Στην Ελλάδα οι περισσότεροι είναι πεπεισμένοι ότι η χώρα μας θα «γλιτώσει» -όπως και στην πρώτη θητεία Ντόναλντ Τραμπ- τις συνέπειες των δασμών που έχει δηλώσει ότι θα επιβάλει ο Αμερικανός πρόεδρος. Αν και μένει να δούμε το ύψος των δασμών, ενδεχομένως, να έχουν δίκιο.
Τα καλά νέα κομίζει ο διαπρεπής Τουρκοεβραίος οικονομολόγος Ντάνι Ρόντρικ, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, εκτιμώντας ότι οι δασμοί θα επιβαρύνουν κυρίως τους Αμερικανούς και όχι τις υπόλοιπες χώρες.
Σίγουρα πολλοί οικονομολόγοι αντιπαθούν τη λέξη «δασμός». Όπως όλα τα εμπόδια στις ανταλλαγές της αγοράς, λέει ο καθηγητής, δημιουργούν αναποτελεσματικότητα: «σας εμποδίζουν να μου πουλήσετε κάτι που εκτιμώ περισσότερο από εσάς, αφήνοντας και τους δύο σε χειρότερη θέση κατ’ αρχήν».
«Ελβετικός σουγιάς»
Για τον Τραμπ, οι δασμοί λειτουργούν σαν ένας «ελβετικός σουγιάς» λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής. «Στη φαντασία του, οι δασμοί είναι σαν ένας ελβετικός σουγιάς, ένα εργαλείο που μπορεί ταυτόχρονα να διορθώσει το εμπορικό έλλειμμα της Αμερικής, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της, να ενισχύσει τις εγχώριες επενδύσεις και την καινοτομία, να ενισχύσει τη μεσαία τάξη και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας στο σπίτι».
Έτσι, για τους οικονομολόγους, οι δασμοί είναι ένα πιστόλι που στοχεύει στα πόδια του ίδιου του Τραμπ
Ωστόσο, ο Ρόντρικ εξηγεί ότι αυτή η προσέγγιση είναι σίγουρα απλά στη φαντασία του, δηλαδή λάθος. «Οι δασμοί θα έχουν εξαιρετικά άνισα αποτελέσματα στην αμερικανική βιομηχανία, ωφελώντας ορισμένους ενώ θα βλάψουν εκείνες [τις βιομηχανίες] που εξαρτώνται από εισαγόμενες εισροές ή ξένες αγορές»
Εξάλλου για τον Ρόντρικ, ακόμη και όταν ενισχύουν τα κέρδη τους κάποις εγχώριες επιχειρήεσις, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτό θα οδηγήσει σε περισσότερες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες ή στη δημιουργία θέσεων εργασίας.
«Οι εταιρείες που γίνονται πλουσιότερες μπορούν να επιλέξουν να διανείμουν τα έσοδα στους διευθυντές και τους μετόχους τους αντί να αυξάνουν την παραγωγική τους ικανότητα» υπογραμμίζει.
Έτσι, ο καθηγητής εκτιμά πως αν ο Αμερικανός πρόεδρος επιμείνει στην άποψή του, τα καλά νέα, τουλάχιστον για τον υπόλοιπο κόσμο, είναι ότι το οικονομικό κόστος θα βαρύνει κυρίως τους Αμεριικανούς. «Αυτή είναι μια άλλη βασική ιδέα από την οικονομία: όπως τα οφέλη από το άνοιγμα στο διεθνές εμπόριο προκύπτουν κυρίως στο εσωτερικό, το ίδιο συμβαίνει και με το κόστος που επιφέρει ο προστατευτισμός».
Ως εκ τούτου, για τον Τούρκο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, θα ήταν τραγικό λάθος για άλλες χώρες να αντιδράσουν υπερβολικά και να ανταποδώσουν με τους δικούς τους δασμούς. «Δεν υπάρχει κανένας λόγος να επαναλάβουν το λάθος του Τραμπ και να αυξήσουν τον κίνδυνο κλιμάκωσης ενός εμπορικού πολέμου».
Οι απειλές δεν θα πιάσουν
Ο Τραμπ θα μπορούσε φυσικά να υιοθετήσει μια πιο περιορισμένη προσέγγιση, σύμφωνα με τον Ρόντρικ. «Έχει κάνει συχνά μια πιο στενή υπόθεση για τους δασμούς, ως όπλο για να αποσπάσει παραχωρήσεις από τους εμπορικούς εταίρους. Είναι σημαντικό ότι αυτή η σιωπηρή απόρριψη των γενικών δασμών φαίνεται επίσης να αντανακλά την άποψη του υποψηφίου του για υπουργός Οικονομικών, Scott Bessent».
Πριν από τις εκλογές, για παράδειγμα, ο Τραμπ απείλησε το Μεξικό και τον Καναδά με δασμούς 25% εάν αποτύχουν να «ασφαλίσουν τα σύνορά τους».
«Κατ’ αρχήν, τέτοιες απειλές δεν χρειάζεται να εκτελεστούν εάν άλλες χώρες συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις του Τραμπ» λέει ο Ρόντρικ, τονίζοντας ωστόσο, ότι δεν είναι σαφές εάν η χρήση τέτοιων απειλών για την αλλαγή της συμπεριφοράς των άλλων θα είναι αποτελεσματική.
«Η Κίνα, η Ινδία και άλλες μεγάλες χώρες είναι απίθανο να επηρεαστούν από αυτές, δεδομένου του κινδύνου να φανούν αδύναμες. Σε κάθε περίπτωση, οι δασμοί είναι μια κακή απειλή ανεξάρτητα από το αν κάποιος τους βλέπει ως ελαττωματικό πιστόλι ή ως ελβετικό μαχαίρι. Σύμφωνα με τη συμβατική άποψη, επειδή οι δασμοί είναι επιβλαβείς για την εγχώρια οικονομία, δεν έχουν αξιοπιστία ως τιμωρία για τους άλλους».
Οι δασμοί δεν είναι απαραίτητα κακοί όμως
Ωστόσο, ο οικονομολόγος σημειώνει ότι οι δασμοί μπορούν να κάνουν κάποιο καλό παρουσία νέων βιομηχανιών, διάχυσης γνώσης, μονοπωλιακής ισχύος ή ανησυχιών για την εθνική ασφάλεια.
Υπάρχει μια πιο ρεαλιστική αντίληψη για τους δασμούς σύμφωνα με την οποία αυτοί είναι χρήσιμοι.
Οι υποστηρικτές αυτής της προοπτικής θεωρούν τους δασμούς ως ασπίδα πίσω από την οποία άλλες, κυρίως εσωτερικές πολιτικές μπορούν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά. Παραδοσιακά, οι εμπορικοί νόμοι επέτρεπαν στις χώρες να χρησιμοποιούν δασμούς για την προστασία των ευάλωτων τομέων ή περιοχών υπό συγκεκριμένες συνθήκες, συμπληρώνοντας ουσιαστικά την εσωτερική κοινωνική πολιτική.
Ένα ακόμη πιο σημαντικό παράδειγμα είναι η προστασία των νέων βιομηχανικών, η οποία λειτούργησε καλύτερα όταν υπάρχει παράλληλα με άλλα μέσα για την παροχή κινήτρων στις εγχώριες επιχειρήσεις να καινοτομούν και να αναβαθμιστούν. Το ίδιο συνέβη για παράδειγμα στο τέλος του 19ου αιώνα όταν οι ΗΠΑ οικοδομούσαν τις βιομηχανίες τους. Οι απαραίτητες βιομηχανικές πολιτικές σε συνδυασμό με τους δασμούς βοήθησαν να φτιάξουν οι Αμερικανοί την μεταποίησή τους.
Συγκριτικά, η Ελλάδα, με την ένταξή της στην ΕΟΚ/ΕΕ, έβλαψε μοιραία τις δικές της βιομηχανίες –π.χ. ηλεκτρικές συσκευές- καθώς μέχρι τότε οι δασμοί τις προστάτευαν. Πρόκειται για ένα θετικό παράδειγμα των δασμών.
Ομοίως, λέει ο Ρόντρικ, οι πράσινες πολιτικές απαιτούν συχνά κάποιους εμπορικούς φραγμούς για να τις καταστήσουν οικονομικά και πολιτικά βιώσιμες, όπως στην περίπτωση των δασμών άνθρακα της ΕΕ.
«Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι δασμοί διαδραματίζουν υποστηρικτικό ρόλο για άλλες πολιτικές που εξυπηρετούν έναν ευρύτερο σκοπό και μπορεί να είναι ένα μικρό τίμημα για το μεγαλύτερο όφελος» εξηγεί ο καθηγητής.
Θα αποτύχουν
Ωστόσο, για τον οικονομολόγο, δυστυχώς, ο Τραμπ δεν έχει προσφέρει μια εγχώρια ατζέντα ανανέωσης και οικονομικής ανασυγκρότησης σε κανέναν από αυτούς τους τομείς και οι δασμοί του πιθανότατα θα αποτύχουν από μόνοι τους.
«Όταν οι δασμοί είναι μετριασμένοι και χρησιμοποιούνται για να συμπληρώσουν μια εγχώρια επενδυτική ατζέντα, δεν χρειάζεται να προκαλούν μεγάλη ζημιά, ενώ μπορεί ακόμα και να είναι χρήσιμοι», λέει ο καθηγητής. «Όταν είναι αδιάκροι και δεν υποστηρίζονται από στοχευμένες πολιτικές στο εσωτερικό, προκαλούν σημαντική ζημιά – και περισσότερο στο εσωτερικό παρά στους εμπορικούς εταίρους» καταλήγει ο Ντάνι Ρόντρικ.
Η ευρωπαϊκή Ελλάδα βέβαια, έχει χάσει προ πολλού το τρένο της μεταποίησης και της εγχώριας παραγωγής.
