Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Ο πληθυσμός της Ελλάδας έφτασε στο μάξιμουμ το 2011, με 11,1 εκατομμύρια κατοίκους. Έπειτα, άρχισε να μειώνεται και σήμερα ζουν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι (βάσει των στοιχείων του 2023).
Η μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας μπορεί να οδηγήσει σε συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και ενδεχομένως σε χαμηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και σημαντικά προβλήματα στη χρηματοδότηση του κράτους πρόνοιας, της υγείας, της παιδείας…
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, αναμένεται να μειωθούν κατά 14% μέχρι το 2050 και να φτάσουν τα 7,3 εκατομμύρια έως το 2100 – μια συνολική μείωση της τάξης του 30%.
Δείγμα του δημογραφικού προβλήματος που οξύνεται είναι και ο αριθμός των παιδιών που γράφτηκαν στα σχολεία στην Πρώτη Δημοτικού για το έτος 2025-2026. Όπως ανακοίνωσε το υπουργείο Παιδείας, τη σχολική χρονιά 2025-2026, θα κάτσουν στα θρανία λιγότερα από 71.200 «πρωτάκια». Τη σχολική χρονιά 2010-2011, όταν η Ελλάδα είχε ήδη μπει στα μνημόνια, γράφτηκαν στην Α΄ δημοτικού περίπου 115.000 παιδιά.
Ο πληθυσμός της Ελλάδας έφτασε στο μάξιμουμ τα 11,1 εκατομμύρια κατοίκους
Αρνητικά φυσικά ισοζύγια
Στη Ελλάδα από το 2011 έως το 2024 καταγράφονται σταθερά αρνητικά φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις μείον θάνατοι), τα οποία – μαζί με τα επίσης αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια της περιόδου – προκάλεσαν τη μείωση του πληθυσμού κατά σχεδόν 500 χιλιάδες ανθρώπους. Η Ελλάδα θεωρείται πλέον μια γερασμένη χώρα.
Σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών, ο πληθυσμός αναμένεται να «ακουμπήσει ταβάνι» στα 453 εκατομμύρια το 2026 και στη συνέχεια να μειωθεί κατά περίπου 6% έως το 2100, φτάνοντας τα 420 εκατομμύρια.
Europe’s Projected Population Crash by 2100
2025-2100 population change:
🇺🇦 Ukraine: -61%
🇦🇱 Albania: -57%
🇱🇹 Lithuania: -57%
🇧🇦 Bosnia & Herzegovina: -56%
🇲🇰 North Macedonia: -52%
🇧🇾 Belarus: -52%
🇱🇻 Latvia: -50%
🇲🇩 Moldova: -50%
🇵🇱 Poland: -49%
🇲🇪 Montenegro: -48%
🇧🇬…— World of Statistics (@stats_feed) June 18, 2025
Τα τελευταία στοιχεία για τη γονιμότητα σε ολόκληρη την ήπειρο είναι άκρως ανησυχητικά.
Για το έτος 2024, πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων των τελευταίων δεκαετιών, αν όχι τα χαμηλότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ.
Η εξέλιξη των δεικτών γονιμότητας
Ένα ακόμη ανησυχητικό στοιχείο είναι η πτώση, με εξαιρετικά διαφοροποιημένους ρυθμούς, του αριθμού των παιδιών που απέκτησαν οι γενεές που γεννήθηκαν στις αρχές του 1950 και του 1980. Το στοιχεία από την πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών με συντάκτες τους καθηγητές Δημογραφίας και ιδρυτικά μέλη του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών Βύρωνα Κοτζαμάνη και Αναστασία Κωστάκη, είναι αποκαλυπτικά.
Σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ε.Ε τονίζουν οι δυο ερευνητές, καταγράφεται, στις γενεές που γεννήθηκαν μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου μια μικρότερη ή μεγαλύτερη μείωση του αριθμού των παιδιών που απέκτησαν, και, στη συνέχεια, και μια αύξηση της μέσης ηλικίας στην απόκτησή τους.
Στο μεταξύ, ενώ οι ειδικοί λένε ότι χρειάζονται 2,1 παιδιά ανά γυναίκα για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός, αρκετές χώρες παρουσιάζουν σταθερά ποσοστά κάτω από 1,5.
Για το έτος 2024, πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων των τελευταίων δεκαετιών
Τα «κλειστά σύνορα» και οι συνέπειες
Έχοντας τα παραπάνω δεδομένα μια άλλη υπολογίσιμη παράμετρος είναι η άνοδος της ακροδεξιάς. Θα μπορούσε να επιταχύνει την πληθυσμιακή μείωση της Ευρώπης -σύμφωνα με τις προβλέψεις- δημιουργώντας οικονομικούς κλυδωνισμούς, συμπεριλαμβανομένης της βραδύτερης ανάπτυξης και της εκτίναξης του κόστους των συντάξεων και της φροντίδας των ηλικιωμένων.
Όσοι θέλουν να κλείσουν τα σύνορα της Ευρώπης πρέπει να αντιμετωπίσουν μια σκληρή δημογραφική πραγματικότητα: ο γηγενής πληθυσμός της ηπείρου αναμένεται να μειωθεί απότομα τον επόμενο αιώνα σε μια εποχή χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, ανέφερε σε πρόσφατο ρεπορτάζ του ο Guardian, παρουσιάζοντας μια άλλη όψη του νομίσματος.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες θα γεράσουν ταχύτερα χωρίς μετανάστευση. Στο προσκήνιο θα έλθουν πλήθος οικονομικών προκλήσεων, καθώς το εργατικό δυναμικό θα συρρικνώνεται και τα βάρη της περίθαλψης θα αυξάνονται.
«Οι περισσότεροι πολιτικοί του κεντροαριστερού και κεντροδεξιού χώρου αναγνωρίζουν ότι η μετανάστευση είναι απαραίτητη για την ανακούφιση του δημογραφικού», δήλωνε ο Τζον Σπρίνγκφορντ, συνεργάτης του think tank Centre for European Reform.
«Οι χώρες που θα καταφέρουν να αντισταθούν στις «φωνές» για μείωση της μετανάστευσης ατόμων σε ηλικία εργασίας, μακροπρόθεσμα θα βρεθούν σε ισχυρότερη οικονομική θέση», πρόσθεσε.
Οι ελίτ χώρες που «οδηγούν» την ευρωπαϊκή οικονομία (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) θα πληγούν πολύ περισσότερο από τη μείωση της μετανάστευσης.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Ιταλία, που η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, έχει θέσει ως προτεραιότητα την καταπολέμηση της μετανάστευσης. Ο πληθυσμός θα μειωνόταν κατά το ήμισυ μέχρι το τέλος του αιώνα με μηδενικές αφίξεις.
Οι ελίτ χώρες της ΕΕ θα πληγούν πολύ περισσότερο από τη μείωση της μετανάστευσης
Αν μηδενίσουμε τις μεταναστευτικές ροές
Στο υποθετικό σενάριο η Ευρώπη να «μηδενίσει τις ροές» το μοντέλο προσομοίωσης της Eurostat προβλέπει μείωση του πληθυσμού περισσότερο από 1/3 στη Γηραιά Ήπειρο. Σε αυτό το σενάριο ο πληθυσμός το 2100 θα είναι 295 εκατομμύρια!
Σήμερα, το 21% του πληθυσμού της ΕΕ είναι ηλικίας 65 ετών και άνω. Στο βασικό σενάριο της Eurostat, αυτό το ποσοστό θα αυξηθεί στο 32% έως το 2100. Αλλά στο σενάριο μηδενικής μετανάστευσης, θα αυξηθεί περαιτέρω, στο 36%.
Όσοι μελετούν την μεταβαλλόμενη ηλικιακή πυραμίδα της Ευρώπης λένε ότι αυτές οι εξελίξεις θα θέσουν τις χώρες υπό αυξανόμενη οικονομική πίεση.
