτώνει την πόλη» και «Τουρίστες πηγαίντε σπίτια σας» και δήλωσαν στους δημοσιογράφους ότι οι ντόπιοι δεν μπορούσαν πλέον να αντέξουν οικονομικά να ζουν εκεί.
Ένα μανιφέστο που δημοσιεύθηκε από ομάδες υπεράσπισης ζήτησε από την πόλη να περιορίσει τη δραστηριότητα του αεροδρομίου, να απαγορεύσει τις βραχυχρόνιες ενοικιάσεις ακινήτων και να σταματήσει να χρησιμοποιεί δημόσιο χρήμα για την προώθηση της πόλης στους επισκέπτες.
Και ενώ οι προορισμοί σε όλο τον κόσμο νιώθουν ότι έχουν «πνιγεί» από τις μαζικές αφίξεις τουριστών, η αγωνία είναι ιδιαίτερα μεγάλη στην Ευρώπη αυτό το καλοκαίρι. Μόνο η Ισπανία είδε περισσότερους από 53 εκατομμύρια επισκέπτες μέχρι τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους, μια αύξηση 12% από το 2023.
Η Ελλάδα στις top «overtourism» χώρες
Τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, ο πρώτος «Δείκτη Υπερτουρισμού» που εγκαινίασε η εταιρεία συμβούλων Roland Berger, αναλύοντας συνολικά 70 από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στον κόσμο, με στόχο να αξιολογήσει το επίπεδο έκθεσής τους στους επισκέπτες διακοπών, ενέταξε την Ελλάδα (ιδίως Μύκονο και Σαντορίνη) μαζί με Κύπρο, την Κροατία, την Ισπανία, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Πορτογαλία, στους προορισμούς της Ευρώπης που κατά τη θερινή περίοδο πλήττονται όλο και πιο πολύ από φαινόμενα υπερτουρισμού.
Η Ελλάδα, όπως αποκαλύπτει η ίδια μελέτη, συγκαταλέγεται στις top χώρες με υψηλό «overtourism» κυρίως σε ό,τι αφορά τον παράκτιο τουρισμό κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αλλά και στον αστικό τουρισμό.
Για τον λόγο αυτόν, ο διεθνής ταξιδιωτικός οργανισμός Evaneos, που ειδικεύεται στα βιώσιμα ταξίδια, αφαίρεσε για το 2025 από την πλατφόρμα του τα καλοκαιρινά πακέτα διακοπών για τη Μύκονο και τη Σαντορίνη!
Υπερτουρισμός: Τις πταίει;
Οι απόψεις που έχουν κατατεθεί σε επίσημα και ανεπίσημα τραπέζια συζητήσεων είναι άπειρες. Ο CEO του Παγκόσμιου Συμβουλίου Αειφόρου Τουρισμού, όμως, μάλλον ανατρέπει την πρώτη σκέψη πολλών εξ ημών. Στο «τις πταίει», ο Randy Durband καταθέτει μια άλλη πρόταση και αλλάζει το κέντρο βάρους του προβλήματος. Με δυο λόγια λέει: δεν φταίνει οι ταξιδιώτες, φταίει η ανεπαρκής διαχείριση.
«Ασχολούμαι με τα ταξίδια και τον τουρισμό 40 χρόνια, εργάζομαι σε επιτροπές και εμπορικές ενώσεις στην Ευρώπη, ση Βόρεια Αμερική και στην Ασία», είπε. «Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο παραδοσιακά απλώς δεν πίστευαν ότι είχαν κάποιο ρόλο στη διαχείριση», είπε χαρακτηριστικά, μιλώντας στο CNBC.
Από το μάρκετινγκ στη διαχείριση
Ο έμπειρος επαγγελματίας προτρέπει τους Οργανισμούς Μάρκετινγκ Προορισμών (Destination Management Organization – DMO) «να αντικαταστήσουν τον όρο μάρκεντινγκ με τον όρο διαχείριση».
Πρόσθεσε ότι αυτή η μετατόπιση έχει ξεκινήσει, αλλά ακόμα είναι στα σπάργανα.
«Αυτή είναι η μεγάλη αφύπνιση που πρέπει να γίνει, που πρέπει να κατανοήσουν οι κυβερνώντες – ο τουρισμός είναι ένας τομέας που χρειάζεται διαχείριση. Υπάρχουν τρόποι χειραγώγησης, ελέγχου, ενίσχυσης της ικανότητας… για την αντιμετώπιση του προβλήματος», είπε συγκεκριμένα.
Πρόσθεσε, ακόμη, ότι υπάρχουν περιοχές όπου διαχειρίζονται καλά αυτό το θέμα. «Βλέπουμε καλή διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών και των εθνικών πάρκων», είπε. «Αλλά πρέπει να γίνουν τόσα πολλά μόνο για να εδραιωθεί η συνειδητοποίηση ότι πρέπει να γίνει σε κυβερνητικό επίπεδο».
Διαχείριση τουριστικών ροών
Η διαχείριση των ροών επισκεπτών είναι μια στρατηγική που κερδίζει με ταχύτητα έδαφος για τον μετριασμό του υπερτουρισμού. Αυτό που πετυχαίνει είναι να περιορίζει τα επίπεδα τουρισμού, η προσέγγιση εστιάζει στον έλεγχο της συγκέντρωσης των επισκεπτών — είτε είναι εποχιακά είτε εντός μιας δεδομένης ημέρας.
Ενώ τουριστικά προπύργια όπως το Walt Disney World χρησιμοποιούν αυτήν την τακτική εδώ και χρόνια, τώρα φαίνεται και οι τοπικές αρχές να την επεξεργάζονται.
Ως παράδειγμα ανέφερε το μικρό γαλλικό χωριό Saint Guilhem le Désert, το οποίο άλλαξε τη «ροή» των ταξιδιωτών αφότου κάποιος στην πόλη πέθανε από καρδιακή προσβολή επειδή το ασθενοφόρο δεν κατάφερε να τον μεταφέρει εγκαίρως στο νοσοκομείο λόγω της κίνησης στους δρόμους.
Οι κάτοικοι μπορούν να οδηγήσουν στο χωριό, είπε ο Durband, αλλά οι επισκέπτες καλούνται να σταθμεύσουν σε μια καθορισμένη περιοχή έξω από το χωριό τα σαββατοκύριακα και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και την υπόλοιπη διαδρομή να την κάνουν με ποδήλατο, ή πεζή ή με το τοπικό ηλεκτρικό λεωφορείο.
Μια στρατηγική που βασίζεται σε αυτό το σχήμα μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και σε μια πόλη όπως η Βαρκελώνη, η οποία δέχεται περίπου 17 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, είπε ο ίδιος.
Σημείωσε, ακόμη, ότι η διαχείριση των ροών επισκεπτών θα είναι ιδιαίτερα δύσκολη στη Βαρκελώνη. Σε αντίθεση με άλλες μεγάλες πόλεις, οι επισκέπτες τείνουν να συγκεντρώνονται στις ίδιες περιοχές που προτιμούν οι κάτοικοι, γεγονός που αυξάνει την τριβή μεταξύ ντόπιων και επισκεπτών.
«Όλοι θέλουν να πάνε στην ίδια μικρή περιοχή της Παλιάς Πόλης, οπότε η διασπορά θα απαιτούσε μια αρκετά ουσιαστική στρατηγική για να συμβεί αυτό», είπε. Τόνισε ωστόσο ότι είναι «απολύτως» δυνατό.
«Η ζήτηση δεν πρόκειται να μειωθεί», είπε, αναφέροντας τα 8 δισεκατομμύρια του παγκόσμιου πληθυσμού και την αυξανόμενη μεσαία τάξη στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού. «Επομένως, η χωρητικότητα πρέπει να αυξηθεί και οι προσεγγίσεις διαχείρισης για τη διασπορά του επισκέπτη πρέπει να βελτιωθούν δραματικά».
