Ραδιενεργό μεταλλικό στοιχείο, το ουράνιο έχει σχετικά ευρεία χρήση, κυρίως δε ως καύσιμο για την πυρηνική ενέργεια.
Υπάρχει ως μετάλλευμα σε αφθονία στον Νίγηρα, που αυτές τις ημέρες βρίσκεται στην επικαιρότητα για το πολλοστό πραξικόπημα στα εδάφη του και στην Αφρική εν γένει.
Η περίκλειστη χώρα στην υποσαχάρια «ζώνη» του Σαχέλ είναι ο έβδομος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου στον κόσμο, με εκτιμώμενα αποθέματα 311.110 τόνων.
Είναι τα υψηλότερης ποιότητας στην Αφρική και αποτελούν τις δεύτερες μεγαλύτερες εξαγωγές του Νίγηρα, μετά τον χρυσό.
Αν και την τελευταία δεκαετία έχει σχετικά μικρό μερίδιο στην παγκόσμια αγορά ουρανίου -περίπου 4 έως 6%– η αφρικανική χώρα κάλυψε… απλόχερα το 18% των αναγκών της πρώην αποικιοκρατικής της δύναμης, της Γαλλίας, την περίοδο μεταξύ 2005 και 2020.
Συγκεκριμένα ήταν ο τρίτος προμηθευτής της σε ουράνιο, μετά το Καζακστάν και την Αυστραλία, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό οργανισμό για την πυρηνική ενέργεια Euratom.
Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης το χρειάζεται, καθώς παράγει περίπου το 70% της ηλεκτρικής της ενέργειας σε πυρηνικούς σταθμούς, κάνοντας ακόμη και εξαγωγές, με έσοδα άνω των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως.
Για να τροφοδοτήσει τους αντιδραστήρες στους 18 πυρηνικούς σταθμούς της, η Γαλλία χρειάζεται περίπου 7.800 τόνους ουρανίου κάθε χρόνο.
Κι αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η εταιρεία Orano (πρώην Areva) -μια παραγωγός πυρηνικών καυσίμων, που ανήκει κατά 45% στο γαλλικό κράτους και κατά το υπόλοιπο σε ιαπωνικές εταιρείες- είναι από τους μεγαλύτερους «ξένους επενδυτές» στα ορυχεία ουρανίου του Νίγηρα.
Για την ακρίβεια, ως πρώην Areva, τα εκμεταλλεύεται από το 1968.
Μόλις μια οκταετία, δηλαδή, από την ανεξαρτητοποίηση της πρώην γαλλικής αποικίας.
Εξορύξεις ουρανίου… μέχρι να σβήσει ο ήλιος
Κοντά στην πόλη Αρλίτ, στα βορειοδυτικά, λειτουργεί ένα μεγάλο ανοιχτό ορυχείο ουρανίου από την εταιρεία επεξεργασίας SOMAÏR, που είναι μόνο κατ’ όνομα του Νίγηρα.
Ανήκει κατά 63,4% στη γαλλική Orano και κατά 36,6% στη Sopamin, κρατική εταιρεία της αφρικανικής χώρας.
Μόλις τον περασμένο Μάιο -προ του πραξικοπήματος, τουτέστιν- υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Orano και του Νίγηρα για παράταση λειτουργίας του ορυχείου μέχρι το 2040.
Περίπου 80 χιλιόμετρα νοτιότερα βρίσκεται το ορυχείο Ιμουραρέν.
Εκτιμάται ότι έχει 200.000 τόνους ουρανίου, από τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο.
Η άδεια λειτουργίας έχει εκδοθεί από το 2009 για την Imouraren SA: άλλη μια κοινοπραξία του Νίγηρα και της Orano.
Όμως οι εργασίες ανεστάλησαν το 2015, εν μέσω κατάρρευσης της τιμής του ουρανίου μετά την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα.
Τον περασμένο Μάρτιο ανακοινώθηκε ότι εξετάζονται νέες μέθοδοι για να ξαναρχίσει μελλοντικά η εξόρυξη.
Μνημονεύτηκε η χρήση χημικών ουσιών για τη διάλυση του ουρανίου στο υπέδαφος και την άντλησή του στην επιφάνεια.
Στην ήδη πολύ επιβαρυμένη περιοχή ωστόσο οι ανησυχίες των κατοίκων έχουν πλέον χτυπήσει «κόκκινο» για την υγεία και το περιβάλλον.
Υπάρχει δυσαρέσκεια και φόβος για τα σχέδια ταφής και στεγανοποίησης «βουνών» ραδιενεργών απορριμμάτων από την 40ετή λειτουργία ενός άλλου μεγάλου υπόγειου ορυχείου ουρανίου σε κοντινή απόσταση. Του Ακούτα.
Ήταν κοντά στο Ακοκάν και ανήκε στην έτερη εθνική εταιρεία εξόρυξης ουρανίου του Νίγηρα, την COMINAK: ακόμη μια κοινοπραξία με την πρώην Areva, νυν Orano.
Η παραγωγή εκεί σταμάτησε τον Μάρτιο του 2021, μετά την εξόρυξη 75.000 τόνων ουρανίου και την εξάντληση των αποθεμάτων.
Έκτοτε η Orano ανακοίνωσε τοπικό σχέδιο ανάπλασης, σε βάθος τουλάχιστον 10ετίας.
Οι ντόπιοι φοβούνται για διαρροές ραδονίου: ενός ραδιενεργού αερίου που έχει συνδεθεί με διάφορες μορφές καρκίνου.
Από το 2009 εν τω μεταξύ η Greenpeace είχε καταγράψει και στο Αρλίτ, και στο Ακοκάν επικίνδυνα υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και μόλυνση του νερού με ουράνιο.
Γεωπολιτικές παρενέργειες
Μετά το πραξικόπημα στον Νίγηρα, διατάχθηκε η παύση των εξαγωγών ουρανίου και χρυσού στη Γαλλία.
Λόγω διαφοροποίησης των προμηθειών και επαρκών αποθεμάτων «η Γαλλία δεν εξαρτάται από καμία τοποθεσία, εταιρεία ή χώρα για την ασφάλεια εφοδιασμού των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής της», διαβεβαίωσε κυβερνητικός αξιωματούχος μιλώντας ανωνύμως στο Politico, στα τέλη Ιουλίου.
Ανάλογα καθυσηχαστική ήταν και η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δεν έχει συνέλθει από την ενεργειακή κρίση.
«Εάν περικοπούν οι εισαγωγές από τον Νίγηρα, δεν υπάρχουν άμεσοι κίνδυνοι για την ασφάλεια της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας βραχυπρόθεσμα», ανέφερε στο Reuters η Euratom, που προμηθεύεται το ένα τέταρτο του ουρανίου από την αφρικανική χώρα.
Το τι θα μπορούσε να συμβεί μακροπρόθεσμα είναι βέβαια ένα άλλο ερώτημα.
Ήδη πάντως αναφέρεται ως πρώτη πιθανή «παρενέργεια» η αδυναμία ενεργοποίησης ενός μέτρου κυρώσεων κατά της Μόσχας, που η Δύση δεν έχει ακόμη τολμήσει να αγγίξει.
Τις εισαγωγές ρωσικού ουρανίου, που οι ΗΠΑ και η ΕΕ συνεχίζουν στον 17ο μήνα του πολέμου στην Ουκρανία.
Τούτων λεχθέντων, η Οικονομική Κοινότητα Κρατών Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) απειλούσε -εν μέσω διαπραγματεύσεων- από τις αρχές Αυγούστου με στρατιωτική επέμβαση στον Νίγηρα και ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν προειδοποιούσε εδώ και ημέρες ότι η χώρα του θα απαντούσε σε κάθε επίθεση κατά πολιτών και «συμφερόντων» της στην πρώην αποικία της «με άμεσο και άτεγκτο» τρόπο.
Ο μοναδικός που υποστήριξε δημόσια τους πραξικοπηματίες ήταν ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, πρώην «αφεντικό» της ρωσικής μισθοφορικής Wagner, η οποία παραμένει ενεργή σε διάφορες χώρες (και) της Αφρικής.
Οι δηλώσεις του έρχονται επισήμως σε αντίθεση με τη γραμμή του Κρεμλίνου, που εξέφρασε «ανησυχία» και ζήτησε «επιστροφή στην έννομη τάξη».
Όμως στον Νίγηρα διαδηλωτές ήδη φώναζαν «Κάτω η Γαλλία! Ζήτω η Ρωσία!», αποκηρύσσοντας μια μορφή νεοαποικισμού και ζητωκραυγάζοντας υπέρ μιας άλλης, σε μια χώρα με πλούσια υπεδάφη, που παραμένει ωστόσο από τις φτωχότερες και λιγότερο ανεπτυγμένες στον κόσμο.
