Εκτεθειμένη σε κινδύνους βρίσκεται η ευρωπαϊκή γεωργία, με το κόστος παραγωγής να εκτοξεύεται, την κλιματική αλλαγή να πολλαπλασιάζει τις ζημιές και τους αγρότες να βλέπουν το εισόδημά τους να εξανεμίζεται.
Αποκαλυπτικό είναι το στοιχεία που περιλαμβάνεται στην έκθεση της θεματικής ομάδας του EU CAP Network, στην οποία αναφέρεται ότι λιγότερο από το 20% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ καλύπτονται σήμερα από ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά ασφαλιστικά συστήματα.
Αυτό αφήνει εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες απροστάτευτους σε ακραία καιρικά φαινόμενα, σε μεταβολές τιμών και αυξανόμενο κόστος παραγωγής. Χωρίς ισχυρό ασφαλιστικό δίχτυ, οι μικροί παραγωγοί θα είναι οι πρώτοι που θα εγκαταλείψουν το επάγγελμα – με ανυπολόγιστες συνέπειες για την επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης.
Την ίδια στιγμή η οικονομική αβεβαιότητα της γεωργίας στην Ευρώπη φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για ένα πιο δίκαιο και αποτελεσματικό ασφαλιστικό σύστημα. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι «η ευπάθεια του αγροτικού εισοδήματος πρέπει να αξιολογηθεί συστηματικά» και να ελεγχθεί «κατά πόσο τα υπάρχοντα εργαλεία (ασφάλιση, ταμεία, σταθεροποίηση εισοδήματος) ανταποκρίνονται πραγματικά στις ανάγκες». Τονίζεται ότι οι υψηλές δαπάνες συναλλαγών και τα πολύπλοκα συστήματα συχνά αποτρέπουν τους μικρούς αγρότες από τη συμμετοχή, αφήνοντάς τους εκτεθειμένους σε απώλειες.
Όμως, τα παραδείγματα από διάφορα κράτη-μέλη, που περιλαμβάνονται στην έκθεση του Ιουλίου και αφορά τις οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις και επιχειρήσεις, δείχνουν ότι η οικονομική αβεβαιότητα της γεωργίας δεν είναι μονοδιάστατο πρόβλημα. Απαιτεί συνδυασμό ασφάλισης με δημόσια στήριξη, χρηματοδοτικών εργαλείων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των μικρών παραγωγών, ρυθμιστικών μηχανισμών που ενισχύουν τη διαπραγματευτική δύναμη των αγροτών και ψηφιακή καινοτομία.
Σύμφωνα με την έκθεση, η πρόκληση για την ΕΕ είναι να μετατρέψει τις καλές πρακτικές μεμονωμένων χωρών σε κοινή στρατηγική πολιτική, «αν θέλει να προστατεύσει τους αγρότες και τη διατροφική ασφάλεια των πολιτών της».
Τα κενά και το παράδειγμα της Ελλάδας
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, τα συστήματα ασφάλισης παραμένουν αποσπασματικά, ενώ η συμμετοχή των μικρών παραγωγών είναι ιδιαίτερα χαμηλή λόγω του κόστους και της γραφειοκρατίας. Μάλιστα, τα ασφαλιστικά προϊόντα καλύπτουν περιορισμένους κινδύνους, ενώ οι αγρότες σε ορεινές ή νησιωτικές περιοχές συχνά μένουν χωρίς καμία προστασία.
Η έκθεση του EU CAP Network αναφέρει ότι οι υψηλές «δαπάνες συναλλαγών» λειτουργούν αποτρεπτικά, ενώ η έλλειψη ευρωπαϊκού συντονισμού αφήνει την κάθε χώρα να αυτοσχεδιάζει.
Στην Ελλάδα, η ασφαλιστική κάλυψη των αγροτών παραμένει χαμηλή σε σχέση με άλλα κράτη-μέλη. Ο ΕΛΓΑ εξακολουθεί να αποτελεί το βασικό εργαλείο αποζημιώσεων, αλλά επικεντρώνεται κυρίως σε φυσικές καταστροφές (χαλάζι, παγετός, πλημμύρες) και λιγότερο σε εισοδηματικές απώλειες από διακυμάνσεις της αγοράς, αφήνοντας τους αγρότες είναι πιο εκτεθειμένους.
Αυστρία: Αποζημιώσεις σε 1,8 ημέρες
Η σύγκριση με καλές πρακτικές, που εφαρμόζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι αποκαλυπτική για το πόσο πίσω από τις πραγματικές ανάγκες των Ελλήνων αγροτών βρίσκεται το ασφαλιστικό σύστημα.
Ένα από τα καλά «παραδείγματα» αφορούν την Αυστρία, όπου από το 1947 λειτουργεί ένα υποδειγματικό σύστημα αγροτικής ασφάλισης, από τα πιο οργανωμένα στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με την έκθεση οι αγρότες πληρώνουν το 45% του ασφαλίστρου, ενώ το υπόλοιπο 55% καλύπτεται από το κράτος και τις περιφέρειες, ενώ η δημόσια ενίσχυση αγγίζει τα 120 εκατ. ευρώ ετησίως.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα περίπου 85% της αροτραίας παραγωγής να είναι ασφαλισμένο απέναντι σε κλιματικούς κινδύνους, ενώ οι αποζημιώσεις καταβάλλονται σε χρόνο-ρεκόρ (κατά μέσο όρο σε 1,8 ημέρες).
Το μοντέλο αυτό θεωρείται «φάρος» για την Ε.Ε., καθώς μειώνει το οικονομικό ρίσκο και προσφέρει σιγουριά σε χιλιάδες οικογενειακές εκμεταλλεύσεις.
Το παράδειγμα της Ιρλανδίας
Στην Ιρλανδία, το Growth and Sustainability Loan Scheme (2023-2026) παρέχει μακροπρόθεσμα δάνεια σε αγρότες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί 1.831 δάνεια ύψους 410 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων το 35% αφορά τον αγροδιατροφικό τομέα.
Οι αγρότες έχουν πρόσβαση σε ακατάσχετα δάνεια έως 500.000 ευρώ, με επιδοτούμενο επιτόκιο.
Το πρόγραμμα στοχεύει στην πράσινη μετάβαση: περίπου το 1/3 των δανείων αφορά «πράσινες» επενδύσεις σε βιώσιμες πρακτικές.
Η χρηματοδοτική διευκόλυνση ενισχύεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και διαθέτει χαρτοφυλάκιο ύψους 500 εκατ. ευρώ, με εθνική συμμετοχή 115 εκατ. ευρώ.
Ο ιταλικός μηχανισμός
Η Ιταλία ανέπτυξε το Income Stabilisation Tool (IST) για να καλύπτει αγρότες όταν το εισόδημά τους μειώνεται πάνω από 20% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Τα ταμεία αυτά αποζημιώνουν έως και το 70% των απωλειών εισοδήματος, παρέχοντας δίχτυ ασφαλείας σε τομείς όπως τα ζαχαρότευτλα, τα μήλα και τα γαλακτοκομικά.
Συμπληρώνουν την ασφάλιση, καθώς καλύπτουν διακυμάνσεις τιμών προϊόντων και κόστους παραγωγής.
Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί εννέα IST ταμεία, με συμμετοχή εκατοντάδων συνεταιρισμών και παραγωγικών οργανώσεων.
Ψηφιακή διαχείριση κινδύνου στην Κροατία
Στην Κροατία, η πλατφόρμα ARM-SaaS αξιοποιεί big data, δορυφορικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη για να παρέχει στους αγρότες εξατομικευμένα προφίλ κινδύνου.
Έχει ήδη καλύψει πάνω από 100.000 αγρότες, βοηθώντας τους να σχεδιάσουν στρατηγικές απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η ανάπτυξη του εργαλείου κόστισε 38.573 ευρώ μέσω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, αλλά έχει τη δυνατότητα να μειώσει δραστικά το κόστος ασφάλισης και τις ζημιές από φυσικές καταστροφές.
