Ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησε τη θητεία του δίνοντας έμφαση στον εμπορικό προστατευτισμό, για να δώσει κίνητρο να ενισχυθούν και να στηθούν νέες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ. Παράλληλα, επεκτείνεται γεωπολιτικά, άλλοτε με προτάσεις για αγορά χωρών (π.χ. Γροιλανδία) ή ενσωμάτωση άλλων στις ΗΠΑ (βλ. Καναδάς). Και το κάνει με ένα μείγμα τακτικής καρότου και μαστιγίου, πότε με προσφορές και πότε με απειλές.
Επιχειρήσεις γίνονται στόχος «οικονομικών αρπακτικών»
Ωστόσο, όπως επισημαίνει το Social Europe, οι ΗΠΑ δεν στοχεύουν μόνο τα εμπορεύματα μέσω των δασμών. Επιδιώκουν να ελέγξουν το ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Και σύμφωνα με τους Financial Times, τα πάνε πολύ καλά: η αξία των εξαγορών ιδιωτικών κεφαλαίων με έδρα τις ΗΠΑ στην Ευρώπη έχει αυξηθεί με διπλάσιο ρυθμό από τον υπόλοιπο κόσμο. Η συνολική αξία των ευρωπαϊκών επιχειρηματικών περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν οι ΗΠΑ έχει αυξηθεί από 1,05 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2011 σε 3,79 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2024, με σχεδόν το 32% των ευρωπαϊκών περιουσιακών στοιχείων να κατέχονται σήμερα από Αμερικανούς επενδυτές. Εξαγορές από Αμερικανούς γίνονται και στην Ελλάδα.
Πώς γίνεται αυτό; Σύμφωνα με αναλυτή της Morgan Stanley, οι Αμερικανοί επενδυτές εκμεταλλεύονται ένα χρηματοοικονομικό αρμπιτράζ, «αγοράζοντας στην Ευρώπη και εφαρμόζοντας στρατηγική που θα τους επιτρέψει να πετύχουν αυτό που θέλουν». Τους βοηθά το σχετικά αδύναμο ευρώ, αλλά και η αυξανόμενη προσφορά σε επιχειρήσεις που δεν έχουν ζήτηση στην αγορά. Και η Ευρώπη δεν φαίνεται να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση
Εξαγορές σε όλη την Ευρώπη
Μεταβιβάσεις επιχειρήσεων σε αμερικανικά χέρια καταγράφονται σε όλη την Ευρώπη. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάθε χρόνο, 600.000 επιχειρήσεις αλλάζουν ιδιοκτησία. Ένας από τους λόγους, ότι για το ένα τρίτο από αυτές τις επιχειρήσεις δεν υπάρχουν επιλογές διαδοχής. Έτσι, γίνονται εύκολος στόχος από «οικονομικά αρπακτικά».
Στη Γερμανία, 626.000 επιχειρήσεις, κυρίως μικρομεσαίες, σχεδιάζουν τη μεταβίβασή τους (βλέπε πώληση) τα επόμενα δύο χρόνια. Στη Σλοβενία, το 34% όλων των επιχειρήσεων με μικρή συμμετοχή αναμένεται να αλλάξουν χέρια τα επόμενα 10 χρόνια. Από τους ιδιοκτήτες τους, το 75% δεν γνωρίζουν ποιος θα αναλάβει την επιχείρηση.
Κινδυνεύει η ευρωπαϊκή οικονομική κυριαρχία
Το ποιος θα εξαγοράσει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις είναι θεμελιώδες για τη σταθερότητα των εθνικών και τοπικών οικονομιών. Και κατά συνέπεια για την οικονομική και πολιτική κυριαρχία της Ευρώπης. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι κρίσιμη κινητήρια δύναμη για την απασχόληση. Είναι υπεύθυνες για το 71% της αύξησης της απασχόλησης στη μη χρηματοπιστωτική οικονομία και είναι πηγές καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας στις τοπικές οικονομίες.
Οι «sociedades laborales» (Επιχειρήσεις Εργαζομένων) στην Ισπανία αποτελούν παράδειγμα αυτής της πολιτικής
Όταν εξαγοράζονται από ξένους επενδυτές, απειλούνται η οικονομική και πολιτική σταθερότητα. Επίσης, οι επιπτώσεις είναι σοβαρές για τους εργαζόμενους, τις τοπικές κοινότητες και τη γενικότερη οικονομική αλυσίδα προστιθέμενης αξίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει ότι η «στρατηγική αυτονομία» είναι μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες της βιομηχανικής πολιτικής της. Ωστόσο τα μέτρα που προτείνει για να αποτρέψει τις εξαγορές ευρωπαϊκών επιχειρήσεων είναι ασαφή.
«Επιχειρηματικός προστατευτισμός»
Τελευταία αναπτύσσεται ένα κίνημα από τα κάτω. Είναι ο «επιχειρηματικός προστατευτισμός». Σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν διάφορες δομές ιδιοκτησίας, όπως η ιδιοκτησία επιχειρήσεων από διαχειριστές και η ιδιοκτησία από τους εργαζόμενους. Έτσι, ο έλεγχος και το οικονομικό συμφέρον εδράζονται, μακροπρόθεσμα, στα χέρια των τοπικών κοινοτήτων, των εργαζομένων και άλλων στενών ενδιαφερομένων. Και έχει αποδειχθεί ότι ιδιοκτησίες αυτού του τύπου αποδεικνύεται ότι δεν έχουν κόστος για την αποτελεσματικότητα και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Συχνά, μάλιστα, τέτοιες επιχειρήσεις τείνουν να ξεπερνούν τους συμβατικούς ανταγωνιστές και να επιδεικνύουν βελτιωμένη ανθεκτικότητα στις κρίσεις.
Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο ή ρηξικέλευθο. Στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, περισσότερες από 10.000 επιχειρήσεις έχουν περάσει στα χέρια τοπικών κοινοτήτων. Και η ανάπτυξή τους δίνει προτεραιότητα στη μακροπρόθεσμη δημιουργία αξίας έναντι του βραχυπρόθεσμου κέρδους.
Μοντέλο ESOP
Πρόκειται για εξαγορές με το μοντέλο ESOP. Κύρια ιδέα είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν χρειάζεται να επενδύσουν τις αποταμιεύσεις του. Αντίθετα, τα μελλοντικά κέρδη της επιχείρησης χρησιμοποιούνται για την αποπληρωμή του χρέους που προκύπτει για την εξαγορά της επιχείρησης. Έτσι, οι εργαζόμενοι, σε όλες τις βαθμίδες, συμμετέχουν στη διοίκηση, αλλά και στην ιδιοκτησία της επιχείρησης.
Τέτοιες επιχειρήσεις τείνουν να ξεπερνούν τους συμβατικούς ανταγωνιστές και να επιδεικνύουν βελτιωμένη ανθεκτικότητα στις κρίσεις
Σύμφωνα με τις έρευνες, το μοντέλο αυτό είναι ασφαλές και για τις τράπεζες. Τα ποσοστά αθέτησης δανείων ESOP είναι πολύ χαμηλότερα από συγκρίσιμες συμφωνίες ιδιωτικών κεφαλαίων.
Συνεπώς, επισημαίνει το Social Europe, ο επιχειρηματικός προστατευτισμός μπορεί να αντιμετωπίσει τον εμπορικό προστατευτισμό που επιβάλλουν π.χ. οι ΗΠΑ μέσω των δασμών και των εμπορικών πολέμων. Ωστόσο, απαιτείται ειδική νομοθεσία που θα προστατεύει και θα ρυθμίζει αυτό το μοντέλο ιδιοκτησίας για επιχειρήσεις. Π.χ. να προβλέπονται δημοσιονομικά κίνητρα που να ευνοούν τις εξαγορές επιχειρήσεων από εργαζόμενους και να μειώνουν τους κινδύνους για τους νέους ιδιοκτήτες και την επένδυσή τους. Αλλά και για τους πιστωτές τους.
Παραδείγματα τέτοιας νομοθεσίας είναι αυτό στο Κεμπέκ του Καναδά, με τα μέτρα για τους «συνεταιρισμούς μισθωτών». Ο νόμος Marcora στην Ιταλία, οι «sociedades laborales» (Επιχειρήσεις Εργαζομένων) στην Ισπανία και τα «Fonds commun de placement d’entreprise» (FCPE – Δημόσια Καταπιστεύματα για τις επιχειρήσεις) και οι «société coopérative» (SCOP – Κοινωνικές επιχειρήσεις) στη Γαλλία.
Πιεστική ανάγκη
Οι εμπορικοί πόλεμοι υπήρξαν ένα μάθημα γιατί αυτού του είδους οι πολιτικές είναι απαραίτητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι δασμοί του Ντόναλντ Τραμπ στα προϊόντα από τον Καναδά. Σε άρθρο στην εφημερίδα Toronto Star, ο Τζιμ Στάνφορντ επισήμανε ότι η πραγματική ανθεκτικότητα στον εμπορικό πόλεμο δεν προήλθε από μέτρα από επιβλήθηκαν από πάνω προς τα κάτω. Αντίθετα, βασίστηκε σε μοντέλα ιδιοκτησίας με βάση την κοινότητα, τα οποία προστάτευσαν τις επιχειρήσεις από εξωτερικούς κραδασμούς. Όταν οι επιχειρήσεις ελέγχονται τοπικά, είναι λιγότερο ευάλωτες σε γεωπολιτικές «ιδιοτροπίες», εξασφαλίζοντας συνέχεια και σταθερότητα ακόμη και σε δύσκολους καιρούς. Άλλωστε, και στις ΗΠΑ εισήχθη ο Αμερικανικός Νόμος περί Ιδιοκτησίας και Ανθεκτικότητας για την αποτροπή ξένων εξαγορών και κλεισίματος αμερικανικών επιχειρήσεων.
Βρετανία και Καναδάς κατόρθωσαν να αμυνθούν
Όλα αυτά πρέπει να λάβει υπ’ όψιν και η Ευρώπη. Να μην περιοριστεί μόνο σε αντίμετρα στους δασμούς, αλλά να εστιάσει στην προληπτική δημιουργία δομών ιδιοκτησίας που ενσωματώνουν τις επιχειρήσεις στις κοινότητές τους. Ο Καναδάς και η Βρετανία, με αυτή την τακτική, τις επιχειρήσεις που ανήκουν στους εργαζομένους, κατόρθωσαν να αντισταθούν στις επιθετικές εξαγορές.
Συνεπώς, η Ε.Ε. θα πρέπει να υιοθετήσει ταχύτατα μέτρια που θα εξασφαλίσουν τον έλεγχο των επιχειρήσεων από εκείνους που με τη δουλειά τους συμβάλλουν στην επιτυχία τους. Το Social Europe λέει χαρακτηριστικά ότι αυτό θα είναι σαν μια ταμπέλα μπροστά στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Θα γράφει «ΔΕΝ ΠΩΛΕΙΤΑΙ» και θα βοηθήσει στην προστασία της ευρωπαϊκής οικονομικής αυτονομίας από τα αρπακτικά.
