Εδώ και περίπου 70 χρόνια, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) είναι ο βασικός δείκτης στον οποίο βασίζονται οι αναπτυξιακές πολιτικές σε όλο τον κόσμο. Τις δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρησιμοποιήθηκε ως έμμεσος δείκτης της ευημερίας, καθώς η αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης ήταν ο κύριος στόχος για την ανασυγκρότηση των οικονομιών.
Όμως το ΑΕΠ δεν ήταν σχεδιασμένο να μετρά την ευημερία. Σήμερα, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ανισότητα και η μείωση της κοινωνικής συνοχής περιορίζουν τις προοπτικές βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου.
Είναι πλέον σαφές ότι το ΑΕΠ πρέπει να αντικατασταθεί από νέους δείκτες, γράφουν στο περιοδικό Nature οικονομολόγοι του University College του Λονδίνου και των πανεπιστημίων του Λάιντεν και της Βαρκελώνης.
Ένας από τους τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG) που έθεσε η διεθνής κοινότητα το 2015 δεσμεύει τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν ως το 2030 νέους δείκτες, οι οποίοι θα εξετάζουν τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους της ευημερίας.
Το άρθρο καλεί τις κυβερνήσεις να αναγνωρίσουν μια ομάδα 20 βασικών παραγόντων που θα χρησιμοποιηθούν στις εθνικές στατιστικές και το πλαίσιο του ΟΗΕ
Οι παράμετροι αυτοί απουσιάζουν από το ΑΕΠ, το οποίο ορίζεται ως η συνολική χρηματική αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται ανά έτος σε κάθε χώρα -με άλλα λόγια, είναι το άθροισμα των καταναλωτικών δαπανών, των δαπανών και των επενδύσεων του δημοσίου και των επιχειρήσεων, καθώς και της καθαρής αξίας εισαγωγών και εξαγωγών.
Πολυτελείς ουρανοξύστες δίπλα σε φαβέλα του Ρίο ντε Ζανέιρο. Η ανάπτυξη δεν είναι για όλους (Reuters)
Πέρα από το ΑΕΠ
Φέτος τον Μάιο, ο γγ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες λάνσαρε το πρόγραμμα «Πέρα από το ΑΕΠ», για τον καθορισμό δεικτών που ανταποκρίνονται στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Παρά το γεγονός ότι αρκετές κυβερνήσεις, όπως αυτές της Νέας Ζηλανδίας, του Μπουτάν, της Σκωτίας, της Ουαλίας και της Ισπανίας, πειραματίζονται με εναλλακτικές λύσεις στο ΑΕΠ, η πρόοδος σε διεθνές επίπεδο παραμένει αργή, διαπιστώνει το άρθρο στο Nature.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν προταθεί εκατοντάδες εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες όμως έδωσαν την εντύπωση ότι δεν υπάρχει ομοφωνία για το τι σημαίνει και πώς μετράται η βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη.
Στη μεταρρύθμιση στέκονται εμπόδιο ομάδες που επωφελούνται από το σημερινό μοντέλο
Κι όμως, η πραγματικότητα είναι ότι πολλές από αυτές τις προτάσεις συμφωνούν σε ένα κεντρικό σημείο: η ευημερία των ανθρώπων εξαρτάται από την ευημερία των οικοσυστημάτων και πρέπει να σέβεται τα όριά τους.
Τα ακραία φαινομενα που φέρνει η κλιματική αλλαγή δείχνουν τις επιπλοκές της οικονομικής ανάπτυξης (Reuters)
Πολλές προτάσεις συμφωνούν επίσης ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να περιορίσει τις βλάβες σε άλλα είδη, να προστατεύσει τα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών και να διασφαλίσει ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε πόρους ζωτικής σημασίας και διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Τις βάσεις για την αναγνώριση αυτού του νέου πλαισίου έθεσε το 2009 η έκθεση των Στίγκλιτς, Σεν και Φιτούσι για τη μέτρηση της οικονομικής απόδοσης και της κοινωνικής προόδου.
Έκτοτε, διεθνείς φορείς, ανάμεσά τους ο ΟΗΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) σταδιακά υιοθέτησαν αυτό το πλαίσιο, το οποίο όμως δεν χαίρει της αποδοχής των ΗΠΑ προκειμένου να εφαρμοστεί σε διεθνές επίπεδο.
Οι περισσότεροι από 200 δείκτες που έχουν προταθεί ως εναλλακτικές λύσεις στο ΑΕΠ μοιάζουν εντελώς διαφορετικοί, καθώς σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούν διαφορερικούς όρους για να περιγράψουν τις ίδιες παραμέτρους. Στην πραγματικότητα όμως κινούνται στους ίδιους άξονες.
Η σημασιολογική μοντελοποίηση των δεικτών αυτών αποκαλύπτει έναν υψηλό βαθμό συμφωνίας που μπορεί να αποτυπωθεί σε 19 παράγοντες, γράφουν οι ερευνητές.
Οι παράγοντες αυτοί χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες:
Άνθρωπος
- Βαθμός ικανοποίησης από τη ζωή
- Υγεία
- Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση
- Παιδεία
Κοινωνία
- Έγκλημα
- Συμμετοχή των πολιτών
- Διακυβέρνηση
- Εισοδηματική ισότητα
- Ισότητα των φύλων
Δομημένο περιβάλλον
- Στέγαση
- Υποδομές
- Οικονομική ασφάλεια
- Απασχόληση
- Κατά κεφαλήν κατανάλωση
- Επιχειρηματική υγεία
Φύση
- Φυσικό κεφάλαιο
- Ποιότητα νερού
- Ποιότητα αέρα
- Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου
Οι συντάκτες του άρθρου καλούν τις κυβερνήσεις και τους διεθνείς φορείς να αναγνωρίσουν μια ομάδα 20 βασικών παραγόντων που θα χρησιμοποιηθούν στις εθνικές στατιστικές και το πλαίσιο του ΟΗΕ.
Η ομάδα εργασίας του ΟΗΕ που ανέλαβε το πρόγραμμα «Πέρα από το ΑΕΠ» ξεκίνησε αυτό τον μήνα δημόσιο διάλογο και αναμένεται να εκδώσει συστάσεις το πρώτο εξάμηνο του 2026. Οι συστάσεις θα εξεταστούν στη συνέχεια σε διακυβερνητικές διαδικασίες.
Μια υποσχόμενη προσέγγιση είναι τα οικολογικά μακροοικονομικά μοντέλα που αναγνωρίζουν ότι οι φυσικοί πόροι δεν είναι ανεξάντλητοι και αποτυπώνουν την κατανομή πόρων και πλούτου εντός και μεταξύ διαφορετικών χωρών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί ήδη προγράμματα όπως τα MAPS, WISE Horizons και MERGE που κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση.
To λόμπι του πετρελαίου έχει κάθε λόγο να θέλει να διατηρήσει το status quo (Reuters)
Συμφέροντα
Στην πρόοδο ωστόσο στέκονται εμπόδιο ομάδες που επωφελούνται από τη διατήρηση του status quo, όπως ο κλάδος ορυκτών καυσίμων, ο οποίος υποστηρίζει τα συμφέροντά του ακόμα και μέσω της παραπληροφόρησης, ενώ παράλληλα επιβαρύνει την κοινωνία με το κόστος της κλιματικής κρίσης.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εκτιμά ότι οι επιδοτήσεις για ορυκτά καύσιμα ανήλθαν στα 7 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2022. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2001, για κάθε δολάριο που επενδύουν οι πετρελαιοβιομηχανίες για άσκηση πολιτικής πίεσης παίρνουν κέρδη άνω των 400 δολαρίων σε επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές.
Η επιρροή τέτοιων ομάδων δεν μπορεί να περιοριστεί χωρίς να διακοπούν οι μηχανισμοί που διατηρούν αυτά τα συμφέροντα.
Το ΔΝΤ εκτιμά ότι, χωρίς παρεμβάσεις, οι επιδοτήσεις των ορυκτών καυσίμων θα συνεχίσουν να αυξάνονται έως το 2030, κάτι που θα καθυστερήσει την πράσινη μετάβαση και θα επιδεινώσει την κλιματική κρίση.
Τα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση Τραμπ κατά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η θεσμική ισχύς μπορεί να παρατείνει το σημερινό καθεστώς.
Ουσιαστικά, γράφουν οι συντάκτες του άρθρου στο Nature, οι κοινωνίες είναι εθισμένες στο μοντέλο της συνεχούς ανάπτυξης, το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς προτάσεις για εναλλακτικές λύσεις.
Η μετάβαση σε ένα μοντέλο που δεν θα επιτρέπει στα συμφέροντα να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις απαιτεί επίσης μια κρίσιμη μάζα πολιτών, ένα κίνημα που θα βασίζεται στο κοινό όραμα της βιωσιμότητας και της συμπεριληπτικής ευημερίας.
Για παράδειγμα, το Well-being Economy Alliance (WEAll) επιδιώκει να συνδέσει εκατοντάδες οργανισμούς και εκατομμύρια πολίτες που πιστεύουν σε αυτό το όραμα.
Οι πολίτες, καταλήγουν οι συντάκτες του άρθρου, καταλαβαίνουν ότι το ΑΕΠ δεν μπορεί να μετρήσει τι έχει πραγματικά έχει σημασία.
Για να ξεπεράσει η διεθνής κοινότητα τον εθισμό της στο ΑΕΠ, σίγουρα θα απαιτηθεί συλλογική προσπάθεια.
