Η αργή αύξηση της παραγωγικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να επιβαρύνει την αύξηση των πραγματικών μισθών, διαπιστώνει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας – ILO, στη νέα πολυσέλιδη έκθεσή της για τις τάσεις στην απασχόληση.
Στo κεφάλαιο της έκδοσης «World Εmployment and Social Outlook Trends 2025», η ILO τονίζει ότι η παραγωγικότητα της εργασίας έχει μειωθεί μετά την πανδημία COVID-19.
Η πραγματική παραγωγικότητα της εργασίας ανά ώρα εργασίας στις οικονομίες της ΕΕ-27 μειώθηκε κατά 0,1% ετησίως την περίοδο 2021-23. Η υποχώρηση μοιάζει οριακή, όμως σηματοδοτεί μια πλήρη αντιστροφή σε σύγκριση με την ετήσια αύξηση κατά 1% την περίοδο 2010-19 – εξαιρουμένου του 2020 λόγω της διαταραχής των τάσεων από την πανδημία COVID-19. Ομοίως, η πραγματική παραγωγικότητα της εργασίας ανά άτομο αυξήθηκε μόνο κατά 0,2% ετησίως την περίοδο 2021-23, σε σύγκριση με 0,8% ετησίως την περίοδο 2010-19.
Επιβράδυνση παραγωγικότητας στην ΕΕ
Οι διαφορές στην ανάπτυξη πριν και μετά την πανδημία COVID-19 υποδηλώνουν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη σημαντική επιβράδυνση της παραγωγικότητας στις οικονομίες της ΕΕ-27.
Ταυτόχρονα, οι εβδομαδιαίες ώρες εργασίας ανά απασχολούμενο αυξάνονται κατά 0,3% ετησίως την περίοδο 2021-23, σε σύγκριση με μείωση 0,3% ετησίως την περίοδο 2010-19. Σε συνδυασμό με τις ασθενέστερες οικονομικές προοπτικές, οι τάσεις αυτές οδηγούν στο να αναμένει κανείς χαμηλότερη αύξηση των πραγματικών μισθών.
Αριστερά η παραγωγικότητα της εργασίας, δεξιά η «αποθεματοποίηση εργατικού δυναμικού / πηγή: ILO
«Αποθεματοποίηση εργατικού δυναμικού»
Η ανάλυση της ΙLO αναφέρει ότι η επιβράδυνση στην αύξηση της παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο μπορεί να οφείλεται στο φαινόμενο της «αποθεματοποίησης εργατικού δυναμικού», ως κατάλοιπο της περιόδου της πανδημίας.
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η αποθεματοποίηση εργατικού δυναμικού (όπως είναι η επίσημη μετάφραση του όρου «labour hoarding»), αφορά το μερίδιο των απασχολούμενων σε μια επιχείρηση που δεν αξιοποιούνται πλήρως κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Η υπο-αξιοποίηση της εργατικής δύναμης μπορεί να εκφράζεται με διαφορετικές μορφές: Μειωμένο ωράριο, εκ περιτροπής εργασία ή απασχόληση μέρους των εργαζομένων σε προγράμματα κατάρτισης κ.λπ.
Σύμφωνα με την ΕΚΤ, ένα ποσοστό «αποθεματοποίησης» του εργατικού δυναμικού μπορεί να είναι προτιμητέο για μια επιχείρηση, σε σύγκριση με τα κόστη που απαιτούνται για αναδιάρθρωση του προσωπικού: Κόστη αναζήτησης, αξιολόγησης και εκπαίδευσης νέου δυναμικού, αποζημιώσεις για τις απολύσεις κ.λπ. Οπότε, όταν μια επιχείρηση βρίσκεται σε περίοδο επιβράδυνσης της παραγωγής, προτιμά αντί απολύσεων να μειώσει την «εισροή εργασίας», ιδίως με μείωση των ωρών εργασίας (επομένως και των μισθών), αντί για μείωση προσωπικού.
Σύμφωνα με την ΕΚΤ το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τη μείωση της παραγωγικότητας σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, αλλά και την πιο αργή άνοδο σε περιόδους ανάκαμψης.
Αχίλλειος πτέρνα της οικονομίας
Η ΕΚΤ συνδέει την «αποθεματοποίηση εργατικού δυναμικού» με τον σχετικά υψηλό βαθμό προστασίας της απασχόλησης από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο – π.χ. κανόνες σε απολύσεις, αποζημιώσεις κ.λπ. Δεν είναι δύσκολο να διαβάσει κανείς πίσω από αυτές τις γραμμές τις πιέσεις για περεταίρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και ακόμα μεγαλύτερη ευκολία μαζικών απολύσεων.
Η παραπάνω «επιθυμία» εκφράζεται ανοιχτά σε αναλύσεις του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, που χαρακτηρίζει την «αποθεματοποίηση» εργατικού δυναμικού σε περιόδους επιβράδυνσης της ανάπτυξης ως «Αχίλλειο πτέρνα» της Ευρωζώνης. Θεωρεί δε ότι οι οικονομίες που επιβαρύνονται περισσότερο από το φαινόμενο αυτό είναι η Γερμανία και η Γαλλία, και ότι αν ν οι επιχειρήσεις απέλυαν τους «πλεονάζοντες» εργαζόμενους τότε η απασχόληση θα μειωνόταν κατά 7% και 5% αντίστοιχα.
Μαζικές απολύσεις σχεδιάζουν επιχειρήσεις-γίγαντες στη Γερμανία – εδώ κινητοποίηση στη Volkswagen
Προσεχώς απολύσεις
Για να επιστρέψουμε στην ανάλυση της ILO, προκαλεί ως ένα βαθμό απορία το γεγονός ότι ένας οργανισμός που θεωρητικά υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργαζομένων, υιοθετεί τη ρητορική των τραπεζιτών.
Μάλιστα παραπέμπει στα στοιχεία της ΕΚΤ, που δείχνουν ότι το πρώτο τρίμηνο του 2024 πάνω από το 19% των επιχειρήσεων «αποθεματοποίησαν» εργατικό δυναμικό – δηλαδή δεν έκαναν απολύσεις ενώ θα όφειλαν, έναντι 12% πριν την έναρξη της πανδημίας.
Η συσσώρευση εργατικού δυναμικού παρά την επιδείνωση των οικονομικών προοπτικών αντανακλά κυκλικούς και διαρθρωτικούς παράγοντες, καθώς οι επιχειρήσεις αποσβένουν τους κραδασμούς, σημειώνει η ILO.
Ωστόσο, αντιστοιχεί επίσης σε ασθενέστερη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας.
Οι αδυναμίες των οικονομικών προοπτικών στη Βόρεια, τη Νότια και τη Δυτική Ευρώπη αναμένεται να αντιστοιχούν σε απολύσεις και επακόλουθη αύξηση της ανεργίας, προβλέπει η ΙLO.
Φρένο στις αυξήσεις μισθών βλέπει η ILO
Η παραγωγικότητα της εργασίας στη Βόρεια, τη Νότια και τη Δυτική Ευρώπη αυξάνεται πολύ πιο αργά, κατά 0,5% ετησίως την περίοδο 2014-24, από ό,τι στην Ανατολική Ευρώπη, όπου αυξήθηκε κατά 2,2% ετησίως.
Σε αρκετές χώρες της Βόρειας, Νότιας και Δυτικής Ευρώπης παρατηρείται επίσης μείωση της αύξησης των πραγματικών μισθών, σε αντίθεση με τις αυξήσεις που παρατηρούνται σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Μειώσεις παρατηρήθηκαν στην ετήσια μέση αύξηση των πραγματικών μισθών μεταξύ 2022 και 2024 στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ιρλανδία, τη Σουηδία και την Ελβετία, ενώ στις περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης παρατηρήθηκαν αυξήσεις κατά την ίδια περίοδο.
Μέρος της πρόκλησης έγκειται στην επιβράδυνση του διαρθρωτικού μετασχηματισμού στη Βόρεια, τη Νότια και τη Δυτική Ευρώπη, η οποία, σε συνδυασμό με τις αδύναμες οικονομικές προοπτικές, προοιωνίζεται άσχημα νέα για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας.
Η επιβράδυνση μπορεί επίσης να αντανακλά την υστέρηση όσον αφορά τις επενδύσεις σε ψηφιακές υπηρεσίες, έρευνα και ανάπτυξη και υποδομές – τομείς που διαφορετικά θα συνέβαλαν στην ταχεία αύξηση της πραγματικής παραγωγικότητας ανά ώρα εργασίας.
Τι ισχύει στην Ελλάδα
Η ανάλυση της ΙLO για την αργή αύξηση της παραγωγικότητας ως φρένο στους μισθούς, επιβεβαιώνει αντίστοιχες έρευνες του ΚΕΠΕ. Στην Ελλάδα η παραγωγικότητα της εργασίας σε όρους ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας ανήλθε μόλις στο 44% του μέσου όρου της Ευρωζώνης το 2023. Ωστόσο σε αντίθεση με την Ευρωζώνη, η παραγωγικότητα της εργασίας το 2023 αυξήθηκε κατά 1% σε όρους ΑΕΠ ανά εργαζόμενοι, και κατά 0,3% σε όρους ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας.
Η χαμηλή παραγωγικότητα – η οποία οφείλεται και στην υστέρηση σε παραγωγικές επενδύσεις, επιχειρείται να συνδεθεί με τη μείωση στους πραγματικούς μισθούς. Το διάστημα 2019-2023 το εισόδημα από μισθωτή εργασία μειώθηκε στην Ελλάδα με το μεγαλύτερο ρυθμό σε όλη την ΕΕ, κατά -8,3%, σύμφωνα με το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Το ίδιο διάστημα όμως η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε ταχύτερα, σε σύγκριση με τον πραγματικό μισθό (κατά , ενώ οι όποιες αυξήσεις στους ονομαστικούς μισθούς εξανεμίστηκαν από την αύξηση του πληθωρισμού. Με άλλα λόγια, δεν φταίει πάντα η χαμηλή παραγωγικότητα για την καθήλωση των μισθών, αλλά η βίαιη και συστηματική αναδιανομή του εισοδήματος εις βάρος της εργασίας,
