Η ευελιξία είναι η λέξη κλειδί στο νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας που οδεύει στη Βουλή, με τα ωράρια να διευθετούνται ακόμα και σε εβδομαδιαία βάση.
Εκτός από τις αλλαγές στα ωράρια, οι ρυθμίσεις που προωθούνται περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: Μεγαλύτερη ευελιξία στις προσλήψεις και τις απολύσεις, που θα γίνονται αυθημερόν μέσω εφαρμογών στο κινητό. Μεγαλύτερη ευελιξία στις συμβάσεις μηδενικών» ωρών, μορφή έκτακτης απασχόλησης χωρίς συμφωνημένο ωράριο εργασίας. Μεγαλύτερη ευελιξία στις δοκιμαστικές προσλήψεις και στην απασχόληση σε δύο εργοδότες, ως και 13 ώρες τη μέρα.
Σε ό,τι αφορά τα ακόμα πιο ευέλικτα ωράρια, πρόκειται για μετεξέλιξη προϋπάρχουσας ρύθμισης για τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας. Αυτή τη φορά το πλαίσιο εφαρμογής της είναι πολύ πιο «χαλαρό».
Ο εργοδότης έχει ήδη τη δυνατότητα να αυξάνει τις εργάσιμες ώρες ανάλογα με το φόρτο εργασίας, χωρίς να πληρώνει υπερωρίες, εφόσον τις «αφαιρεί» από άλλη περίοδο με μειωμένη απασχόληση. Αρχικά προϋπόθεση ήταν να υπάρχει συμφωνία με το σωματείο ή να το αιτηθεί εγγράφως ο ίδιος ο εργαζόμενος. Στη συνέχεια, με τον νόμο Γεωργιάδη (Ν.5053/2023) αρκούσε να το ζητήσει ο εργοδότης, και ο εργαζόμενος να συναινέσει (ή να αρνηθεί «καλή τη πίστη» ό,τι κι αν σημαίνει αυτό).
Ωστόσο η εφαρμογή του μέτρου δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς η διευθέτηση των ωραρίων έπρεπε να έχει προσυμφωνηθεί σε ετήσια ή εξαμηνιαία βάση. Επιπλέον, όπου υπήρχαν ενεργά σωματεία, έβαζαν «φρένο» στα ελαστικά ωράρια.
Με τη σχεδιαζόμενη ρύθμιση τα ωράρια θα μπορούν να διαμορφώνονται ανά μήνα ή ανά εβδομάδα, με όλους τους δυνατούς συνδυασμούς. Π.χ. θα μπορεί κάποιος να δουλεύει δύο μέρες δεκάωρο, δύο μέρες εξάωρο και μία οχτάωρο, ή τέσσερις μέρες δεκάωρο και ένα ρεπό κ.ο.κ.
Συμπιεσμένα ωράρια – τα υπέρ και τα κατά
Τα εναλλακτικά ή αλλιώς «συμπιεσμένα» ωράρια, ιδίως με τη μορφή του τετραήμερου-δεκάωρου, κερδίζουν έδαφος σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, με πρωτοπόρα το Βέλγιο και τη Μεγάλη Βρετανία.
Οι υπέρμαχοι των συμπιεσμένων ωραρίων υποστηρίζουν ότι δίνεται στους εργαζόμενους μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Μπορεί για παράδειγμα να μπορούν να περάσουν μια επιπλέον ημέρα την εβδομάδα με την οικογένειά τους ή να ξεκουραστούν.
Ο αντίλογος είναι ότι η περεταίρω ελαστικοποίηση του ωραρίου δεν βοηθάει στην ξεκούραση του εργαζόμενου, ιδίως όταν συνδυάζεται με εξοντωτικές βάρδιες.
Στην Ελλάδα όταν ο νόμος Χατζηδάκη (4808/2021) εισήγαγε τη διευθέτηση χρόνου εργασίας με ατομική αίτηση του εργαζόμενου, τα σωματεία και τα κόμματα της αντιπολίτευσης διαμαρτυρήθηκαν ότι πρόκειται εμμέσως για απλήρωτες υπερωρίες, με αντάλλαγμα ρεπό. Η κυβέρνηση το αρνήθηκε κάνοντας λόγο για «fake news».
Τι δείχνουν τα επιστημονικά δεδομένα
Επιστημονικές έρευνες σε χώρες της Ευρώπης που εφαρμόζονται τα συμπιεσμένα ωράρια, εξετάζουν τις επιπτώσεις στην υγεία και την ευζωία των εργαζομένων. Μία από τις μεγαλύτερες μελέτες για τα συμπιεσμένα ωράρια διεξάγεται από το Iνστιτούτο ¨Έρευνας της Εργασίας (Work Research Institute), στο πανεπιστήμιο του Όσλο.
Οι ερευνητές τονίζουν ότι ενώ τα συμπιεσμένα ωράρια προωθούνται ως μέσο για τη μείωση της ακούσιας μερικής απασχόλησης, τη βελτίωση της υγείας των εργαζομένων και των παρεχόμενων υπηρεσιών, δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για τα παραπάνω. Αντιθέτως, άλλοι παράγοντες, όπως η ένταση της εργασίας παίζουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο.
Ωράρια Tetris
Μια άλλη έρευνα, η οποία έχει ολοκληρωθεί και δημοσιεύτηκε το 2025, διεξήχθη στο Βέλγιο, με τη συμμετοχή εργαζομένων στα ΙΚΕΑ.
Η έρευνα έχει τίτλο «Τime Tetris» καθώς τα συμπιεσμένα ωράρια θυμίζουν το κλασικό ηλεκτρονικό παιχνίδι με τα τουβλάκια.
Οι ερευνητές του Τμήματος Οργάνωσης της Εργασίας, του πανεπιστημίου της Γάνδης, μελέτησαν τις επιπτώσεις των συμπιεσμένων ωραρίων σε τρεις τομείς, που σχετίζονται με την ευημερία στον εργασιακό χώρο: Την ψυχολογική αποστασιοποίηση από την εργασία, την εργασιακή εξάντληση και τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn out). Tα συμπεράσματα είναι διαφωτιστικά.
Κατεβάζουν πιο εύκολα τους διακόπτες…
Η έρευνα διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι που ζήτησαν οι ίδιοι να δουλεύουν με συμπιεσμένα ωράρια, π.χ. δεκάωρο-τετραήμερο, βίωσαν αυξημένη ψυχολογική αποστασιοποίηση από την εργασία. Δηλαδή ήταν πιο εύκολο να αποφύγουν τις σκέψεις που σχετίζονταν με την εργασία όταν ήταν εκτός δουλειάς, παράγοντας που θεωρείται ζωτικής σημασίας για την ευημερία τους.
Όμως η θετική αυτή συσχέτιση εξαφανίζεται το καλοκαίρι, όταν οι εργαζόμενοι παίρνουν άδειες.
…αλλά δεν ξεκουράζονται
Μπορεί οι εργαζόμενοι να «κατεβάζουν» πιο εύκολα τους διακόπτες όταν δουλεύουν με συμπυκνωμένα ωάρια, όμως δεν γυρνάνε στη δουλειά πιο ξεκούραστοι.
Το εύρημα αυτό, τονίζουν οι ερευνητές, έρχεται σε αντίθεση με τη διαδεδομένη πεποίθηση ότι η τετραήμερη εργασία (με δεκάωρα) βοηθάει τους εργαζόμενους να παίρνουν ανάσες και να γίνονται πιο παραγωγικοί.
Επιβεβαιώνει όμως αντίστοιχες μελέτες, που δείχνουν ότι τα συμπιεσμένα ωράρια δεν έχουν καμία θετική επίδραση στη μείωση της μακροχρόνιας κόπωσης, που συνδέεται με την εργασιακή εξουθένωση.
Το εύρημα αυτό συνάδει επίσης με πρόσφατα ποσοτικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης, οι οποίοι συνήθως απουσιάζουν από την εργασία τους για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, είναι εξίσου επιρρεπείς στην επαγγελματική εξουθένωση με τους εργαζομένους πλήρους απασχόλησης.
Κλειδί η επιλογή
Αυτό που τονίζουν οι ερευνητές είναι ότι οι εργαζόμενοι στα ΙΚΕΑ επέλεξαν σκόπιμα τα συμπιεσμένα ωράρια. Αντιθέτως όπου τα συμπιεσμένα προγράμματα επιβάλλονται στους εργαζόμενους, έχουν συνδεθεί με αυξημένη κόπωση και κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης.
Αν και οι συντομότερες εβδομάδες εργασίας μπορεί να είναι αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση των παραγόντων εργασιακού στρες, δεν αντιμετωπίζουν τις υποκείμενες αιτίες της επαγγελματικής εξουθένωσης, καταλήγει η έρευνα. Καθώς οι εργαζόμενοι επιστρέφουν στο εργασιακό τους περιβάλλον, οι στρεσογόνοι παράγοντες που αρχικά συνέβαλαν στον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης παραμένουν.
