Η νέα έρευνα της prorata για τη φτώχεια στην Ελλάδα, είναι αποκαλυπτική για πολλούς λόγους. Καταρχάς δείχνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων απορρίπτει το δόγμα της «ατομικής ευθύνης» και θεωρεί ως βασικούς υπεύθυνους για τη φτώχεια το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα
Δεύτερον αποκαλύπτει την ένδεια του πολιτικού σκηνικού και τη βαθιά δυσπιστία των ψηφοφόρων ότι τα κόμματα εξουσίας και οι κυβερνήσεις μπορούν να δώσουν λύσεις στο φλέγον πρόβλημα της φτώχειας, και ό,τι τη γεννά. Επιβεβαιώνει έτσι με τη σειρά της τη νέα πολιτική δημοσκόπηση, που δείχνει ότι αυξάνεται η απογοήτευση των πολιτών από την κυβέρνηση, χωρίς όμως να υπάρχουν εναλλακτικές.
Τρίτον, φανερώνει ένα διχασμό της κοινωνίας ως προς το αν θα ήμασταν σε καλύτερη μοίρα αν είχαμε αποχωρήσει από το ευρώ, με τα στρατόπεδα να είναι σχεδόν ισόποσα μοιρασμένα.
Τέταρτον, δείχνει ότι τα ανακλαστικά της κοινωνικής αλληλεγγύης και της βοήθειας στο συνάνθρωπο που έχει ανάγκη είναι ακόμα ενεργά στην Ελλάδα. Κυρίως όμως αποτυπώνει τον θυμό που νιώθουν οι άνθρωποι απέναντι στην πολιτεία, που όχι μόνο δεν έχει καταπολεμήσει τη αποτελεσματικά τη φτώχεια, αλλά είναι και υπεύθυνη για την κατάσταση ανέχειας στην οποία έχει περιέλθει σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα 9-11 Οκτωβρίου, σε δείγμα 800 ατόμων από όλη την Ελλάδα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της φτώχειας και διαρθρώνεται σε τρία σκέλη: Ποιες είναι οι αιτίες της φτώχειας, ποια κόμματα και κυβερνήσεις μπορούν να την αντιμετωπίσουν, αλλά και πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και τους πολίτες οι άνθρωποι που βρίσκονται σε φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό.
Πώς μειώνεται η φτώχεια; Με καμία κυβέρνηση
Ο 1 στους 5 ερωτηθέντες θεωρεί ότι μια κυβέρνηση με κορμό τη ΝΔ (21%) θα μπορούσε να μειώσει τη φτώχεια, ενώ έρχεται δεύτερο το ΠΑΣΟΚ (13%) και τρίτη μια κυβέρνηση ευρύτατης συνεργασίας ή με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ (10% αμφότερες).
Ωστόσο η πλειοψηφία (26%) δεν θεωρεί ικανή καμία πιθανή κυβέρνηση με κορμό τα κόμματα που παρουσιάστηκαν (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Ελληνική Λύση και ΚΚΕ) ότι μπορεί να μειώσει τη φτώχεια.
Όπως αναφέρει σχολιάζοντας την έρευνα, στην ιστοσελίδα της Prorata ο Κωνσταντίνος Δημουλάς, καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου η κυριαρχία του «κανένα» είναι το πιο σημαντικό εύρημα:
«Αυτό το 26% είναι το πιο εντυπωσιακό για μένα, γιατί, άλλες φορές και στον πολιτικό λόγο, κατά το παρελθόν, θεωρούσαν ότι οι κυβερνήσεις συνεργασίας, ειδικά όταν ήταν σε μεγάλη έξαρση ο δικομματισμός, θα έλυναν τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Εδώ είναι πολύ χαμηλό το ποσοστό αυτό. Ειδικά για τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φτώχεια» λέει ο καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο «Πολιτικές Διαστάσεις της Κοινωνικής Πολιτικής».
Πρώτη αλλά λαχανιασμένη η ΝΔ
Ο καθηγητής του Παντείου θεωρεί αναμενόμενο το ότι η ΝΔ έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό μετά τον «Κανένα», στο ποιος θα μπορούσε να μειώσει τη φτώχεια.
Αποδίδει τη σχετική εμπιστοσύνη που δείχνει το 21% των ερωτηθέντων σε μια κυβέρνηση με κορμό τη στη «θεωρία του παλιρροϊκού κύματος». Όπως εξηγεί «όταν ανεβαίνει κάτι παρασέρνει και τα πιο κάτω στρώματα». Προσθέτει ότι «η ΝΔ αυτό το διάστημα αξιοποιεί το Ταμείο Ανάκαμψης -με τον τρόπο που το αξιοποιεί- και έχει ένα θετικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνδέουν τη φτώχεια με την ανισότητα, αλλά τη συνδέουν με την υλική στέρηση. Αυτό, παρόλο που έχουμε τον πληθωρισμό, δίνει την εικόνα ότι βελτιώνονται τα πράγματα και η ΝΔ είναι σε μια νέα φάση μετά από δύο κρίσεις -οικονομική με τα μνημόνια που κράτησε σχεδόν 10 χρόνια αλλά και υγειονομική κρίση που συνδέθηκε με πολύ πλούσιες χρηματοδοτήσεις».
Όπως τονίζει του προκαλεί έκπληξη ότι τα ποσοστά της ΝΔ δεν είναι υψηλότερα, ενώ τα ποσοστά των υπόλοιπων κομμάτων κυμαίνονται όπως και στα εκλογικά τους ποσοστά στις δειγματοληψίες.
«Την Ελληνική Λύση και το ΚΚΕ -που δεν άσκησαν κυβέρνηση-, άρα δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί εύκολα ένα μεγάλο σώμα ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν κυβέρνηση και να λύσουν τέτοιου είδους προβλήματα, τα βλέπουν περισσότερο σαν αντιπολίτευση» λέει. Για το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ υπογραμμίζει ότι σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκαν με την αύξηση της φτώχειας και της στέρησης τη περίοδο των μνημονίων».
Οι 8 στους 10 ρίχνουν την ευθύνη στο σύστημα
Η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων (82%) θεωρεί ότι το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα φταίει για τη φτώχεια. Ένα 15% πιστεύει ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν κάνουν αρκετά για να διορθώσουν την κατάστασή τους.
Καταρρέει δηλαδή παταγωδώς το «δόγμα της ατομικής ευθύνης», ότι φταίνε οι άνθρωποι που με τη συμπεριφορά τους ή την έλλειψη δεξιοτήτων που δεν προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες.
Σύμφωνα με τον κ. Δημουλά, το «δόγμα της ατομικής ευθύνης» έχει προβληθεί συστηματικά από τις πολιτικές ηγεσίας όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων ανεπτυγμένων κρατών τα τελευταία 30 χρόνια. Πρόκειται για την τυπική «θατσερική» νεοφιλελεύθερη προσέγγιση, που ενοχοποιεί τους φτωχούς για τη φτώχεια τους και τους τιμωρεί ανάλογα.
«Πολλά προγράμματα προστασίας από τη φτώχεια έχουν στηθεί πάνω σε αυτή τη λογική» προσθέτει ο κ. Δημουλάς, τονίζοντας ότι πολλά ΜΜΕ έχουν προβάλλει ιδιαίτερα αυτή την άποψη, ιδεολογικά και πολιτικά.
Φτώχεια: Διχασμένοι οι Έλληνες για την Ευρωζώνη
Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από τους πολίτες. Μπορεί οι 4 στους 10 να θεωρούν ότι εκτός Ευρωζώνης, περισσότεροι πολίτες θα ήταν αντιμέτωποι με τη φτώχεια, ωστόσο, περίπου το ίδιο ποσοστό (37%) πιστεύουν ότι η κατάσταση θα ήταν καλύτερη. Την ίδια στιγμή, ένα σημαντικό 18% εκτιμά ότι η κατάσταση θα ήταν περίπου ίδια.
«Μου κάνει εντύπωση ότι είναι μοιρασμένα τα ποσοστά αυτών που θεωρούν ότι θα ήταν μεγαλύτερο ή μικρότερο το ποσοστό των φτωχών» παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Δημουλάς. «Το 40% με το 37% είναι περίπου το ίδιο, που δείχνει ότι υπάρχει μια σύγχυση ως προς τι θα μπορούσε να γίνει για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Δεν βλέπουν μια λύση που θα είχε πολιτικό χαρακτήρα με την έννοια να εφαρμόσει πολιτικές για την αντιμετώπιση του».
Έτσι ο καθηγητής εντοπίζει ότι οι Έλληνες είναι σε μεγάλο βαθμό ευρωσκεπτικιστές, ενώ πριν την κρίση ίσχυε το αντίθετο. «Οι Έλληνες ανήκαν στην πιο αισιόδοξη εθνική ομάδα, ως προς τις προοπτικές που έχουν στην Ευρωζώνη. Μετά την κρίση έχουμε μια αντιστροφή σε αυτό το ζήτημα».
Η οικονομική ανέχεια βασική αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού
Το συντριπτικό ποσοστό των ερωτηθέντων (71%) απαντά ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός οφείλεται κυρίως σε αυξημένες δαπάνες, ακρίβεια, ανεργία, δηλαδή την οικονομική ανέχεια. Ακολουθεί, αμέσως μετά με διαφορά η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας και υποστήριξης από το κράτος (39%).
Εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, οι επιστήμονες βρίσκονται σε διαμάχη, εάν δηλαδή ο κοινωνικός αποκλεισμός συνδέεται με την φτώχεια και την οικονομική ανέχεια. Από τη δεκαετία του 1990 υποστηρίχτηκε ότι το πρόβλημα δεν ήταν η οικονομική ανέχεια, αλλά ο κοινωνικός αποκλεισμός που μπορεί να οφείλεται σε άλλα αίτια, όπως είναι η εκπαίδευση, η κουλτούρα, ο εθισμός στις ουσίες κτλ. Έτσι εφόσον θα αντιμετωπιζόταν ο αποκλεισμός που “θεραπευόταν” συνεπώς -κατά το δυνατόν- και η φτώχεια.
Πάνω εκεί επενδύθηκαν όλες οι πολιτικές δια βίου μάθησης, συμβουλευτικής υποστήριξης των ανθρώπων που είναι ευάλωτοι κ.τ.λ. από την ΕΕ και και την Ελλάδα, λέει ο καθηγητής
Ωστόσο, ο ίδιος σημειώνει ότι, στον αντίποδα υπάρχουν επιστημονικές θέσεις που υποστήριζαν ακριβώς αυτό που απαντούν και οι πολίτες που συμμετείχαν στην έρευνα της prorata: «Ότι η φτώχεια εμπεριέχει όλα αυτά τα στοιχεία του αποκλεισμού και οδηγεί στον αποκλεισμό. Είναι πολυσύνθετη δεν μπορούμε να τη δούμε μόνο σαν οικονομική έννοια» αναφέρει ο ίδιος.
Ζητείται κοινωνικό κράτος
Υπό αυτή την έννοια οι απαντήσεις των πολιτών, που τοποθετούν ως βασική αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού τη στέρηση και την ανέχεια, και ως δεύτερο τη ανεπάρκεια του κοινωνικού κράτους, είναι επιστημονικά ορθές. «Το κράτος πρόνοιας έρχεται μέσω της αναδιανομής να απαλύνει τις συνέπειες της φτώχειας, δεν τις αντιμετωπίζει στη βάση τους, ούτε λύνει το πρόβλημα, έχει αποδειχτεί ιστορικά αυτό», σημειώνει ο καθηγητής.
Αυτό που θα έλυνε το πρόβλημα του κοινωνικού αποκλεισμού θα ήταν η πρόσβαση σε πόρους και σε απασχόληση άμεσα, μέσα από το παραγωγικό σύστημα, την εργασία και την οικονομική δραστηριότητα.
«Το κοινωνικό κράτος απορροφούσε 45% με 48% των δημοσίων δαπανών. Σήμερα, όμως, που οι δημόσιες δαπάνες ως μέρος του ΑΕΠ, είναι κάτω του 30% εδώ και αρκετά χρόνια», λέει ο κ. Δημουλάς «αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δυνατότητες με αυτές τις αναλογίες είναι πολύ λιγότερες».
Αλλλεγγύη ή φιλανθρωπία;
Το 45% των ερωτηθέντων έχει προσφέρει χρήματα, φαγητό ή ρουχισμό σε άτομο που επαιτεί, με μικρότερη ή μεγαλύτερη συχνότητα. Ένα 14% βοηθάει με εναλλακτικούς τρόπους, προσφέροντας βοήθεια σε φορείς. Ωστόσο, υπάρχει και ένα 22% που δεν έχει προσφέρει ποτέ βοήθεια.
Πάνω από τους μισούς (52%) έχουν συμμετάσχει σε εκστρατείες στήριξης ατόμων που για διάφορους λόγους έχουν περιέλθει σε κατάσταση έλλειψης βασικών αγαθών ή πόρων, όπως τροφή, στέγη και χρήματα. Άλλο ένα 30% δεν το έχει κάνει αλλά θα το ήθελε.
Με βάση και τις πρόσφατες εμπειρίες του πλατιού ρεύματος κοινωνικής αλληλεγγύης σε πλημμυροπαθείς, πυρόπληκτους, αλλά και παλιότερα στους πρόσφυγες, φαίνεται ότι ο απλός κόσμος σε πολλές περιπτώσεις καλύπτει τα κενά του κράτους.
Η ελεημοσύνη δεν είναι λύση
Ίσως ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι το πώς νιώθει ο κόσμος όταν βλέπει κάποιον να προσφέρει χρήματα σε άτομο που επαιτεί.
Η συντριπτική πλειοψηφία βιώνει αρνητικά συναισθήματα: Θυμό για την πολιτεία που έχει οδηγήσει συνανθρώπους μας σε αυτή την κατάσταση αμφιβολία αν η πράξη αυτή βοηθάει, λύπη γιατί υπάρχουν άνθρωποι που επαιτούν, ανησυχία για το φαινόμενο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Ένα σημαντικό ποσοστό απαντάει ότι νιώθει ελπίδα που υπάρχουν άνθρωποι που προσφέρουν, ενώ πολύ λιγότεροι απαντάνε ότι νιώθουν ικανοποίηση που το άτομο που επαιτεί βοηθήθηκε, χαρά για το άτομο που προσφέρει ή έμπνευση να προσφέρουν και οι ίδιοι.
Εμμέσως αποδεικνύεται ότι ο κόσμος κάνει μια σαφή διάκριση μεταξύ αλληλεγγύης και ελεημοσύνης – φιλανθρωπίας, αναγνωρίζοντας ως θετική την πρώτη, και ως διαιώνιση της μιζέριας τη δεύτερη.
Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, το εύρημα ότι ο ένας στους τρεις ίσα που τα φέρνει βόλτα και ο ένας στους δέκα απλώς δεν μπορεί να καλύψει ούτε τα αναγκαία.
