Το δημογραφικό δείχνει το πιο σκληρό του πρόσωπο. Η εξέλιξη των φυσικών ισοζυγίων στην Ελλάδα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αποδεικνύουν ότι η γήρανση του πληθυσμού είναι ίσως το οξύτερο πρόβλημα των επόμενων δεκαετιών.
Το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα πλήττει ιδιαίτερα σκληρά την ελληνική επαρχία, οδηγώντας σε έντονη γήρανση και ερήμωση του πληθυσμού
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 οι θάνατοι είναι σταθερά περισσότεροι από τις γεννήσεις (+4,3 χιλ. το 2011, +58,5 χιλ. το 2024) και θα συνεχίσουν να είναι, ακόμη και αν η πτωτική πορεία των γεννήσεων ανακοπεί, και τις αμέσως επόμενες δεκαετίες.
Σύμφωνα με τις πρόσφατες προβολές των Ηνωμένων Εθνών (2024) και της Eurostat (EUROPOP-2023) για την περίοδο 2025-2050, διαπιστώνεται μια σύγκλιση στην εκτίμηση ότι το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων στην Ελλάδα είναι μη αναστρέψιμο.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, στην Ελλάδα, οι θάνατοι είναι σταθερά περισσότεροι από τις γεννήσεις
Δημογραφικό: «Σβήσιμο» ολόκληρων περιοχών
Τα αρνητικά, μετά το 2010 φυσικά ισοζύγια (συνολικά 510 χιλ. θάνατοι περισσότεροι από γεννήσεις την περίοδο 2011-2024), συνέβαλαν στην μείωση του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας, μια μείωση καθ’ όλα σημαντική (-715 χιλ. βάσει των εκτιμήσεων της ΕΛΣΤΑΤ).
Το καθ’ όλα υπαρκτό πρόβλημα δεν αφορά μόνο τη γήρανση του πληθυσμού αλλά φέρνει στο προσκήνιο την ερήμωση ολόκληρων περιοχών.
Οι εικόνες με τα γεμάτα ζωντάνια χωριά, αποτελούν πλέον μόνο μακρινή ανάμνηση.
Συγκεκριμένα, σε πολλές περιοχές της επαρχίας παρατηρείται μακρά σειρά ετών με αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, σε βαθμό που ξεπερνά τον εθνικό μέσο όρο. Αυτό σημαίνει πρακτικά ερήμωση και «σβήσιμο» ολόκληρων περιοχών, με ρυθμούς που αγγίζουν ακόμα και το 20%-30% μείωσης την τελευταία δεκαετία σε κάποιες περιοχές.
Ο πληθυσμός γερνάει με ταχύτερους ρυθμούς σε σχέση με τα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), καθώς οι νέοι εγκαταλείπουν τα χωριά και τις μικρές πόλεις.
Ανησυχητική γήρανση και ερήμωση του πληθυσμού στην επαρχία
Σύμφωνα με ανάλυση του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών, στην έρευνα που υπογράφει ο διευθυντής ερευνών ο Βύρων Κοτζαμάνης, ενώ σε εθνικό επίπεδο καταγράφονται περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις στα 20 από τα 45 εξεταζόμενα έτη (1980 -2024), σε περιφερειακό επίπεδο έχουμε στο ένα άκρο 15 νομούς στους οποίους καταγράφονται αρνητικά φυσικά ισοζυγία για 41 ή και περισσότερα έτη ενώ στο άλλο άκρο σε τρία (Ρέθυμνο, Δωδεκάνησα και Ηράκλειο) καταγράφονται αρνητικά φυσικά ισοζύγια για ένα, δύο και τέσσερα αντίστοιχα μόνον χρόνια.
Έξι νομοί κυμαίνονται γύρω από τον μέσο εθνικό όρο ενώ σε 19 οι θάνατοι υπερτερούν των γεννήσεων για 30 έως και 39 έτη.
Η διαφορά δε ανάμεσα στις ακραίες περιπτώσεις είναι συνταρακτική: σε έξι νομούς (Αρκαδία, Λακωνία, Λευκάδα, Μεσσηνία, Φωκίδα και Λέσβο) καταγράφονται περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις για όλη την εξεταζόμενη περίοδο (για 45 συνεχή χρόνια) ενώ στο Ρέθυμνο για ένα μόνον έτος.
Αριθμός ετών με αρνητικά φυσικά ισοζυγία (περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις) ανάμεσα στο 1980 και το 2024
Πρόσφατα το αμερικανικό ειδησεογραφικό δίκτυο CNBC επισκέφθηκε το ορεινό χωριό Λάστα στην Αρκαδία, το οποίο εκτός από πανέμορφο και γραφικό είναι πλέον σχεδόν ακατοίκητο. Στο ρεπορτάζ του μάλιστα παραπέμπει στην ταξιδιωτική ιστοσελίδα «Αll Over Greece», που δίνει πληροφορίες για δεκάδες χωριά-φαντάσματα, από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, με μηδέν ως 15 κατοίκους το πολύ.
Υπάρχει εξήγηση
Πού οφείλεται αυτό; Η ανάλυση του Ινστιτούτου προσπαθεί να δώσει μια πρώτη απάντηση.
Εστιάζει στη «διαφοροποιημένη μεταπολεμικά εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, καθώς και διαφοροποιημένη γονιμότητα των γενεών» που «έχουν οδηγήσει προοδευτικά και σε μια σαφώς διαφοροποιημένη κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικία με νομούς που συγκεντρώνουν πολύ περισσότερους ηλικιωμένους από νέους -και το αντίστροφο-, με αποτέλεσμα αρνητικά φυσικά ισοζύγια για μακρά σειρά ετών στους πρώτους, και, για μικρό αριθμό στους δεύτερους».
Τα στοιχεία για τον συνολικό πληθυσμό
Η μείωση του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας, μια μείωση καθ’ όλα σημαντική, αποτυπώνεται και στους δείκτες γεννητικότητάς (ΑΔΓ) και θνησιμότητας (ΑΔΘ), δείκτες που δίδουν γεννήσεις και θανάτους ανά χίλιους κατοίκους. Έτσι εάν το 1951 είχαμε 20,3 γεννήσεις και 7,5 θανάτους ανά 1000 κατοίκους και ένα θετικό φυσικό ισοζύγιο, το 2024 είχαμε 6,6 γεννήσεις και 12,2 θανάτους ανά χίλιους κατοίκους (δηλαδή 5,6 περισσότερους θανάτους από γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους).
Η εξέλιξη γεννήσεων και θανάτων ανά 1000 κατοίκους στην Ελλάδα (1951-2024)
Η μεταβολή του προσήμου από θετικά σε μονίμως αρνητικά οφείλεται σε δύο λόγους σύμφωνα με την έρευνα του ΙΔΕΜ.
«1) Οι θάνατοι, αν και κερδίσαμε σχεδόν 17 χρονιά ζωής ανάμεσα στο 1951 και το 2024 αυξάνονται συνεχώς, λόγω της γήρανσης (της αύξησης δηλαδή του πλήθους των 65 ετών και άνω που από 520 χιλ. το 1951 εγγίζουν τα 2,5 εκατομ. σήμερα -και προφανώς και του ποσοστού τους στον συνολικό πληθυσμό από 6,8 στο 23%
2) Οι γεννήσεις που τις τελευταίες δεκαετίες, παρόλες τις όποιες διακυμάνσεις τους μειώθηκαν σημαντικά (148 χιλ. το 1980, 68,5 το 2024) καθώς οι γυναίκες που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1955 και το 1985 από τις οποίες προέρχεται το σύνολο σχεδόν των γεννήσεων μετά το 1980 κάνουν όλο και λίγο λιγότερα παιδιά και σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία: γύρω από τα 2 παιδιά κατά μέσο ορό όσες γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1940 και το 1960, αλλά λιγότερα από 1,5 όσες γεννήθηκαν γύρω από το 1985».
