Τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία έχουν αφήσει στην Ευρώπη μπροστά σε σοβαρά οικονομικά διλήμματα και προβλήματα, καθώς σχεδόν 122 δισεκατομμύρια δολάρια έχουν δοθεί σε άμεση βοήθεια, ενώ άλλα δισεκατομμύρια έχουν διοχετευτεί στους στρατούς και την αμυντική βιομηχανία της ηπείρου.
Αλλά η περιοχή έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να αγγίξει τα 229 δισεκατομμύρια δολάρια μετρητών της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα οποία έχουν παγώσει μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία το 2022.
Τα ρωσικά χρήματα στην Ευρώπη
Την περασμένη εβδομάδα, ωστόσο, οι Γάλλοι νομοθέτες πέρασαν ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα που καλεί την κυβέρνησή τους να χρησιμοποιήσει τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για τη «χρηματοδότηση της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία και την ανοικοδόμησή της» – συγκεκριμένα, τα ίδια τα περιουσιακά στοιχεία και όχι μόνο τους τόκους που αποφέρουν.
Τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και ο Καναδάς είχαν ήδη εισαγάγει νομοθεσία που εξουσιοδοτεί τις κυβερνήσεις να κατάσχουν τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Τις τελευταίες ημέρες της, η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπάθησε επίσης να πείσει τους Ευρωπαίους συμμάχους να κατάσχουν τα ακινητοποιημένα ρωσικά κεφάλαια, αναφέρει δημοσίευμα του CNN.
Κάποια πρόοδος σε αυτό το μέτωπο επιτεύχθηκε την περασμένη εβδομάδα, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε σε ένα ψήφισμα για την κατάσχεση των ρωσικών δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων για την «άμυνα και την ανοικοδόμηση» της Ουκρανίας. Το κείμενο του ψηφίσματος δεν έχει ακόμη ψηφιστεί από τους νομοθέτες του κοινοβουλίου.
Η ΕΕ χρησιμοποιεί ήδη τους τόκους από τα δεσμευμένα κεφάλαια για να στηρίξει δάνεια πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Ουκρανία. Αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παραμένουν διστακτικές ως προς την κατάσχεση των κεφαλαίων.
Οι ανησυχίες
Οι ανησυχίες είναι, κατά βάση, διπλές: οικονομικές και νομικές.
«Δεν αγγίζουμε αυτά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία», δήλωσε η εκπρόσωπος της γαλλικής κυβέρνησης Σοφί Πριμάς στους δημοσιογράφους την περασμένη Τετάρτη, προειδοποιώντας ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο, αποθαρρύνοντας τις ξένες επενδύσεις στην Ευρώπη, ακόμη και καθώς η κυβέρνηση εξετάζει νομικές οδούς για τη χρήση των κεφαλαίων.
Μια χώρα όπως η Κίνα, που γνωρίζει ότι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ευρωπαϊκές κυρώσεις αν εισέβαλε στην Ταϊβάν, μπορεί να διστάσει να τοποθετήσει κεφάλαια στην περιοχή, λέει το επιχείρημα.
Πράγματι, η Ρωσία εδώ και χρόνια μεταφέρει τα επίσημα κεφάλαιά της από τις ΗΠΑ, προφανώς φοβούμενη τις επιπτώσεις από τις επιθέσεις της στην Ουκρανία και τη Γεωργία.
Υπάρχει προηγούμενο για αυτού του είδους τις ενέργειες των ΗΠΑ. Κατάσχεσαν γερμανικά περιουσιακά στοιχεία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και αφγανικά και ιρακινά περιουσιακά στοιχεία, δήλωσε η καθηγήτρια Ολένα Χάβριλτσικ, οικονομολόγος στο πανεπιστήμιο Panthéon-Sorbonne του Παρισιού, προσθέτοντας ότι η Μόσχα δεν είχε τον ίδιο φόβο για την Ευρώπη.
Τα τελευταία χρόνια, οι κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης έχουν εκφράσει την ανησυχία τους (καλυμμένη με διπλωματική γλώσσα) ότι η κατάσχεση ξένων κεφαλαίων θα μπορούσε να «βλάψει το ευρώ ως αποθεματικό νόμισμα», δήλωσε η Χάβριλτσικ στο CNN.
Αλλά η συνεχιζόμενη στήριξη της Ουκρανίας θα συνεχίσει να κοστίζει χρήματα στην Ευρώπη – και οι τόκοι από τα ρωσικά κεφάλαια δεν θα είναι επαρκείς.
Νομικά στέκει;
Από νομικής άποψης, ο δισταγμός της Ευρώπης όσον αφορά την κατάσχεση – και όχι απλώς τη δέσμευση – των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας απορρέει από μία από τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου: την ασυλία των περιουσιακών στοιχείων ενός κράτους στο εξωτερικό από την κατάσχεση.
Η αιτιολόγηση για την κατάσχεση του κύριου μέρους των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας θα ήταν επομένως κρίσιμη, δήλωσε στο CNN ο Φρεντερίκ Ντοπανιέ, καθηγητής δημόσιου διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο.
Οι αποζημιώσεις για τις ζημιές που προκάλεσε η Ρωσία στην Ουκρανία και η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ίδιας της Ουκρανίας κατά της επίθεσης είναι τα ισχυρότερα νομικά επιχειρήματα που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει η Ευρώπη, πρόσθεσε.
Όταν οι ΗΠΑ ψήφισαν το 2024 το διακομματικό νόμο του 2024 για την ανοικοδόμηση της οικονομικής ευημερίας και των ευκαιριών για τους Ουκρανούς, δικαιολόγησαν οποιαδήποτε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας στις ΗΠΑ με το σκεπτικό ότι θα χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Και οι Γάλλοι νομοθέτες που συζητούσαν το μη δεσμευτικό ψήφισμα την περασμένη Τετάρτη ψήφισαν μέσω μιας τροπολογίας που αφαιρούσε ρητά τις διατάξεις για τη χρήση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση της άμυνας της Ευρώπης.
Με περίπου τα δύο τρίτα όλων των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων να βρίσκονται στην ΕΕ, το διακύβευμα – και τα πιθανά οφέλη – είναι πολύ υψηλότερα για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απ’ ό,τι για τις ΗΠΑ.
Ο Ντοπανιέ του Πανεπιστημίου της Λουβέν δήλωσε ότι η διστακτικότητα της Ευρώπης οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ιστορικού προηγούμενου.
Απαραίτητη η συναίνεση όλων
Κράτη όπως το Βέλγιο, το οποίο κατέχει τη μερίδα του λέοντος των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων (περίπου 193 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Νομοθετικών Ιδεών, μια ουκρανική δεξαμενή σκέψης), παραμένουν αμφίβολα και η υποστήριξη από οικονομικές δυνάμεις όπως η Γερμανία θα ήταν απαραίτητη για την ευρύτερη ευρωπαϊκή αποδοχή.
Οποιαδήποτε δράση σε επίπεδο ΕΕ θα απαιτούσε σχεδόν σίγουρα την ομόφωνη συναίνεση των κρατών μελών, ένα απίθανο αποτέλεσμα, δεδομένης της υποστήριξης της Ρωσίας στις ουγγρικές και σλοβακικές διοικήσεις.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν ήλπιζαν να χρησιμοποιήσουν τα παγωμένα κεφάλαια της Ρωσίας ως μοχλό πίεσης στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, αναγκάζοντας τον Πούτιν να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Με τα ενθουσιώδη ανοίγματα του Ντόναλντ Τραμπ προς τη Μόσχα και τις πρώτες κινήσεις προς μια ειρηνευτική συμφωνία μετά από τρία χρόνια μαχών, μια ευρωπαϊκή κατάσχεση των μετρητών της Ρωσίας είναι πιο πιθανό να πλήξει παρά να βοηθήσει τις διαπραγματεύσεις.
