Σκεφτείτε οποιαδήποτε πολιτική της ΕΕ που σας ενδιαφέρει ή από την οποία επωφελείστε – ως πολίτης, πολιτικός ή απλά ενδιαφερόμενος. Είτε πρόκειται για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της γηραιάς ηπείρου, είτε για τη διατήρηση των αγροτικών επιδοτήσεων, είτε για τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, όλα αυτά συνδέονται με ένα θεμελιώδες στοιχείο: τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ.
Η διαδικασία αυτή αρχίζει σήμερα (16/7), όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει την πρώτη της πρόταση για αυτό που είναι γνωστό στην ορολογία των Βρυξελλών ως Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), το οποίο καλύπτει την περίοδο από το 2028 έως το 2034.
Σχεδόν πίσω από κάθε μεγάλη μάχη στις Βρυξέλλες, υπάρχει μία μάχη για τα χρήματα. Και αυτή, είναι η μητέρα όλων των μαχών.
Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υποσχέθηκε μια συνολική αναθεώρηση του προϋπολογισμού της ΕΕ, ώστε να καταστεί απλούστερος, αποτελεσματικότερος και καλύτερα ευθυγραμμισμένος με τις στρατηγικές προτεραιότητες.
Η μετατροπή αυτής της φιλοδοξίας σε πραγματικούς αριθμούς – ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τη χρηματοδότηση τομέων όπως η άμυνα, την οποία οι Συνθήκες απαγορεύουν επί του παρόντος – θα αποτελέσει την αρχή πολλών δύσκολων διαπραγματεύσεων με τους ηγέτες της ΕΕ και τους ευρωβουλευτές.
Εν τω μεταξύ, παραδοσιακά προγράμματα που μπορεί να μην θεωρούνται πλέον ως κορυφαίες προτεραιότητες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν βαθιές περικοπές, προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις.
Μυστικότητα που θα ζήλευαν οι… μυστικές υπηρεσίες
Η προετοιμασία για την πρόταση του ΠΔΠ χαρακτηρίστηκε από ένα εξαιρετικό επίπεδο μυστικότητας. Λίγες λεπτομέρειες διέρρευσαν, οι περισσότερες από αυτές σκόπιμα και μόνο σε ένα πολύ τελικό στάδιο της διαδικασίας.
Αυτός ο μανδύας εμπιστευτικότητας είναι ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα της εδραίωσης της εξουσίας της φον ντερ Λάιεν και μια απόδειξη του ελέγχου που ασκεί ο ισχυρός προσωπάρχης της, Μπγιόερν Ζάιμπερτ, εξηγεί το Euronews.
Πηγές της Κομισιόν περιγράφουν ένα σύστημα που μοιάζει με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στις επιχειρήσεις των μυστικών υπηρεσιών, όπου τα άτομα έχουν πρόσβαση μόνο στις πληροφορίες που είναι απολύτως απαραίτητες για τα καθήκοντά τους.
Εντός της ΕΕ, αυτό σήμαινε ότι οι συζητήσεις σχετικά με τον προϋπολογισμό γίνονταν σε απομονωμένες ομάδες, ιδίως σε υψηλού επιπέδου συνεδριάσεις, στις οποίες συμμετείχαν τα γραφεία των Επιτρόπων και οι γενικοί διευθυντές.
Μια ανώτερη πηγή της ΕΕ δήλωσε στο Euronews ότι οι περισσότερες από αυτές τις συζητήσεις γίνονταν σε σιλό, με κάθε ομάδα να μην γνωρίζει πάνω σε τι εργάζονταν οι άλλες και, κυρίως, στο σκοτάδι σχετικά με τα αριθμητικά στοιχεία για κάθε ταμείο.
«Η αλήθεια είναι: οι αριθμοί θα πάνε απευθείας στο Κολέγιο των Επιτρόπων [σήμερα]. Μόνο περίπου τρία άτομα τους γνωρίζουν», αποκάλυψε.
Δύο στοιχεία – κλειδιά
Το τρέχον ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027 ανέρχεται σε 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με περίπου 1% του ΑΕΠ της ΕΕ (χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα κονδύλια για την ανάκαμψη μετά την πανδημία).
Λίγοι αναμένουν ότι το ποσό αυτό θα αλλάξει δραματικά. Αντίθετα, η έμφαση θα δοθεί στην εξυπνότερη διαχείριση των δαπανών και στην καλύτερη ιεράρχηση των προτεραιοτήτων.
Αρχικά, η Επιτροπή εξέτασε το ενδεχόμενο να διαρθρώσει το επόμενο ΠΔΠ γύρω από τρεις κύριους πυλώνες: έναν για τα εθνικά κονδύλια που καλύπτουν τη γεωργία και τα ταμεία συνοχής, έναν άλλο για την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία και τις στρατηγικές επενδύσεις και έναν τρίτο για την ενοποίηση όλων των εξωτερικών μέσων.
Αν και οι γνώστες υποδηλώνουν ότι από τότε έχουν γίνει κάποιες προσαρμογές, η προσπάθεια για ριζική απλούστευση παραμένει άθικτη. «Παρόλα αυτά, αναμένουμε εκπλήξεις», δήλωσε αξιωματούχος.
Ο τρέχων επταετής προϋπολογισμός έχει ήδη μειώσει τον αριθμό των προγραμμάτων χρηματοδότησης από 58 σε 37, στο όνομα του εξορθολογισμού. Ωστόσο, η ΕΕ βλέπει ακόμη περιθώρια για περαιτέρω ενοποίηση και ένα σημαντικό ερώτημα είναι πόσο δραστική θα είναι αυτή η απλούστευση.
Θα ξεπεράσει την ακαμψία στην ανακατανομή κονδυλίων;
Το άλλο είναι πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η Κομισιόν στην αύξηση της ευελιξίας της για την ανακατανομή των κονδυλίων. Σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα του προϋπολογισμού της ΕΕ είναι εκ των προτέρων κατανεμημένη σε συγκεκριμένα προγράμματα, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για ταχεία αντίδραση ή διακριτικές δαπάνες.
Η ΕΕ διαθέτει μηχανισμούς για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και απρόβλεπτων γεγονότων, αλλά το μέγεθός τους είναι περιορισμένο: περίπου 21 δισ. ευρώ, ένα μικρό κλάσμα του συνολικού ΠΔΠ. Η Επιτροπή δεν μπορεί να μεταφέρει μονομερώς μεγάλα ποσά από τον ένα τομέα πολιτικής στον άλλο χωρίς επίσημες αναθεωρήσεις, οι οποίες απαιτούν την έγκριση τόσο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσο και του Συμβουλίου.
Αυτή η ακαμψία είναι κάτι που η νέα πρόταση προϋπολογισμού θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει, καθώς η ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να διορθώνει την πορεία της σε πραγματικό χρόνο έχει καταστεί ύψιστη προτεραιότητα, όπως έδειξε η ενδιάμεση αναθεώρηση του τρέχοντος ΠΔΠ.
Τα «καυτά» θέματα στην ατζέντα
Μεταξύ των πιο πολυσυζητημένων ζητημάτων θα είναι ο τρόπος χρηματοδότησης της Ουκρανίας, ο τρόπος αντιμετώπισης των αμυντικών δαπανών παρά τους νομικούς περιορισμούς και η εισαγωγή νέων κοινών μέσων χρέους (λαμβάνοντας υπόψη ότι η ΕΕ πρέπει ακόμη να αποπληρώσει τον δανεισμό της κατά την πανδημία).
Οι σκανδιναβικές χώρες, για παράδειγμα, έχουν επισημάνει ότι αν η φον ντερ Λάιεν αποφύγει τις λύσεις που βασίζονται στο χρέος, ορισμένα κράτη μέλη μπορεί να πιέσουν να τις εισάγουν ούτως ή άλλως. Αλλά αυτό που θα τραβήξει πραγματικά την προσοχή αυτή την εβδομάδα είναι τα ίδια τα προτεινόμενα ταμεία.
Οι διαρροές υποδηλώνουν ότι ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας θα ενοποιήσει σε ένα ενιαίο μέσο έως και 12 υφιστάμενα προγράμματα, μεταξύ των οποίων: το πρόσφατα δημιουργηθέν πρόγραμμα EU4Health και το πρόγραμμα LIFE για την περιβαλλοντική και κλιματική δράση.
Μια άλλη καινοτομία φαίνεται να είναι οι «Εθνικές και περιφερειακές συμπράξεις», ένας τίτλος εργασίας που έχει εμφανιστεί σε πολλαπλά σχέδια, και που θα υποστηρίζεται από ένα ενιαίο «Ευρωπαϊκό Ταμείο Οικονομικής, Εδαφικής, Κοινωνικής, Αγροτικής και Θαλάσσιας Βιώσιμης Ευημερίας και Ασφάλειας».
Αυτό θα ομαδοποιούσε τα κονδύλια υπό κοινή διαχείριση, δηλαδή τις αγροτικές επιδοτήσεις και την πολιτική για την αντιμετώπιση του κοινωνικοοικονομικού χάσματος μεταξύ των φτωχότερων και των πλουσιότερων περιφερειών της ΕΕ – γνωστή ως συνοχή.
Δεδομένου ότι αυτά τα δύο ταμεία αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, η αναμενόμενη συγχώνευση των δομών τους θα μπορούσε να έχει βαθιές επιπτώσεις – όχι μόνο στη διακυβέρνηση και την εποπτεία, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα χρήματα κατανέμονται στα κράτη μέλη.
Θα τηρήσει η φον ντερ Λάιεν τη δέσμευσή της για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο;
Το «κουβάρι» των κοινών προγραμμάτων θα αντικατασταθεί από 27 εθνικά σχέδια ειδικά για τη γεωργία και τη συνοχή, καθένα από τα οποία θα αντικατοπτρίζει τις προτεραιότητες σε επίπεδο ΕΕ, προσαρμόζοντας παράλληλα την εφαρμογή σε τοπικό επίπεδο. Αυτό όμως εγείρει ακανθώδη ερωτήματα σχετικά με το ποιος ελέγχει τα κονδύλια και πώς καθορίζονται οι προτεραιότητες.
Ένα πράγμα που είναι πιθανό να παραμείνει άθικτο είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το οποίο στηρίζει τις προσπάθειες καταπολέμησης της φτώχειας και τις ευάλωτες ομάδες.
Οι Σοσιαλιστές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ισχυρίστηκαν ότι αυτό ήταν μια σημαντική νίκη σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της υποψηφιότητας της φον ντερ Λάιεν για μια δεύτερη θητεία – αν και, στην πραγματικότητα, το ταμείο είναι κατοχυρωμένο στις συνθήκες της ΕΕ και δεν κινδύνευσε ποτέ πραγματικά να καταργηθεί…
Η πρόταση αυτής της εβδομάδας είναι μόνο η αρχή μιας μακράς, περίπλοκης και πολιτικά φορτισμένης διαδικασίας διαπραγμάτευσης. Τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – το οποίο φαίνεται να έχει παραγκωνιστεί στην παράδοση του προϋπολογισμού της ΕΕ, από κάποια σχέδια που διέρρευσαν – και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα φέρουν στο τραπέζι διαφορετικές προτεραιότητες και κόκκινες γραμμές.
Η δανική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ στοχεύει να παρουσιάσει το «διαπραγματευτικό πλαίσιο», τον πρώτο συμβιβασμό επί της πρότασης της Κομισιόν, πριν από τη σύνοδο κορυφής της ΕΕ τον Δεκέμβριο.
