Η παγκόσμια συζήτηση για τον χρόνο εργασίας μοιάζει να κινείται σε τρεις παράλληλους δρόμους. Από τη μία, η Ευρώπη και οι μεγάλες δυτικές οικονομίες πειραματίζονται με την τετραήμερη εργασία, ενισχυμένη πλέον από την αύξηση παραγωγικότητας που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη. Από την άλλη, χώρες όπως η Ελλάδα θεσμοθετούν την επέκταση των ωραρίων, επιτρέποντας έως και 13 ώρες ημερήσιας εργασίας. Και ακριβώς στη μέση βρίσκεται ο ρόλος των συλλογικών συμβάσεων, που σε όλη την Ευρώπη λειτουργούν ως ο βασικός μηχανισμός ρύθμισης του χρόνου εργασίας, ένας μηχανισμός που στη χώρα μας μόλις τώρα επιχειρείται να επανενεργοποιηθεί.
Πριν από λίγες ημέρες το World Economic Forum επισήμανε ότι η πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης αυξάνει την παραγωγικότητα ανά ώρα σε βαθμό που απενεργοποιεί το σενάριο της τετραήμερης εργασίας σε κλάδους υπηρεσιών, υγείας και υποστήριξης
Σχετική έρευνα που έγινε ταυτόχρονα σε έξι διαφορετικές χώρες, δείχνει ότι η μείωση των ωρών δεν οδήγησε σε μείωση παραγωγικότητας. Αντίθετα, οι δείκτες ευεξίας και αποδοτικότητας παρέμειναν σταθεροί ή βελτιώθηκαν. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και έρευνες εργοδοτικών οργανώσεων, καθώς καταγράφουν ότι εταιρείες που δοκίμασαν τετραήμερο δεν είδαν την παραγωγικότητα τους να υποχωρεί
Σε έκθεση της Eurofound περιγράφεται η σταδιακή μείωση των συμβατικών εβδομαδιαίων ωρών εργασίας σε χώρες όπως η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ισπανία. Πέρα όμως από την τετραήμερη εβδομάδα, η πιο ενδιαφέρουσα τάση είναι ότι κάθε ουσιαστική αλλαγή στον χρόνο εργασίας στην Ευρώπη περνά από συλλογικές διαπραγματεύσεις. Οι μειώσεις των ωρών εργασίας, η ενσωμάτωση της ευελιξίας, ακόμη και οι δοκιμαστική εφαρμογή του τετραημέρου διαμορφώνονται μέσα από συλλογικές διαπραγματεύσεις των κοινωνικών εταίρων και όχι με νομοθετική παρέμβαση του κράτους.
Το Ελληνικό παράδοξο
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια εντελώς διαφορετική τροχιά. Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, το 20,9% των εργαζομένων στη χώρα δουλεύει πάνω από 45 ώρες την εβδομάδα, που είναι το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Αντίστοιχα και η ΕΛΣΤΑΤ κατέγραψε ότι το 18,2% εργάστηκε 48 ώρες ή περισσότερο την εβδομάδα.
Είναι δεδομένο ότι με βάση τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη, η ψήφιση του νόμου που επιτρέπει έως 13 ώρες ημερήσιας εργασίας δημιουργεί μια ιδιότυπη αντίθεση με την ευρωπαϊκή κατεύθυνση. Αυτή η αντίθεση δεν μπορεί να εξηγηθεί μονοδιάστατα.
Ο ρόλος των συλλογικών διαπραγματεύσεων
Στην Ευρώπη στο επίκεντρο βρίσκεται ο ρόλος των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας (ΣΣΕ) ως μηχανισμού ρύθμισης του χρόνου εργασίας. Οι μεγάλες αλλαγές, από το 35ωρο στη Γαλλία έως το τετραήμερο στο Βέλγιο, ήταν αποτέλεσμα ευρείας συλλογικής διαπραγμάτευσης, αποδεικνύοντας οτι οι αλλαγές στο χρόνο εργασίας είναι βιώσιμες μόνο όταν προκύπτουν μέσω συμφωνιών των κοινωνικών εταίρων.
Στην Ελλάδα, η εικόνα είναι διαφορετική. Η κάλυψη από ΣΣΕ είναι πολύ χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ τα τελευταία χρόνια η διεύρυνση της επεκτασιμότητάς τους υπήρξε περιορισμένη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο χρόνος εργασίας να ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από την ατομική σύμβαση ή από άμεσες νομοθετικές παρεμβάσεις.
Η πρόσφατη κοινωνική συμφωνία για τις νέες συλλογικές συμβάσεις έρχεται να ενισχύσει αυτό το κενό. Η συμφωνία προβλέπει ενίσχυση του πλαισίου διαπραγμάτευσης, αλλά τα θολά σημεία παραμένουν:
- πώς θα ρυθμίζονται οι ώρες εργασίας σε κλάδους χαμηλής διαπραγματευτικής ισχύος,
- και, σε ποιο βαθμό η παραγωγικότητα θα ενσωματώνεται στο νέο πλαίσιο.
Με άλλα λόγια, ενώ η Ευρώπη αξιοποιεί τις συλλογικές συμβάσεις ως «τεχνολογικό» εργαλείο αλλαγής της παραγωγής και του χρόνου εργασίας, η Ελλάδα βρίσκεται μόλις στο στάδιο επαναφοράς ενός θεσμικού πλαισίου.
Οι παράμετροι που μένουν ανοιχτές
Η συζήτηση για το κατά πόσο η τετραήμερη εβδομάδα μπορεί να διατηρήσει ή και να ενισχύσει τα φορολογικά έσοδα δεν έχει ακόμη σαφή απάντηση. Τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ότι η παραγωγικότητα ανά ώρα μπορεί να αυξηθεί μέσω καλύτερης οργάνωσης. Σε αυτό το πλαίσιο η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής αυτής της τάσης.
Όμως η απουσία ικανοποιητικών δεδομένων σημαίνει ότι το δημοσιονομικό αποτύπωμα της μείωσης ωρών παραμένει υπό διερεύνηση. Την ίδια στιγμή, η επιμήκυνση ωραρίου στην Ελλάδα, έστω και περιορισμένης εφαρμογής, ενδέχεται να ενισχύσει πρόσκαιρα τις εισφορές, αλλά μακροπρόθεσμα η υψηλή ένταση εργασίας δημιουργεί πιέσεις στο σύστημα υγεία, ενώ δημιουργεί αντικίνητρα για τους εργαζόμενους.
Καθώς η Ευρώπη επιταχύνει τις συζητήσεις για τετραήμερη εβδομάδα, βρίσκεται ακόμα στη διαδικασία όπου νομοθετικές παρεμβάσεις επεκτείνουν το ωράριο. Η πρόσφατη συμφωνία για τις συλλογικές συμβάσεις ανοίγει ένα παράθυρο αλλαγής, αλλά η επίδρασή της θα φανεί μόνο εάν μπορέσει η ελληνική αγορά εργασίας προσεγγίσει το μοντέλο όπου οι ώρες εργασίας και η παραγωγικότητα θα συνδέονται.
Πηγή ΟΤ
