Καθώς η Διεθνής Διάσκεψη Εργασίας βρίσκεται σε εξέλιξη, με τις διαπραγματεύσεις για ένα κρίσιμο νέο διεθνές μέσο για την εργασία σε πλατφόρμες να είναι στο επίκεντρο, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO) βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή.
Πρόκειται για μια μοναδική ευκαιρία να διαμορφώσουμε το μέλλον της εργασίας, στο πλαίσιο των ταχέως εξελισσόμενων ψηφιακών οικονομιών μας. Εν αναμονή αυτής της σημαντικής στιγμής, η Διεθνής Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ITUC) και το Διεθνές Δίκτυο Δικηγόρων που βοηθούν τους Εργαζόμενους (ILAW) ανέθεσαν ένα σχέδιο σύμβασης για τους εργαζόμενους σε πλατφόρμες, ένα έγγραφο που προετοίμασε 0 Valerio De Stefano, καθηγητής Νομικής στο Osgoode Hall School του Πανεπιστημίου York στο Τορόντο.
Ένα επαναστατικό σχέδιο σύμβασης, που προωθεί τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες
Όπως γράφει χαρακτηριστικά στο Social Europe, η κατανόησή του για την εργασία σε πλατφόρμες και την αλγοριθμική διαχείριση έχει καλλιεργηθεί για περισσότερο από μια δεκαετία, συμπεριλαμβανομένης της θητείας του ως αξιωματούχου στον ILO και μέσω εκτεταμένης συγγραφικής εργασίας για αυτά τα κρίσιμα ζητήματα.
Όπου ήταν εφικτό, η σύνταξη της σύμβασης βασίστηκε στην καθιερωμένη γλώσσα των υφιστάμενων πράξεων του ILO που έχουν ήδη συγκεντρώσει τριμερή συναίνεση. Παραδείγματα αποτελούν η Σύμβαση για τις οικιακές εργαζόμενες, η οποία επέκτεινε ζωτικής σημασίας προστασία σε κατηγορίες εργαζομένων που είχαν προηγουμένως αποκλειστεί, και η Σύμβαση για τη ναυτική εργασία, η οποία αντιμετώπισε τις πολύπλοκες διακρατικές προκλήσεις που είναι εγγενείς στη ρύθμιση και την επιβολή.
Το σχέδιο οριστικοποιήθηκε το 2023, αλλά σκοπίμως δεν δημοσιεύθηκε μέχρι αυτό το σημείο, επιτρέποντας στην ITUC και στην ομάδα των εργαζομένων του ILO τον απαραίτητο χώρο για να αναπτύξουν τις στρατηγικές τους και να συμμετάσχουν σε διεξοδικές συζητήσεις του σχεδίου σύμβασης με τα μέλη τους, κατά την κρίση τους.
Το σχέδιο αυτό προσφέρει ένα δομημένο πλαίσιο που μπορεί να βοηθήσει τα μέλη του ILO να οραματιστούν πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα ισχυρό, βασισμένο στα δικαιώματα, ρυθμιστικό τοπίο για την εργασία σε πλατφόρμες σε διεθνές επίπεδο.
Τέσσερις βασικές διαστάσεις του σχεδίου της σύμβασης χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: το ευρύ και περιεκτικό προσωπικό πεδίο εφαρμογής του, η πρωτοποριακή προσέγγισή του για τη διακυβέρνηση της αλγοριθμικής διαχείρισης, η δέσμευσή του για την προστασία των θεμελιωδών συνθηκών εργασίας και ο καινοτόμος σχεδιασμός της δικαιοδοσίας και της επιβολής.
Ένα ευρύ και περιεκτικό πεδίο εφαρμογής
Ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του σχεδίου σύμβασης είναι το ολοκληρωμένο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του. Ορίζει την εργασία πλατφόρμας, που βασίζεται στην οργάνωση και την παροχή υπηρεσιών με ψηφιακά μέσα – ανεξάρτητα από το αν η εργασία εκτελείται διαδικτυακά ή σε φυσικούς χώρους – και περιλαμβάνει όλα τα άτομα που αναλαμβάνουν την εργασία αυτή με κυρίως προσωπική ιδιότητα. Είναι κρίσιμο ότι δεν περιορίζει την προστασία με βάση την επίσημη εργασιακή κατάταξη ενός ατόμου.
Σε αντίθεση με την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εργασία σε πλατφόρμες, η οποία λειτουργεί εντός των νομικών ορίων της αρμοδιότητας της ΕΕ και προσφέρει μόνο μερική προστασία στους αυτοαπασχολούμενους εργαζόμενους, η κανονιστική αρχή του ILO δεν υπόκειται σε παρόμοιους περιορισμούς.
Κατά συνέπεια, το σχέδιο της σύμβασης επεκτείνει το πλήρες φάσμα προστασίας – που αφορά στον χρόνο εργασίας, την αμοιβή, την επαγγελματική ασφάλεια, την πρόσβαση σε μηχανισμούς καταγγελίας και την αλγοριθμική διαφάνεια – σε όλους τους εργαζόμενους σε πλατφόρμες, ανεξάρτητα από το τυπικό καθεστώς απασχόλησής τους.
Η προσέγγιση αυτή αντικατοπτρίζει μια βασική αρχή του εργατικού δικαίου: ότι η πραγματικότητα της παρεχόμενης εργασίας και όχι οι νομικές ετικέτες θα πρέπει να είναι ο καθοριστικός παράγοντας για την ενεργοποίηση της εργασιακής προστασίας.
Διαχείριση αλγορίθμων με επίκεντρο τις συλλογικές διαπραγματεύσεις
Μια άλλη σημαντική καινοτομία στο σχέδιο σύμβασης έγκειται στο ειδικό κεφάλαιο που αφορά στην αλγοριθμική διαχείριση. Ενώ η οδηγία της ΕΕ για την εργασία σε πλατφόρμες εισήγαγε σημαντικές υποχρεώσεις σχετικά με την ενημέρωση και τη διαφάνεια, η παρούσα σύμβαση προχωράει παραπέρα, εδραιωμένη στη διακριτή εντολή του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Τα αλγοριθμικά συστήματα δεν είναι ουδέτερα εργαλεία. Διαμορφώνουν ενεργά κρίσιμες πτυχές της εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε ευκαιρίες, των δυνατοτήτων αποδοχών, της αξιολόγησης των επιδόσεων, των πειθαρχικών διαδικασιών, ακόμη και του τερματισμού της απασχόλησης – όλα τα θέματα που παραδοσιακά και απερίφραστα εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Συνεπώς, το σχέδιο σύμβασης αντιμετωπίζει αυτά τα εξελιγμένα συστήματα ως μηχανισμούς διαχειριστικού ελέγχου, που καθιστούν αναγκαία τη δημοκρατική εποπτεία και τη συμμετοχή των εργαζομένων.
Για το σκοπό αυτό, ορίζει ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας μπορούν να εισάγουν ή να αναθεωρούν τα συστήματα αλγοριθμικής διαχείρισης μόνο με τη συμφωνία των εκπροσώπων των εργαζομένων ή, ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, με άδεια από τις δημόσιες αρχές, βάσει αποδεδειγμένης συμμόρφωσης με τα καθιερωμένα πρότυπα του σχεδίου σύμβασης.
Η προσέγγιση αυτή τοποθετεί στρατηγικά τις συλλογικές διαπραγματεύσεις στην καρδιά της ψηφιακής διακυβέρνησης. Επιβάλλει επίσης βασικές εγγυήσεις, όπως η ανθρώπινη εποπτεία, οι ολοκληρωμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων, το δικαίωμα των εργαζομένων να λαμβάνουν εξηγήσεις και να ζητούν διόρθωση των αποφάσεων, καθώς και αυστηρούς περιορισμούς στην επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.
Στην ουσία, το σχέδιο σύμβασης επιδιώκει να αντισταθμίσει τη διάχυτη επιρροή της αλγοριθμικής εξουσίας όχι απλώς μέσω της διαδικαστικής διαφάνειας, αλλά μέσω της καθιέρωσης ουσιαστικής φωνής των εργαζομένων και ισχυρών μηχανισμών λογοδοσίας.
Αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας για όλους
Το σχέδιο της σύμβασης επιβεβαιώνει απερίφραστα ότι οι εργαζόμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας δικαιούνται τις ίδιες θεμελιώδεις βασικές προστασίες με κάθε άλλο εργαζόμενο.
Αυτές οι βασικές προστασίες περιλαμβάνουν τα εξής:
- Προστασία του χρόνου εργασίας, η οποία περιλαμβάνει περιορισμούς στις ποσοστώσεις εργασίας που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τις απαραίτητες περιόδους ανάπαυσης ή την πρόσβαση στις εγκαταστάσεις υγιεινής.
- Εγγυήσεις ελάχιστου μισθού, με αμοιβή που υπολογίζεται ανά εργασία που έχει ολοκληρωθεί και αποκλείει ρητά τα φιλοδωρήματα.
- Προστασία από την άδικη απενεργοποίηση από μια πλατφόρμα, η οποία αντιμετωπίζεται με τις ίδιες πρακτικές όπως η καταγγελία της απασχόλησης.
- Εγγυήσεις μη διάκρισης, πρότυπα επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας και πρόσβαση στις διατάξεις κοινωνικής ασφάλισης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν στο γονικό καθεστώς και την κατάσταση μητρότητας.
- Απαγόρευση της χρέωσης αμοιβών απευθείας στους εργαζόμενους και σαφής αναγνώριση του σπιτιού ως ιδιωτικού χώρου που χρήζει προστασίας.
Συνεπώς, το σχέδιο σύμβασης δεν είναι απλώς ένα μέσο για την προστασία των δικαιωμάτων των μεμονωμένων εργαζομένων – προωθεί επίσης ενεργά ίσους όρους ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν εντός των ορίων του νόμου.
Αντιμετωπίζοντας τα ρυθμιστικά κενά που έχουν εκμεταλλευτεί ορισμένες ψηφιακές πλατφόρμες, συμβάλλει στην πρόληψη του αθέμιτου ανταγωνισμού έναντι των εργοδοτών που συμμορφώνονται επιμελώς με τα καθιερωμένα εργασιακά πρότυπα.
Η τεχνολογία, στο πλαίσιο αυτό, δεν πρέπει να επιτρέπεται να χρησιμεύει ως προπέτασμα καπνού για την καταστρατήγηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, που θα θεωρούνταν αδιαπραγμάτευτα σε οποιονδήποτε άλλο τομέα της οικονομίας.
Δικαιοδοσία και επιβολή: Αποτροπή των κενών
Τέλος, το σχέδιο σύμβασης προτείνει ένα ισχυρό μοντέλο δικαιοδοσίας που έχει σχεδιαστεί για να κλείσει τα συνήθη κενά στη διακυβέρνηση της εργασίας σε πλατφόρμες.
Καθιερώνει διπλή ευθύνη για τη συμμόρφωση, καθιστώντας υπεύθυνη τόσο τη χώρα όπου η πλατφόρμα είναι νόμιμα εγκατεστημένη, όσο και τη χώρα όπου ο εργαζόμενος εκτελεί συνήθως την εργασία του.
Επιπλέον, επιβάλλει την εφαρμογή ενός αυστηρού καθεστώτος επιθεώρησης και πιστοποίησης για τις συνθήκες εργασίας στις πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ψηφιακών πιστοποιητικών που θα χρησιμεύουν ως τεκμήριο απόδειξης της συμμόρφωσης.
Αυτή η προσέγγιση διπλής ευθύνης έχει σχεδιαστεί ειδικά για να αποτρέψει το ρυθμιστικό αρμπιτράζ, ιδίως σε διασυνοριακές επιχειρήσεις, και να ενισχύσει την ικανότητα των εθνικών αρχών εργασίας να εποπτεύουν αποτελεσματικά τις πολυεθνικές εταιρείες πλατφορμών.
Το επίμαχο σχέδιο σύμβαση, ουσιαστικά, συμβάλλει στην αυξανόμενη παγκόσμια συναίνεση ότι οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες αξίζουν πολύ περισσότερα από αποσπασματικές προστασίες ή λεπτές αλγοριθμικές ωθήσεις – δικαιούνται εκτελεστά δικαιώματα, ισχυρή εκπροσώπηση και τη θεμελιώδη εξουσία να διαπραγματεύονται τους όρους υπό τους οποίους εργάζονται.
