Eνδιαφέρουσα έρευνα του Guardian για το «εξαναγκαστικό χρέος», ρίχνει φως σε μια μορφή οικονομικής βίας, η οποία είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι νομίζουμε. Ο λόγος είναι ότι θύτες και θύματα συνδέονται συνήθως με συντροφικές, οικογενειακές ή προσωπικές σχέσεις.
Στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει έρευνα εστιασμένη αποκλειστικά στο εξαναγκαστικό χρέος. Σύμφωνα ωστόσο με την τελευταία έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, οι καταγγελίες για οικονομική βία – οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν το θύμα στην υπερχρέωση – έχουν σχεδόν διπλασιαστεί την τελευταία διετία.
Παράλληλα, πρόσφατη δημοσκόπηση για το πώς τα ζευγάρια στην Ελλάδα διαχειρίζονται τα οικονομικά τους, μας δείχνει ότι ενώ η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η διαφάνεια είναι το ζητούμενο για έναν στους δύο, οι περισσότεροι προτιμάνε τα χωριστά πορτοφόλια, ιδίως οι νέοι. Κάτι θα ξέρουν.
«Οι σπατάλες του συντρόφου μου με κατέστρεψαν» – Η άσχημη αλήθεια για το εξαναγκαστικό χρέος
Η Τζοάνα Τόμας (αυτό δεν είναι το πραγματικό της όνομα), εργαζόταν σε υπουργείο της βρετανικής κυβέρνησης όταν έλαβε ένα μπόνους. Η αμοιβή της, όπως συνέβαινε από τότε που παντρεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2020, πήγε στον μοναδικό τραπεζικό της λογαριασμό: έναν κοινό λογαριασμό που μοιραζόταν με τον πρώην πλέον σύζυγό της.
Τα χρήματα μπήκαν το πρωί. Το απόγευμα είχαν κάνει φτερά. Ο σύζυγoς της Τόμας την ενημέρωσε με sms ότι τα είχε σηκώσει όλα για να αγοράσει ένα φουσκωτό σκάφος στο eBay.
Αυτό ήταν μόνο ένα από τα πολλά δείγματα της οικονομικά απερίσκεπτης αλλά και ελεγκτικής συμπεριφοράς του συζύγου. Μια συμπεριφορά που συνδυαζόταν με συστηματική συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση εις βάρος της.
Η ίδια περιγράφει στη βρετανική εφημερίδα, πώς ξεκίνησε το «σπιράλ του χρέους», στο οποίο τη βύθισέ ο σύντροφός της. Όταν τον γνώρισε ήταν μόλις 18 ετών, αρραβωνιάστηκαν σύντομα και έμεινε έγκυος αμέσως μετά. Το μόνο πρότυπο σχέσης που γνώριζε ήταν εκείνο του πατέρα της με τη μητέρα της. Θεώρησε αυτονόητο ότι με τον σύζυγό της θα έχουν κοινό τραπεζικό λογαριασμό, όπως έκαναν και οι γονείς της.
Η οικονομική κατάσταση του ζευγαριού επιδεινώθηκε, όταν ο σύζυγος παράτησε τη δουλειά του για να ξεκινήσει τη δική του επιχείρηση. Για να τη χρηματοδοτήσει έβαλε υποθήκη το σπίτι τους, στο 120% της αξίας του. Οι οφειλές συσσωρεύονταν, ενώ στη συνέχεια ο σύζυγος άρχισε να παίρνει δάνεια στο ονόμα της γυναίκας του, για να κρατήσει την επιχείρηση ανοικτή. Ακόμα και μετά το διαζύγιο, η Τόμας χρειάστηκε πάνω από μια δεκαετία για να ανακτήσει τη χαμένη πιστοληπτική της ικανότητα. Εν τω μεταξύ είχε πληρώσει τουλάχιστον 130.000 λίρες (σχεδόν 160.000 ευρώ).
Θύμα οικονομικής κακοποίησης το 12% των υπερχρεωμένων
Σύμφωνα με τη μη κερδοσκοπική οργάνωση StepChange, η οποία προσφέρει στήριξη σε υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, στην ίδια κατάσταση με την Τόμας βρέθηκαν μόνο πέρυσι 1,6 εκατομμύρια Βρετανοί. Το 12% των πελατών της οργάνωσης, ζητάνε βοήθεια για «εξαναγκαστικά χρέη».
Ως εξαναγκαστικό χρέος ορίζεται μια μορφή οικονομικής κακοποίησης κατά την οποία ο δράστης χρησιμοποιεί ελεγκτική ή απειλητική συμπεριφορά για να εξαναγκάσει έναν σύντροφο, μέλος της οικογένειας ή φίλο να χρεωθεί. Μπορεί να βάλει υποθήκες ή να εκδόσει λογαριασμούς στο όνομα του θύματος, να το πείσει να κάνει αγορές με πιστωτική κάρτα ή να πάρει δάνειο. Μπορεί επίσης να του πάρει το μισθό ή να του κλέψει τα χρήματά του, αφήνοντας το θύμα χωρίς άλλη επιλογή από το να δανείζεται για να ζήσει.
Ωστόσο, σχετικά λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν γι’ αυτό το είδος κακοποίησης. Πολλά θύματα-επιζώντες της οικονομικής κακοποίησης δεν την καταγγέλλουν, είτε επειδή φοβούνται, είτε επειδή δεν συνειδητοποιούν τι ακριβώς έχουν υποστεί. Ένα πολύ μικρό ποσοστό πελατών της StepChange που συσσώρευσαν χρέη λόγω εξαναγκασμού –λιγότερο από το ένα πέμπτο– κατάφερε να διαγράψει έστω και κάποια από αυτά. Ακόμα και τότε η πιστοληπτική τους «βαθμολόγηση» παρέμεινε αρνητική για πολλά χρόνια μετά. Η σχετική έρευνα υπολογίζει ότι το 60% όσων βίωσαν εξαναγκαστικά χρέη τον τελευταίο χρόνο, το αντιμετώπισαν μόνοι τους.
Βοήθεια στα θύματα οικονομικής βίας
Η StepChange, μαζί με τον διατραπεζικό οργανισμό UK Finance και τη φιλανθρωπική οργάνωση Surviving Economic Abuse, καλούν την κυβέρνηση να συστήσει διυπουργική επιτροπή για τα θύματα οικονομικής βίας, με επικεφαλής το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Εσωτερικών. Θεωρεί ότι η Αρχή Χρηματοοικονομικής Συμπεριφοράς (FCA) θα πρέπει να επεξεργαστεί μια συνολική προσέγγιση για το εξαναγκαστικό χρέος, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλες οι τράπεζες και οι πιστωτές θα αποτρέψουν την προβλέψιμη ζημία που προκύπτει από την οικονομική κατάχρηση-κακοποίηση.
Ήδη έχει εφαρμοστεί πιλοτικά η συμπλήρωση ενός «εντύπου αποδεικτικών στοιχείων οικονομικής κακοποίησης», με τη συνεργασία οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Το έντυπο επιτρέπει σε όσους αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες να καταγράψουν το ιστορικό της εμπειρίας τους και να παράσχουν αποδεικτικά στοιχεία, μόνο μία φορά. Περισσότερες από 25 τράπεζες και στεγαστικές εταιρείες συμφώνησαν να το αποδεχθούν. Η StepChange θα ήθελε να το δει να επεκτείνεται και σε άλλους πιστωτές, όπως οι πάροχοι υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και οι τοπικές αρχές.
Θωράκιση λογαριασμών
Το θέμα της οικονομικής κακοποίησης βγαίνει όλο και πιο έντονα στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα. Πολυεθνικές εταιρείες αναφοράς καταναλωτικής πίστης – όπως η Equifax και η Εxperian, προσφέρουν πλέον υπηρεσίες προστασίας από την οικονομική κακοποίηση. Για παράδειγμα αν έχει ληφθεί πίστωση στο όνομα ενός καταναλωτή χωρίς τη συγκατάθεσή του, τον βοηθάνε να αναζητήσει τα σχετικά έγγραφα και να αμφισβητήσει τα δάνεια.
Επίσης βοηθάνε τα θύματα οικονομικής κακοποίησης να διακόψουν τους οικονομικούς δεσμούς με άλλα πρόσωπα, να θωρακίσουν τους πιστωτικούς λογαριασμούς τους με επιπλέον κωδικούς πρόσβασης για ενισχυμένη προστασία ή να προσθέσουν συμπληρωματικές σημειώσεις στους λογαριασμούς τους, που να επεξηγούν όταν μια συγκεκριμένη κίνηση ήταν αποτέλεσμα καταναγκασμού.
Στην Ελλάδα ο ένας στους τρεις πιστεύει ότι τα ζευγάρια δεν πρέπει να τα λένε όλα, σε ό,τι αφορά τα οικονομικά / πηγή: Palmos analysis-Plum
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η οικονομική βία, η οποία αναγνωρίζεται από τις διεθνείς συμβάσεις ως μορφή κακοποίησης, που επηρεάζει κατά κύριο λόγο τις γυναίκες, αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό των καταγγελιών για ενδοοικογενειακή βία. Με βάση την τελευταία ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, 2.879 γυναίκες υπέβαλαν καταγγελίες για οικονομική βία στην ΕΛΑΣ το 2023, από 1.626 το 2022. Πρόκειται για το 29% επί του συνόλου των γυναικών που κατήγγειλαν περιστατικά έμφυλης βίας (9.886 καταγγελίες). Ένα μεγάλο ποσοστό από τις καταγγελίες αφορούσε άρνηση καταβολής διατροφής από πρώην συζύγους.
Αντίστοιχα, με βάση έρευνα της Ευrostat σε 17 κράτη μέλη, τα ποσοστά οικονομικής βίας εις βάρος των γυναικών στην Ελλάδα είναι τα δεύτερα υψηλότερα, μετά τη Σλοβακία. Η μία στις δέκα γυναίκες που βρίσκεται ή βρισκόταν σε συντροφική σχέση, έχει βιώσει ασφυκτικό οικονομικό έλεγχο ή οικονομικό σαμποτάζ από τον σύντροφό της.
πηγή: Palmos Analysis / Plum – Τα ζευγάρια στην Ελλάδα προτιμάνε τους χωριστούς λογαριασμούς
Στο κρεβάτι μαζί, στο πορτοφόλι χώρια
Η πρόσφατη έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων Palmos Analysis και της fintech Plum για τη διαχείριση των οικονομικών μεταξύ των ζευγαριών, απέδειξε ότι οι Έλληνες προτιμάνε να κρατάνε «πισινή» όταν έχει να κάνει με το χρήμα. Οι περισσότεροι δεν χρησιμοποιούν κοινό τραπεζικό λογαριασμό με τον/την σύντροφό τους (47%), ένα 19% έχει κοινό λογαριασμό για κάποια έξοδα, και ένα 34% μοιράζεται κοινό λογαριασμό για όλα τα έξοδα.
Στους νέους ως 34 ετών, το 60% έχει ξεχωριστούς λογαριασμούς για όλα τα έξοδα. Το ίδιο κάνουν οι επτά στους δέκα που συζούν και ο ένας στους τρεις παντρεμένους. Περίπου για τους μισούς η οικονομική κατάσταση του/της συντρόφου είναι σημαντικός παράγοντας όταν σκέφτονται να συνάψουν σχέση μαζί του/της. Τα ποσοστά όσων κοιτάνε τον άλλον (και) στο πορτοφόλι, είναι υψηλότερα στις γυναίκες (59%) από ό,τι στους άντρες (37%). Το εύρημα αυτό αντανακλά εν μέρει την οικονομική ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τις γυναίκες να αναζητάνε πρωτίστως οικονομική ασφάλεια σε μια σχέση. Από την άλλη μαρτυρά την επιβίωση του στερεότυπου, που θέλει τον άντρα ως τον κατεξοχήν «κουβαλητή» του σπιτιού.
δείτε την πλήρη έρευνα για τα οικονομικά των ζευγαριών EΔΩ
