Η ενεργειακή φτώχεια πλήττει σχεδόν δύο στα δέκα νοικοκυριά στην Ελλάδα, σύμφωνα με νέα έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος – ποσοστό διπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου και τέταρτο υψηλότερο στην ΕΕ.
Την πρώτη θέση στην ενεργειακή φτώχεια με 20,8% μοιράζονται η Πορτογαλία και η Ισπανία, δύο χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που υποφέρουν, όπως και η Ελλάδα, από ακραίους καύσωνες, φονικές πλημμύρες, αλλά και στεγαστική κρίση.
Ακολουθούν οι βόρειοι γείτονές μας στη Βουλγαρία, με 20,7% και στην τρίτη θέση είναι η παγωμένη Λιθουανία της Βαλτικής, με την ενεργειακή φτώχεια να πλήττει το 20%. Στην Ελλάδα οι ενεργειακά φτωχοί αγγίζουν το 19,2%, ενώ ενεργειακά ευάλωτοι είναι το 25%.
Στην Ελλάδα όμως είναι πολύ υψηλά τα ποσοστά της «θερινής ενεργειακής φτώχειας», όπως απέδειξε πρόσφατη έρευνα της Greenpeace και του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου (ΕΙΠΑΚ). Πάνω από ένα στα τρία νοικοκυριά (34%) αδυνατούν να κρατήσουν το σπίτι τους επαρκώς δροσερό το καλοκαίρι, ποσοστό που αγγίζει το 50% στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Αυτές ακριβώς τις ομάδες βάζει στο επίκεντρο νέα έρευνα που πραγματοποίησε η Ένωση Καταναλωτών ‘Ποιότητα Ζωής’ – ΕΚΠΟΙΖΩ, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου Reverter – για τη διευκόλυνση της ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών ευάλωτων νοικοκυριών.
Ενεργειακή αναβάθμιση; Όχι για τους φτωχούς
Στην έρευνα που διήρκεσε 14 μήνες (Απρίλιος 2024-Ιούνιος 2025) συνεργάστηκαν το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Συντονιστής του έργου), και το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ).
Μέσω της «Υπηρεσίας Μιας Στάσης» του προγράμματος εξυπηρετήθηκαν 330 άτομα, ενώ οι ερευνητές επισκέφθηκαν 790 νοικοκυριά στην Αττική, χαρτογραφώντας τις ενεργειακές τους ανάγκες. Όπως αναφέρει η ΕΚΠΟΙΖΩ, στόχος της έρευνας, ήταν «η καταγραφή των δυσκολιών και των προβλημάτων πο αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά αναφορικά με την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών τους, που εμποδίζουν την πρόσβασή τους στα οφέλη της πράσινης μετάβασης και παρατείνουν τη διαβίωσή τους σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας».
Σκοπός των επισκέψεων, ήταν η χαρτογράφηση των ενεργειακών αναγκών των ευάλωτων νοικοκυριών, η ενημέρωσή τους για βιώσιμες και οικονομικά αποδοτικές λύσεις και η παροχή βοήθειας για υποβολή αίτησης στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2025».
Μόνο που όπως μας είπε η νομικής σύμβουλος της ΕΚΠΟΙΖΩ Βίκυ Τζέγκα, η πλειονότητα των ευάλωτων νοικοκυριών δεν έχει καν τη δυνατότητα να συμμετέχει στο «Εξοικονομώ» – για μια σειρά πρακτικούς λόγους.
Πολυτέλεια η θέρμανση και η ψύξη
Οι ερευνητές επισκέφθηκαν εκατοντάδες σπίτια, σε περιοχές όπως το Καματερό, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Αγία Βαρβάρα στο Αιγάλεω, και συνομίλησαν με ανθρώπους όλων των ηλικιών, αρκετοί εκ των οποίων ζουν κάτω από το κατώφλι της φτώχειας.
«Είναι ανθρωποι ευάλωτοι, κλεισμένοι στον εαυτό τους, γιατί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι πολύ σκληρά. Για πολλούς η καθημερινή τους επιβίωση, ακόμα και το να βρουν ένα πιάτο φαγητό, είναι πιο επιτακτική από το πώς θα ζεσταθούν το χειμώνα ή πώς θα δροσιστούν το καλοκαίρι. Το θεωρούν πολυτέλεια», μας λέει η κ. Τζέγκα.
Ανάμεσα στα άτομα που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, ήταν πολλά μέλη της ΕΚΠΟΙΖΩ, υπερχρεωμένα νοικοκυριά με κόκκινα δάνεια που κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους σε πλειστηριασμό.
«Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν καθόλου θέρμανση τον χειμώνα, και ζεσταίνονται μόνο με ηλεκτρικές κουβέρτες. Ή βράζουν νερό για να ζεσταθούν», συνεχίζει η εκπρόσωπος της ΕΚΠΟΙΖΩ.
Εκτός «Εξοικονομώ» και οι ενοικιαστές
Όλα τα σπίτια ήταν παλιά, χτισμένα πριν το 1980, με πολλές αβαρίες, ενώ οι ιδιοκτήτες τους αδυνατούν να τα συντηρήσουν ή να τα επισκευάσουν. Οι δε ενοικιαστές ήταν αρνητικοί ακόμα και στο να ενημερωθούν για το πρόγραμμα «Εξοικονομώ».
«Θεωρούσαν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να το δεχθεί ο ιδιοκτήτης, μολονότι το νέο Εξοικονομώ, δίνει αυτή τη δυνατότητα με παράταση της μίσθωσης και οικονομική συμμετοχή των ενοικιαστών», μας λέει η κ. Τζέγκα.
Ζεσταίνουν… ένα δωμάτιο τη φορά
Στις περισσότερες πολυκατοικίες υπήρχε πρόβλημα με την κεντρική θέρμανση (π.χ ενοικιαστές που χρωστάνε κοινόχρηστα), με αποτέλεσμα να μην τη χρησιμοποιούν ή κυρίως να τη συνδυάζουν με θερμαντικά σώματα. Τα περισσότερα ευάλωτα νοικοκυριά, δεν μπορούν να θερμάνουν ούτε να δροσίσουν όλο το σπίτι, αλλά μόνο ένα δωμάτιο κάθε φορά.
«Πολλοί δεν έχουν καν την εναλλακτική του κλιματιστικού, και χρησιμοποιούν πολύ αδύναμες μεθόδους για την ψύξη του σπιτιού τους – ανεμιστήρα ή ανοίγουν τα παράθυρα». Μια μέθοδος που ελάχιστη ανακούφιση προσφέρει στις πυκνοδομημένες τσιμεντουπόλεις, που τη μέρα απορροφούν θερμότητα και την εκπέμπουν τη νύχτα.
Η κ. Τζέγκα καταλήγει ότι αν δεν υπάρξει 100% επιδότηση στο «Εξοικονομώ» τα ευάλωτα νοικοκυριά δεν έχουν καμία δυνατότητα να συμμετέχουν, ενώ υπάρχουν και άλλα εμπόδια – γραφειοκρατικά και νομικά. «Υπάρχουν νοικοκυριά που δεν μπορούν να συμμετέχουν στο Εξοικονομώ, γιατί δεν έχουν κάνει αποδοχή κληρονομίας, επειδή δεν έχουν χρήματα, ή άλλοι που δεν μπορούν να βρουν ούτε το 5% ίδιας συμμετοχής».
Σπίτια χωρίς μόνωση
Από τα σπίτια που επισκέφθηκαν οι ερευνητές, μόνο το 11,4% έχει μονωμένους τοίχους. Αν και το 75% έχει κουφώματα αλουμινίου, από αυτούς μόνο το 25% δήλωσε ικανοποίηση αναφορικά με την αεροστεγανότητα των κουφωμάτων.
Σχεδόν το ήμισυ (48,7%) χρησιμοποιεί κεντρικό σύστημα θέρμανσης, η οποία τροφοδοτείται αποκλειστικά από λέβητες πετρελαίου (77%) και φυσικού αερίου (23%).
Σχεδόν το 70% χρησιμοποιεί δευτερεύον σύστημα θέρμανσης, κυρίως κλιματιστικά (63%).
Κόβουν από παντού
Πάνω από το 80% των νοικοκυριών με μηνιαίο εισόδημα έως 900 ευρώ δηλώνουν ότι δυσκολεύονται πολύ να τα βγάλουν πέρα, υπονομεύοντας την ικανότητα να συμμετάσχουν σε προγράμματα ριζικής ανακαίνισης.
Συνολικά, πάνω από τα μισά νοικοκυριά τα βγάζουν πέρα με μεγάλη δυσκολία. Η κρίση του κόστους διαβίωσης πλήττει και την αποκαλούμενη «μεσαία τάξη», αφού το 50% με 60% των νοικοκυριών μεσαίου εισοδήματος (1200 ως 2000 ευρώ το μήνα) δηλώνει ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες.
Για να καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στα αυξημένα έξοδα, σχεδόν επτά στους δέκα περιόρισαν τη χρήση θέρμανσης και ηλεκτρικού ρεύματος και ο ένας στους δύο περιόρισε τη χρήση ζεστού νερού.
Περίπου έξι στους δέκα περιόρισαν τις αγορές τροφίμων, επτά στους δέκα μείωσαν τις δαπάνες για ένδυση, υπόδηση και ψυχαγωγία.
Θερμική δυσφορία
• Περίπου το 55% και το 60% αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν θερμική δυσφορία κατά τη διάρκεια του χειμώνα και του καλοκαιριού, αντίστοιχα.
• Το 62% αντιμετωπίζει προβλήματα υγρασίας ή μούχλας.
• Το 18% έχει καθυστερήσεις στην πληρωμή των λογαριασμών ενέργειας και αναφέρει προβλήματα υγείας (όπως αρθριτικά ή ρευματικά προβλήματα και συχνά κρυολογήματα) που συνδέονται με ανεπαρκή θέρμανση και/ή υπερβολική υγρασία.
Συνολικά, το 80% των νοικοκυριών θεωρούνται ενεργειακά ευάλωτα, καθώς αντιμετωπίζουν τουλάχιστον ένα από τα παραπάνω προβλήματα.
Δείτε τα βασικά στοιχεία της έρευνας ΕΔΩ
