Το δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή κρατική σύνταξη αποτελεί εδώ και δεκαετίες βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού συμβολαίου, αλλά οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται και τα συνταξιοδοτικά συστήματα της ηπείρου γίνονται όλο και πιο μη βιώσιμα…
Η ωρολογιακή βόμβα των συντάξεων
Το συνταξιοδοτικό έχει διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία από τις χειρότερες περιόδους πολιτικής αναταραχής στη Γαλλία, από τη δεκαετία του 1960. Στη Γερμανία, απειλεί το μέλλον της κυβέρνησης συνασπισμού. Στην Ισπανία, χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να απαιτήσουν αλλαγές. Στην Ελλάδα των περικοπών την εποχή των μνημονίων το Ελεγκτικό Συνέδριο διαπιστώνει «σοβαρό δημοσιονομικό κίνδυνο».
Μεγαλώνουν οι πιέσεις για τα συνταξιοδοτικά συστήματα
Το νερό βρίσκεται στο αυλάκι αλλά η ομαλή του κύλιση τίθεται εν αμφιβόλω… Οι περισσότερες χώρες λειτουργούν με ένα σύστημα «pay as you go» (πληρώνεις όσο εργάζεσαι). Το γνωστό μας αναδιανεμητικό σύστημα όπου οι εισφορές των σημερινών εργαζομένων (μιας γενιάς) χρηματοδοτούν τις παροχές των ήδη συνταξιούχων (προηγούμενης γενιάς), βασιζόμενο στην αλληλεγγύη γενεών και στην κρατική στήριξη, με στόχο τη μείωση ανισοτήτων και την εξασφάλιση αξιοπρεπών παροχών.
Όταν λιγότερα άτομα συνεισφέρουν σε ένα συστήματα με αυξημένες ανάγκες και για μεγάλο χρονικό διάστημα, το πρόβλημα γίνεται γρήγορα αντιληπτό.
Καθώς οι πληθυσμοί της Ευρώπης γερνούν και τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται, τα ευρωπαϊκά κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα διανεμητικού χαρακτήρα, που αποτελούν θεμέλιο του κοινωνικού κράτους, δέχονται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις, γράφει ο Guardian.
Με τις προσπάθειες μεταρρύθμισης να συναντούν σκληρές και συχνά βίαιες αντιδράσεις σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία -και όχι μόνο- οι κυβερνήσεις σταθμίζουν το πολιτικό κόστος. Μόνο λίγες χώρες έχουν εφαρμόσει σημαντικές αλλαγές.
Στο μπλοκ των «27» οι συντάξεις κυμαίνονται από 226 ευρώ το μήνα (Βουλγαρία) έως 2.575 ευρώ (Λουξεμβούργο) και για το 80% των συνταξιούχων της ΕΕ η κρατική σύνταξη αποτελεί το μοναδικό τους εισόδημα. Περίπου το 15% διατρέχει κίνδυνο φτώχειας.
Η βρετανική εφημερίδα συγκέντρωσε τα στοιχεία από τις ισχυρότερες οικονομίες της ΕΕ.
Στη Γαλλία
- Ελάχιστη ηλικία συνταξιοδότησης για την κρατική σύνταξη: 62
- Μηνιαία κρατική σύνταξη (μέσος όρος): 1.500 ευρώ
- Μερίδιο του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει η κρατική σύνταξη: 13,4%
- Πληθυσμός άνω των 65 ετών (Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων): 40,2%
Οι συνταξιούχοι της Γαλλίας κερδίζουν, κατά μέσο όρο, ελαφρώς περισσότερα από τους εργαζόμενους, χάρη εν μέρει σε μια γενναιόδωρη υποχρεωτική κρατική σύνταξη που, για όσους έχουν καταβάλει όλες τις εισφορές, δίνει το 50% του προηγούμενου μισθού (μέχρι ένα ορισμένο όριο).
Στην πράξη, αυτό αντιστοιχεί σε μέσο όρο περίπου 1.500 ευρώ το μήνα ή 18.000 ευρώ το χρόνο. Η σχετικά πρόωρη ηλικία συνταξιοδότησης και το υψηλό προσδόκιμο ζωής σημαίνουν ότι οι Γάλλοι άνδρες μπορούν να αναμένουν να απολαύσουν σχεδόν 23 χρόνια συνταξιοδότησης και οι γυναίκες 26, κοντά στην κορυφή της κατάταξης του ΟΟΣΑ.
Το σύστημα έχει το χαμηλότερο όριο ηλικίας – 62 έτη – από τις κύριες οικονομίες της ΕΕ, και οι γαλλικές συντάξεις από όλες τις πηγές αντικαθιστούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος πριν από τη συνταξιοδότηση σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες.
Όλα αυτά, όμως, έχουν σημαντικό κόστος: οι κρατικές συντάξεις κοστίζουν στη Γαλλία το 13,4% του ΑΕΠ, πολύ πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ που είναι 8,1% (το ποσοστό για το Ηνωμένο Βασίλειο είναι 5%).
Ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προσπάθησε να αλλάξει το σύστημα, αλλά δεν τα κατάφερε. Μια πρώτη προσπάθεια το 2019 προκάλεσε το μεγαλύτερο κύμα απεργιών στη χώρα από τις μαζικές πολιτικές αναταραχές του 1968. Μια δεύτερη προσπάθεια, που περιλάμβανε σχέδια για την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 64 έτη, αντιμετώπισε τεράστια αντίδραση από τα συνδικάτα, η οποία κορυφώθηκε με μια διαμαρτυρία στην οποία συμμετείχαν περίπου ένα εκατομμύριο άτομα.
Στις αρχές του 2023, η κυβέρνηση τελικά επέβαλε την αναθεώρηση χωρίς ψηφοφορία στο κοινοβούλιο, αλλά ο πρωθυπουργός, Σεμπάστιαν Λεκορνί, αναγκάστηκε να την αναστείλει εντελώς μέχρι το 2027 προκειμένου να επιβιώσει από μια ψήφο μη εμπιστοσύνης.
Οι πληθυσμοί της Ευρώπης γερνούν
Στη Γερμανία
- Ηλικία συνταξιοδότησης: 66
- Μηνιαία κρατική σύνταξη: 1.600 ευρώ
- Μερίδιο του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει η κρατική σύνταξη: 10,8%
- Πληθυσμός άνω των 65 ετών (Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων): 39,8%
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στη Γερμανία υπήρχαν περίπου έξι εργαζόμενοι για κάθε συνταξιούχο. Με τον αριθμό των εργαζομένων να μειώνεται συνεχώς και τον αριθμό των συνταξιούχων να αυξάνεται, η αναλογία αυτή έχει μειωθεί σε περίπου δύο προς ένα και συνεχίζει να μειώνεται με ταχείς ρυθμούς.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει υπολογίσει ότι θα πρέπει να δαπανήσει το ένα τέταρτο του συνολικού προϋπολογισμού της, ύψους 525 δισ. ευρώ, το επόμενο έτος για να καλύψει τις ανάγκες του συνταξιοδοτικού συστήματος, και δέχεται αυξανόμενη πίεση να το αλλάξει.
Το πρόγραμμα είναι υποχρεωτικό για όλους τους μισθωτούς εργαζόμενους, εκτός από τους δημόσιους υπαλλήλους που έχουν το δικό τους σύστημα.
Εν μέσω των φόβων ότι οι νέοι θα υποστούν τις συνέπειες ενός μη βιώσιμου συστήματος, οι προτάσεις της κυβέρνησης περιλαμβάνουν την παροχή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις, την αύξηση των φόρων για τα υψηλότερα εισοδήματα και την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης (προβλέπεται να ανέλθει στα 67 έτη από το 2029).
Στην Ισπανία
- Ηλικία συνταξιοδότησης: 66
- Μηνιαία κρατική σύνταξη: 1.500 ευρώ
- Μερίδιο του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει η κρατική σύνταξη: 12,3%
- Πληθυσμός άνω των 65 ετών (Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων): 34,9%
Η μέση μηνιαία κρατική σύνταξη, που καταβάλλεται σε περίπου 6,6 εκατομμύρια συνταξιούχους, ανέρχεται σε 1.512 ευρώ στην Ισπανία. Το κράτος κατέβαλε σχεδόν 10 δισ. ευρώ σε συντάξεις μόνο τον Οκτώβριο, ενώ οι συντάξεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 12% του ΑΕΠ.
Αν και υπάρχουν 2,6 άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, η αναλογία αυτή προβλέπεται να μειωθεί σε 1,6 προς 1 έως το 2050, επιβαρύνοντας περαιτέρω τα κρατικά ταμεία. Μέχρι το 2048, περίπου 15 εκατομμύρια άτομα θα έχουν δικαίωμα συνταξιοδότησης.
Το 2011, η κυβέρνηση άλλαξε το συνταξιοδοτικό σύστημα και συμφώνησε να αυξήσει σταδιακά την ηλικία συνταξιοδότησης – κατά δύο μήνες ετησίως – από 65 σε 67 έως το 2027. Ωστόσο, η ηλικία συνταξιοδότησης εξαρτάται από τα έτη καταβολής εισφορών.
Το 2023, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ισπανίας σύναψε συμφωνία με τα συνδικάτα για να αντισταθμίσει την αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων, εισάγοντας έναν «φόρο αλληλεγγύης» που αύξησε τις ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων για τους εργαζόμενους με υψηλότερα εισοδήματα.
Επίσης, εισήγαγε μια κοινωνική εισφορά 0,6% – με συντελεστή 0,5% για τους εργοδότες και 0,1% για τους εργαζομένους– η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση του κρατικού συνταξιοδοτικού ταμείου. Ο συντελεστής θα αυξηθεί στο 1,2% έως το 2029.
Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το σύστημα είναι βιώσιμο και λειτουργεί καλά. Ωστόσο, τον Οκτώβριο, περίπου 8.000 άτομα διαδήλωσαν στη Μαδρίτη για να απαιτήσουν μια ελάχιστη σύνταξη που να αντιστοιχεί στον ελάχιστο μισθό και να τερματιστεί η διαφορά στις συντάξεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Στην Ολλανδία
- Ηλικία συνταξιοδότησης: 67
- Μηνιαία κρατική σύνταξη: 1.580 ευρώ
- Μερίδιο του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει η κρατική σύνταξη: 6,4%
- Πληθυσμός άνω των 65 ετών (Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων): 34,8%
Το ολλανδικό σύστημα, το οποίο όπως πολλά άλλα στην Ευρώπη συνδυάζει κρατική σύνταξη (επί του παρόντος 1.580 ευρώ, από την ηλικία των 67 ετών) και ιδιωτικές αποταμιεύσεις, κατατάσσεται σταθερά στην κορυφή ή κοντά στην κορυφή της ετήσιας παγκόσμιας κατάταξης που καταρτίζει η εταιρεία συμβούλων Mercer.
Αν και αυτό δεν εμποδίζει τους Ολλανδούς να διαμαρτύρονται για αυτό, η παραλλαγή του συστήματος των τριών πυλώνων που εφαρμόζουν είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως επαρκής για τις ανάγκες των συνταξιούχων, διαφανής και οικονομικά προσιτή.
Το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστημα κοστίζει λίγο περισσότερο από το 6% του ΑΕΠ, ενώ τα αυστηρά ρυθμιζόμενα συνταξιοδοτικά συστήματα των εργοδοτών καλύπτουν περισσότερο από το 90% των εργαζομένων. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία των εργοδοτών είναι τεράστια, διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία ύψους περίπου 1,7 τρισεκατομμυρίων ευρώ – τα μεγαλύτερα στην ΕΕ, σε μια χώρα που αντιπροσωπεύει το 4% του πληθυσμού της Ένωσης.
Μετά από δεκαετίες συζητήσεων, το 2023 η Ολλανδία αποφάσισε να μετατρέψει τα συνταξιοδοτικά ταμεία των εργαζομένων από καθορισμένων παροχών σε καθορισμένων εισφορών, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει εγγυημένη πληρωμή και ότι μέρος της σύνταξης ενός εργαζομένου θα εξαρτάται από το ποσό που θα έχει συγκεντρώσει.
Το νέο σύστημα, σύμφωνα με την ολλανδική κεντρική τράπεζα, θα προσφέρει στους εργαζομένους μεγαλύτερη ευελιξία και αυτονομία και είναι «πιο κατάλληλο για την τρέχουσα αγορά εργασίας, όπου οι εργαζόμενοι αλλάζουν συχνότερα θέσεις εργασίας».
Στην Ελλάδα
- Ηλικία συνταξιοδότησης: 62 έτη (με την προϋπόθεση 40 ετών ασφάλισης) ή 67 έτη (με τουλάχιστον 15 έτη ασφάλισης).
- Μηνιαία κρατική σύνταξη (μέσος όρος): Περίπου 1.182 ευρώ (σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης «ΗΛΙΟΣ» για το 2025).
- Μερίδιο του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει η κρατική σύνταξη: Περίπου 14,3% – 16%. Η Ελλάδα κατέχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά δαπανών για συντάξεις ως προς το ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
- Πληθυσμός άνω των 65 ετών (Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων): Αγγίζει το 39%
Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ με τη μεγαλύτερη γήρανση του πληθυσμού και τη μεγαλύτερη μείωση του εργατικού δυναμικού τα επόμενα 25 χρόνια (Pensions at a Glance 2025).
Η κανονική ηλικία συνταξιοδότησης (έξοδος με πλήρη σύνταξη) θα αυξηθεί κατά μέσο όρο στον ΟΟΣΑ από 64,7 και 63,9 έτη για άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα, που συνταξιοδοτήθηκαν το 2024, σε 66,4 και 65,9 έτη, αντίστοιχα.
Στην Ελλάδα, το κανονικό όριο συνταξιοδότησης αναμένεται ότι θα είναι λίγο κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ στο μέλλον, και συγκεκριμένα στα 66 χρόνια από 62 σήμερα. Tο ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών σε σχέση με τον πληθυσμό ηλικίας 20-64 ετών θα αυξηθεί περισσότερο από 25 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2050.
Πώς τα βγάζουν πέρα οι συνταξιούχοι
Μη βιώσιμα τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα πιστεύουν οι Ευρωπαίοι
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας τους σύντομα θα καταστεί μη βιώσιμο από οικονομικής άποψης – ταυτόχρονα όμως θεωρούν ότι το ισχύον σύστημα δεν είναι αρκετά γενναιόδωρο και δεν υποστηρίζουν επιλογές ριζικής αναμόρφωσής του, όπως η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.
Η δημοσκόπηση της YouGov (Guardian) σε έξι χώρες αποκαλύπτει το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις στην κοινή γνώμη.
Πολλοί αναγνωρίζουν ότι τα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα βρίσκονται σε κρίση: πλειοψηφίες από 61% έως 52% σε Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία δήλωσαν ότι το σύστημά τους είναι ήδη μη βιώσιμο, όπως και το 45% των ερωτηθέντων στην Πολωνία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το ποσοστό ήταν 32%.
Κοιτάζοντας στο μέλλον, η απαισιοδοξία ήταν ακόμη μεγαλύτερη: πλειοψηφίες ή σχεδόν πλειοψηφίες (49%–66%) και στις έξι χώρες δήλωσαν ότι πιστεύουν πως, όταν όσοι σήμερα βρίσκονται στα 30 ή τα 40 τους χρόνια βγουν στη σύνταξη, το σύστημα της χώρας τους θα είναι μη βιώσιμο.
