Η οικογένεια αποτελεί τον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας, διαμορφώνοντας το κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο της χώρας, ενώ ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει τις προκλήσεις και τις δυναμικές της σύγχρονης εποχής. Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις του 21ου αιώνα, με βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις.
Η υψηλή φορολογία των νοικοκυριών με παιδιά στην Ελλάδα περιορίζει την οικονομική τους ευημερία και επιδεινώνει το δημογραφικό πρόβλημα
Τα τελευταία στοιχεία της Eurostat για τα νοικοκυριά με παιδιά (2024) φανερώνουν το πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη και φυσικά στην Ελλάδα. Οι οικογένειες κάνουν όλο και λιγότερα παιδιά, ενώ τρίτεκνοι και πολύτεκνοι συρρικνώνονται διαρκώς.
Ελλάδα: Ένα στα τέσσερα νοικοκυριά έχουν παιδιά
Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία μόλις ένα στα τέσσερα ελληνικά νοικοκυριά είχαν παιδιά (1,046 εκατ. ή το 25,7% των συνολικά 4,073 εκατ.). Από αυτά σχεδόν τα μισά ( 482.000 ή το 46%) είχαν μόνο ένα παιδί. Αντίστοιχα, στην ΕΕ το 23,6% των νοικοκυριών είχαν παιδιά και από αυτά περίπου το 50% ήταν με ένα παιδί.
Οι οικογένειες με δύο παιδιά στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 406.000 ή 39% των νοικοκυριών με παιδιά, ενώ οι οικογένειες με τρία παιδιά αντιστοιχούσαν σε 158.400 ή στο 15%.
Φορολογική μεταχείριση
Το δημογραφικό πρόβλημα επηρεάζει βαθιά την ελληνική οικονομία και η αντιμετώπισή του απαιτεί συνδυασμό οικονομικών κινήτρων και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Σύμφωνα με πρόσφατες αναλύσεις η ανεργία (διψήφιο ποσοστό για μητέρες σε μονογονεϊκές οικογένειες) και οι χαμηλοί μισθοί αποθαρρύνουν την τεκνοποίηση. Το υψηλό κόστος διαβίωσης και η έλλειψη προσιτής στέγασης δυσχεραίνουν τη δημιουργία οικογένειας.
Όπως αναφέρουν έρευνες από διεθνείς οργανισμούς, στη χώρα μας δεν υπάρχει ευνοϊκό περιβάλλον για την οικογένεια και το παιδί. Οι δαπάνες για οικογενειακές πολιτικές βρίσκονται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από τον μέσο όρο της ΕΕ, τόσο ως ποσοστό του ΑΕΠ όσο και σε κατά κεφαλήν όρους.
Η φορολογική μεταχείριση των νοικοκυριών με παιδιά στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), παρουσιάζει υψηλότερο φορολογικό βάρος σε σχέση με τον μέσο όρο των χωρών-μελών, περιορίζοντας την οικονομική στήριξη των οικογενειών και επιδεινώνοντας το δημογραφικό πρόβλημα.
Το 2023, ο φορολογικός συντελεστής (tax wedge) για έναν μέσο εργαζόμενο με δύο παιδιά στην Ελλάδα ήταν 37,1%, έναντι του μέσου όρου του ΟΟΣΑ που ανέρχεται στο 25,7% (6η υψηλότερη θέση μεταξύ 38 χωρών). Για έναν άγαμο εργαζόμενο χωρίς παιδιά, ο συντελεστής ήταν 38,5%, δηλαδή η μείωση για οικογένειες με παιδιά είναι μόλις 1,4 ποσοστιαίες μονάδες, πολύ μικρότερη από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ (9,1 μονάδες).
Το υψηλό κόστος διαβίωσης και η έλλειψη προσιτής στέγασης δυσχεραίνουν τη δημιουργία οικογένειας
Αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων
Θα πρέπει να σημειωθεί πως σύμφωνα με τις πρόσφατες προβολές των Ηνωμένων Εθνών (2024) και της Eurostat (EUROPOP-2023) για την περίοδο 2025-2050, διαπιστώνεται μια σύγκλιση στην εκτίμηση ότι το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων στην Ελλάδα είναι μη αναστρέψιμο.
Η χώρα μας, επί του παρόντος, «μετράει» το 23% του πληθυσμού της σε ηλικίες άνω των 65 ετών και εντάσσεται στις πλέον γερασμένες της ΕΕ. Τις επόμενες δεκαετίες αυτή η τάση όχι μόνο δεν θα υποχωρήσει αλλά θα ενταθεί. Μέχρι το 2050, ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, θα αποτελεί τουλάχιστον το ένα τρίτο του πληθυσμού (35%).
Στην υπόλοιπη Ευρώπη
Στην ΕΕ, το 37,6% των νοικοκυριών έχει δύο παιδιά και το 12,6% είχε τρία ή και περισσότερα παιδιά. Τα νοικοκυριά με τρία ή περισσότερα παιδιά διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Κυμαίνεται από 20,6% στην Ιρλανδία, 18,1% στη Σουηδία και 17,4% στη Φινλανδία, έως 6,2% στην Πορτογαλία, 6,4% στη Βουλγαρία και 7,6% στην Ιταλία.
Ποσοστό νοικοκυριών με παιδιά, 2024
Ο μέσος αριθμός παιδιών ανά οικογένεια στην Ελλάδα είναι περίπου 1,3, χαμηλότερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι στο 1,6. Η υπογεννητικότητα παραμένει πρόκληση, με το ποσοστό γονιμότητας στην Ελλάδα να είναι 1,3 παιδιά ανά γυναίκα, ένα από τα χαμηλότερα στην ΕΕ. Οι οικογένειες με παιδιά τείνουν να συγκεντρώνονται σε αστικές περιοχές (60% σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις).
