Η σημερινή σύνοδος ΕΕ–Κίνας στο Πεκίνο σηματοδοτεί τα 50 χρόνια διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Βρυξελλών και Πεκίνου. Όμως, η ατμόσφαιρα μόνο εορταστική δεν είναι με φόντο τους εμπορικούς δασμούς του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά κυρίως τους ευρωπαϊκούς φόβους που αναμένεται να βγουν στην επιφάνεια. Ποιοι είναι αυτοί;
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αναμένεται να πιέσουν για ισχυρότερη πρόσβαση σε σπάνιες γαίες, κατά τις συνομιλίες τους με τον πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ και τον πρωθυπουργό Λι Τσιανγκ.
Υπενθυμίζεται ότι οι σπάνιες γαίες είναι τα ισχυρά στοιχεία που είναι κρίσιμα για την άμυνα και άλλες προηγμένες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, τα αμερικανικά μαχητικά 5ης γενιάς F-35 βασίζονται σε αυτά τα μέταλλα για να κατασκευαστούν.
Η εμπορική σύγκρουση ΗΠΑ–Κίνας και τα περιοριστικά μέτρα του Πεκίνου -που τάραξαν την αμερικανική αγορά και δημιούργησαν αναταράξεις στην Ευρώπη- δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή επιθυμία για απεξάρτηση στις σπάνιες γαίες.
Όπως σημειώνει το περιοδικό Foreign Policy, η πικρή εμπορική διαμάχη μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου για τις σπάνιες γαίες έχει αφήσει τους Ευρωπαίους ηγέτες εκτεθειμένους και ανήσυχους ότι θα μπορούσαν να είναι οι επόμενοι.
«Η πρόσβαση σε σπάνιες γαίες είναι μόνο μία από τις πολλές προκλήσεις εξωτερικής πολιτικής και εμπορίου που δοκιμάζουν τις σχέσεις, μεταξύ των οποίων οι διαφωνίες για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η εισροή κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων που εξοργίζει τις Βρυξέλλες» υπογραμμίζει το έγκριτο αμερικανικό περιοδικό.
Δεκαετίες κρατικών επενδύσεων από την Κίνα στη δική της εγχώρια βιομηχανία έχουν επιτρέψει στο Πεκίνο να κυριαρχεί στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών, έχοντας πλέον τον έλεγχο του 85% της επεξεργασίας και άνω του 90% της παραγωγής μαγνητών. Η κινεζική απάντηση στον εμπορικό πόλεμο τον Απρίλιο, με περιορισμό των εξαγωγών σπάνιων γαιών προκάλεσε ανησυχία και σε όλους τους εμπορικούς εταίρους της Κίνας, σημειώνει το περιοδικό.
Έτσι, όπως συνέβη και με την Ουάσιγκτον, έτσι και η Ευρώπη παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη στην κινεζική κυριαρχία επί των σπάνιων γαιών.
«Αν η Κίνα μπορεί να το κάνει στις ΗΠΑ, μπορεί να το κάνει σε οποιονδήποτε», δήλωσε η Ιλάρια Ματσόκο, ειδικός στην οικονομική ασφάλεια στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS). «Δεν υπάρχει τίποτα που να την εμποδίζει να το ξανακάνει».
Διαφορετικές οπτικές
Ήδη, τις τελευταίες εβδομάδες οιι εντάσεις έχουν κλιμακωθεί μεταξύ Πεκίνου και Βρυξελλών, ανταλλάσσοντας κατηγορίες για κυρώσεις, την Ουκρανία, τη βιομηχανική υπερπαραγωγή της Κίνας και εμπορικά μέτρα.
«Ας είμαι σαφής: Αν θέλουμε η εταιρική μας σχέση να προχωρήσει, χρειαζόμαστε μια ουσιαστική εξισορρόπηση — λιγότερες στρεβλώσεις στην αγορά, λιγότερη εξαγόμενη υπερπαραγωγή από την Κίνα και δίκαιη, αμοιβαία πρόσβαση για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις στην κινεζική αγορά», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν πρόσφατα.
Το Πεκίνο βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, υπογραμμίζει το περιοδικό. Σύμφωνα με τη Γιούν Σουν, διευθύντρια του προγράμματος για την Κίνα στο Stimson Center, η Κίνα πιστεύει ότι η Ευρώπη πρέπει να “συμβιβαστεί με την πραγματικότητα” και να επανυπολογίσει τη σχέση της τόσο με την Ουάσιγκτον όσο και με το Πεκίνο.
Από την κινεζική σκοπιά, η Ευρώπη «δεν μπορεί να αντέξει το κόστος του να αντιμετωπίζει την Κίνα ως εχθρό», προσθέτει.
Οι Ευρωπαίοι ψάχνουν εναλλακτικές
«Η Ευρώπη θέλει μια πιο αξιόπιστη προμήθεια σπάνιων γαιών από την Κίνα», δήλωσε ο Τομ Μόρενχαουτ, επικεφαλής της Πρωτοβουλίας για Κρίσιμα Υλικά στο Πανεπιστήμιο Columbia. «Δεν θέλουν να παρασυρθούν στον αγώνα πυγμαχίας που δίνουν σήμερα ΗΠΑ και Κίνα».
Εδώ και χρόνια, οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να εξασφαλίσουν εναλλακτικές αλυσίδες εφοδιασμού σε κρίσιμα ορυκτά, επενδύοντας σε εγχώρια έργα, διεθνείς συνεργασίες και νέα νομοθεσία.
Μια από τις μεγαλύτερες θεσμικές πρωτοβουλίες των Βρυξελλών, η Πράξη για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, θέτει στόχους για εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από την Κίνα.
Πράγματι, οι Βρυξέλλες φαίνεται να επιταχύνουν τις προσπάθειες. Αυτή την εβδομάδα, η φον ντερ Λάιεν -που βρίσκεται στην Ιαπωνία- ανακοίνωσε την έναρξη “συμμαχίας ανταγωνιστικότητας” με το Τόκιο, με σκοπό, μεταξύ άλλων, την εξόρυξη σπάνιων γαιών.
Δεν θα είναι καθόλου εύκολο
Ωστόσο, η αμφισβήτηση της κινεζικής κυριαρχίας στις σπάνιες γαίες δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Η πολυετής πρωτοκαθεδρία της Κίνας της δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει τις τιμές και να εκτοπίζει ανταγωνιστές.
Η αγορά των σπάνιων γαιών χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια, ενώ οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν ελλείψεις τεχνογνωσίας και οικονομικά εμπόδια. Η δημιουργία νέων αλυσίδων εφοδιασμού δεν είναι απλώς ζήτημα εξεύρεσης νέων ορυχείων· απαιτεί ένα πλήρες οικοσύστημα επεξεργασίας και παραγωγής.
Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η ΕΕ έχει και το επιπλέον πρόβλημα του συντονισμού μεταξύ των κρατών-μελών, καθένα από τα οποία έχει τις δικές του προτεραιότητες. Το 2022 χρειάστηκε ο πόλεμος στην Ουκρανία και η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου για να ξεκινήσει η Ευρώπη να αποδεσμεύεται από τη Μόσχα, στην οποία βασιζόταν για δεκαετίες ως βασική ενεργειακή πηγή.
«Αυτό που με ανησυχεί», σημειώνει ο Τομ Μόρενχαουτ, «είναι ότι, όπως έχουμε δει ξανά και ξανά με την Ευρώπη, κινείται απελπιστικά αργά — μέχρι που αναγκάζεται να κινηθεί γρήγορα. Και τότε, ναι, κινείται γρήγορα. Αλλά η εξάρτηση από πρώτες ύλες είναι ένας “καρκίνος” που δυστυχώς δεν την κάνει να αντιδρά εγκαίρως».
Ωστόσο, ενδεχομένως αυτή τη φορά ίσως η Ευρώπη επιλέξει να δράσει πιο επιθετικά, καταλήγει το περιοδικό. «Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η Κίνα έχει τη δύναμη να πλήξει σοβαρά τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις», λέει η Ματσόκο. «Ένα ισχυρό μήνυμα οικονομικής ασφάλειας έχει ήδη σταλεί».
