Η φορολογική δικαιοσύνη στην ΕΕ και το κατά πόσο οι πλούσιοι πληρώνουν τελικά το μερίδιο που τους αναλογεί αποτελεί θέμα έντονης συζήτησης, με τις αντιλήψεις των πολιτών να διαφέρουν θεαματικά από χώρα σε χώρα. Σύμφωνα με νέα έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, στα σκανδιναβικά και δυτικοευρωπαϊκά κράτη καταγράφονται τα υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης στο φορολογικό σύστημα, σε σύγκριση με τη νότια και ανατολική Ευρώπη.
Η απάντηση για φορολογική δικαιοσύνη «ως έναν βαθμό» ήταν η πιο συχνή σε 23 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ
Οι ειδικοί αποδίδουν αυτό το σαφές γεωγραφικό χάσμα, που αντανακλά οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, στην ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών και στην ικανότητα των φορολογικών συστημάτων να αναδιανέμουν τον πλούτο. Επίσης παράγοντες όπως η ποιότητα των θεσμών και η διαφάνεια συμβάλλουν στο πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες τη φορολογική δικαιοσύνη.
Η φορολογία αποτελεί βασικό μηχανισμό μέσω του οποίου τα κράτη χρηματοδοτούν δημόσιες υπηρεσίες όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Το 2023, τα συνολικά φορολογικά έσοδα των κυβερνήσεων της ΕΕ αντιστοιχούσαν περίπου στο 40% του ΑΕΠ. Ωστόσο, παρά τον κομβικό ρόλο των φόρων, περίπου ένας στους τέσσερις πολίτες της ΕΕ πιστεύει ότι κάποιοι άλλοι στη χώρα τους «δεν πληρώνουν φόρους ανάλογα με το εισόδημα ή τον πλούτο τους».
Ευρωβαρόμετρο 2025: Η έρευνα
Στο πλαίσιο της έρευνας που παρουσιάζει το Euronews και στην οποία συμμετείχαν πάνω από 25.000 πολίτες της ΕΕ, ετέθη το εξής ερώτημα: «Πληρώνουν οι πολίτες φόρους ανάλογα με το εισόδημα και τον πλούτο τους στη χώρα σας;». Οι μισοί Ευρωπαίοι θεωρούν ότι οι φόροι καταβάλλονται δίκαια «ως έναν βαθμό», με τις ανισότητες να είναι έντονες.
Περίπου οι μισοί πολίτες της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και οι Έλληνες, πιστεύουν ότι οι φόροι στη χώρα τους καταβάλλονται βάσει εισοδήματος και πλούτου, «ως έναν βαθμό». Οι περισσότερες χώρες βρίσκονται μεταξύ 45% και 55%, γεγονός που καθιστά αυτή την απάντηση την πιο συχνή σε 23 από τα 27 κράτη μέλη.
Εξαιρέσεις αποτελούν η Ουγγαρία, η Κροατία, η Εσθονία και η Βουλγαρία, όπου το ποσοστό όσων απαντούν «καθόλου» («not at all») ως προς τη φορολογική δικαιοσύνη και το αν οι πλούσιοι πληρώνουν όσα θα έπρεπε, υπερβαίνει το «ως έναν βαθμό».
Ότι «σε μεγάλο βαθμό» οι πολίτες πληρώνουν ανάλογα με το εισόδημα και τον πλούτο τους απάντησε ένας στους πέντε (20%) στο σύνολο της ΕΕ. Το ποσοστό κυμαίνεται από μόλις 8% στη Λετονία έως 38% στη Φινλανδία. Αντίστοιχη απάντηση έδωσαν τουλάχιστον τρεις στους δέκα πολίτες σε Λουξεμβούργο (36%), Δανία (32%), Αυστρία (32%), Μάλτα (31%), Γερμανία (31%) και Ελλάδα (30%).
Στον αντίποδα, Λιθουανία, Πολωνία και Τσεχία (9%) βρίσκονται κοντά στη Λετονία, με ελάχιστους πολίτες να συμμερίζονται την άποψη ότι οι πλούσιοι πληρώνουν όσα τους αναλογούν. Στις μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ, η Ιταλία εμφανίζει το χαμηλότερο ποσοστό, μόλις 12%. Κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο βρίσκονται επίσης η Ισπανία (17%) και η Γαλλία (19%).
Οι χώρες που ξεχωρίζουν στις αρνητικές απαντήσεις
Περίπου ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους (24%) απαντούν «καθόλου» στο αν στη χώρα του οι πολίτες, μεταξύ των οποίων και οι πλούσιοι, πληρώνουν φόρους αναλογικά με το εισόδημα και τον πλούτο τους.
Μάλιστα σε τέσσερις χώρες, αυτή την άποψη συμμερίζονται σχεδόν οι μισοί ερωτηθέντες: Ουγγαρία 50%, Κροατία 48%, Εσθονία 47% και Βουλγαρία 46%. Ακολουθεί η Σλοβακία με 38%, τοποθετώντας τις παραπάνω τέσσερις χώρες σε μια σαφή «ομάδα εκτός μέσου όρου».
Πάνω από τρεις στους δέκα πολίτες σε Λετονία και Λιθουανία (36%), Πολωνία (33%), Πορτογαλία, Σλοβενία και Τσεχία (32%) συμμερίζονται την άποψη ότι η φορολογία δεν εφαρμόζεται δίκαια. Ιταλία και Ισπανία βρίσκονται σε παρόμοια επίπεδα, στο 39%.
Αντιθέτως, οι δύο σκανδιναβικές χώρες, Δανία (7%) και Φινλανδία (10%), καταγράφουν τα χαμηλότερα ποσοστά πολιτών που θεωρούν ότι δεν υπάρχει καθόλου δικαιοσύνη στη φορολογία.
Τα ευρήματα αναδεικνύουν ξεκάθαρες γεωγραφικές τάσεις στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται τη φορολογική δικαιοσύνη, με τις σκανδιναβικές και δυτικοευρωπαϊκές χώρες να εκφράζουν θετικότερες απόψεις και τις νότιες να εμφανίζονται διχασμένες. Αντίθετα, οι ανατολικές χώρες της ΕΕ τείνουν να πιστεύουν ότι τα φορολογικά τους συστήματα είναι λιγότερο δίκαια.
Συνολικά στην ΕΕ, 5% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν επί του θέματος, ενώ σε ορισμένες χώρες το ποσοστό των αναποφάσιστων φτάνει το 9%.
Πληρώνουν δίκαιο φόρο οι πλούσιοι; Τι διαμορφώνει τις αντιλήψεις
«Όταν οι πολίτες πιστεύουν ότι υπάρχει διαφάνει και οι κανόνες είναι ίδιοι για όλους, τότε η φορολογική ηθική και η εθελοντική συμμόρφωση είναι συνήθως υψηλές», εξηγεί ο καθηγητής Οικονομικής Ψυχολογίας Έρικ Κίρχλερ από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης.
Όπως σημειώνει, σε χώρες όπως η Δανία και η Φινλανδία, που συγκαταλέγονται σταθερά στις κορυφαίες παγκοσμίως σε δείκτες διακυβέρνησης και διαφάνειας, οι πολίτες εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη του φορολογικού συστήματος. «Οι φορολογούμενοι βλέπουν ξεκάθαρα την απόδοση των φόρων τους. Και αυτό γίνεται χειροπιαστό λόγω των υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η ασφάλεια», προσθέτει.
Ο Φάμπιαν Κάλαϊτνερ, από το Πανεπιστήμιο Ludwig Maximilian του Μονάχου, τόνισε από την πλευρά του ότι οι πολίτες των βόρειων χωρών της Ευρώπης είναι γενικά πιο ικανοποιημένοι από την αναδιανομή του εισοδήματος σε σύγκριση με τους πολίτες της νότιας και ανατολικής Ευρώπης.
«Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι η ψαλίδα υψηλών και χαμηλών εισοδημάτων είναι μικρότερη στον Βορρά, αλλά και στο ότι το κατώτατο εισοδηματικό επίπεδο είναι υψηλότερο, ακόμα και αν ληφθούν υπ’ όψιν οι διαφορές στην αγοραστική δύναμη. Με άλλα λόγια, οι φτωχότεροι στη Φινλανδία και τη Δανία έχουν απλώς υψηλότερα εισοδήματα από τους φτωχότερους στην Πολωνία ή την Τσεχία», σημειώνει.
Παράλληλα, επισημαίνει τη σημασία της πραγματικής αναδιανεμητικής δύναμης της φορολογίας, δηλαδή της ικανότητας μιας κυβέρνησης να χρησιμοποιεί το φορολογικό της σύστημα για να επηρεάζει τη διανομή του εισοδήματος και του πλούτου. «Χώρες με χαμηλή φορολογική αναδιανομή, όπως η Εσθονία, η Λετονία ή η Ουγγαρία, παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα συμφωνίας με την άποψη ότι το φορολογικό σύστημα είναι δίκαιο, σε σχέση με χώρες με υψηλή αναδιανομή, όπως η Αυστρία, η Φινλανδία ή η Δανία», τονίζει.
Την πολυπλοκότητα των φορολογικών συστημάτων υπογραμμίζει, τέλος, η καθηγήτρια Κάρεν Σούρεθ-Σλόαν από το Πανεπιστήμιο του Πάντερμπορν. Όπως αναφέρει, τα συστήματα των βόρειων ευρωπαϊκών χωρών θεωρούνται γενικά λιγότερο περίπλοκα, γεγονός που συνδέεται συχνά με τα υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης τόσο προς το κράτος όσο και προς το ίδιο το φορολογικό πλαίσιο.
«Οι σκανδιναβικές χώρες προσφέρουν στους πολίτες τους εκτενείς πληροφορίες σχετικά με τις φορολογικές δηλώσεις και τις πληρωμές, λειτουργώντας με υψηλή διαφάνεια», λέει η ίδια, με την συνάδελφό της από το Πανεπιστήμιο Kozminski, δρ. Σαμπίνα Κολοντζίε, να συμφωνεί.
«Οι υψηλές αντιλήψεις φορολογικής δικαιοσύνης στις σκανδιναβικές χώρες μπορούν να αποδοθούν στη θεσμική ποιότητα και στα υψηλά επίπεδα κοινωνικής εμπιστοσύνης. Αυτοί οι παράγοντες ενισχύουν την εθελοντική συμμόρφωση και επιτρέπουν την αποτελεσματική αναδιανομή, οδηγώντας σε πιο ίσες κοινωνίες με χαμηλά ποσοστά φτώχειας και ανισότητας».
