Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που οι Ισπανοί και οι υπόλοιποι μεγάλοι της Ευρώπης γελούσαν με τα οικονομικά χάλια της Ελλάδας. Τον τελευταίο καιρό έχουν μαζευτεί αφού η πορεία της δικής τους οικονομίας πάει από το κακό στο χειρότερο. Κανείς δεν έπαψε να δανείζεται και όταν δανείζεσαι πληρώνεις τόκους.
Η ανάλυση της ισπανικής εφημερίδας Razon για αυτά τα πληρωμένα χρεολύσια προκαλεί ίλιγγο και τρόμο από το μέγεθος του ποσού. Αν κάποιος παρουσιάσει και τους τόκους που έχει πληρώσει αντίστοιχα η Ελλάδα μάλλον θα μας πιάσει κατάθλιψη και πανικός.
«Η οικονομική επιβράδυνση και η ταχεία άνοδος των επιτοκίων, μαζί με τη γήρανση του πληθυσμού, θα μπορούσαν να αυξήσουν τους τόκους του δημόσιου χρέους στα 951,3 δισ. την περίοδο 1995-2028», αναφέρει για την Ισπανία η μαδριλένικη πολιτική εφημερίδα και τονίζει:
«Το ισπανικό δημόσιο χρέος δεν είναι αστείο, προειδοποιούν οι οικονομολόγοι, και συνεχίζει να σπάει τα ρεκόρ μήνα με τον μήνα. Θα είναι το επόμενο οικονομικό εμπόδιο που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση. Το δεύτερο τρίμηνο του 2023, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 112%, δηλαδή 13 μονάδες περισσότερο από το επίπεδο πριν από την πανδημία, έως και 1,56 τρισεκατομμύρια ευρώ, γεγονός που τοποθετεί την Ισπανία ως μία από τις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα χρέους, μόνο πίσω από την Ελλάδα και την Ιταλία.
Οι γρήγορες και δυναμικές αυξήσεις των επιτοκίων που ανέλαβε η ΕΚΤ το τελευταίο έτος (33 μονάδες βάσης) έθεσαν τα επιτόκια στο μέγιστο 4,5%.
Αλλά αν η Ισπανία χρωστάει αυτό το «τρισεκατομμύριο» ευρώ, τα επιτόκια που πρέπει να πληρωθούν για αυτό το χρέος είναι επίσης τρελά.
Από το 2000 έως το 2022, η Ισπανία έχει πληρώσει, μόνο για τόκους, 566,7 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών, το ήμισυ του συνολικού ισπανικού χρέους. Και αν ληφθούν τα στοιχεία από το 1995 έως το 2022, ο αριθμός αυξάνεται στα 680,4 δισ. ευρώ.
Δαπάνη τόκων που δεν δείχνει σημάδια διακοπής, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσιονομικής Ευθύνης (Airef). Στην έκθεσή της του Οκτωβρίου σχετικά με τις θεμελιώδεις γραμμές των προϋπολογισμών της δημόσιας διοίκησης (AAPP) 2024, εκτιμά ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων που ανέλαβε η ΕΚΤ θα προκαλέσουν το κόστος του ισπανικού δημόσιου χρέους από τα 31,8 δισ. ευρώ που πληρώθηκαν το 2022 (2,4% του ΑΕΠ), έως 57,8 δισ. το 2028 (3,3% του ΑΕΠ). Αυτό θα σήμαινε ότι το κόστος των τόκων θα αυξηθεί σε μόλις πέντε χρόνια (από το 2023 έως το 2028) κατά 24,2 δισεκατομμύρια.
Εάν εκπληρωθούν αυτές οι προβλέψεις, την περίοδο 1995-2028, η Ισπανία θα έχει πληρώσει σχεδόν ένα τρισεκατομμύριο ευρώ (951,3 δισ.) σε τόκους χρέους. Αυτό σημαίνει ότι κάθε Ισπανός χρωστάει 32.500 ευρώ και έχει πληρώσει 20.883 ευρώ τόκους χρέους, ενώ τα νοικοκυριά χρωστούν 80.000 ευρώ και έχουν πληρώσει, από το 2000, 52.142 ευρώ σε τόκους.
Όμως, παρά το υψηλό επίπεδο χρέους, τα έξοδα για τόκους έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια λόγω των ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης. Η εξέλιξη των εξόδων από τόκους σχετίζεται άμεσα τόσο με τη συσσώρευση του χρέους όσο και με τους όρους χρηματοδότησής του. Το τελευταίο τέταρτο του αιώνα διακρίνονται τρεις διαφορετικές περίοδοι στη δυναμική και των δύο παραγόντων, γεγονός που καθόρισε την εξέλιξη της οικονομικής επιβάρυνσης. Στη δεκαετία του ’90 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, καταγράφηκε μια περίοδος σταθερού χρέους μαζί με σημαντική και συνεχή μείωση των επιτοκίων, η οποία προκάλεσε απότομη μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης, τόσο σε απόλυτη αξία όσο και σε ποσοστό του ΑΕΠ και του εισοδήματος.
Έτσι, η οικονομική επιβάρυνση από 5% του ΑΕΠ το 1996 μειώθηκε στο 1,6% το 2006, μειώνοντας την ίδια περίοδο το έμμεσο ποσοστό χρέους από 8,7% σε 4,1%. Ως αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 και της Μεγάλης Ύφεσης των επόμενων ετών, το χρέος ξεκίνησε μια περίοδο ισχυρής ανάπτυξης με ανάκαμψη των αποδόσεων που προκάλεσε σημαντική αύξηση των δαπανών για τόκους φτάνοντας το 3,6% του ΑΕΠ το έτος 2013.
Η δυναμική δράση της ΕΚΤ να στηρίξει το ευρώ στον απόηχο της κρίσης δημόσιου χρέους σηματοδότησε το 2012 την αρχή μιας περιόδου έντονων μειώσεων στις αποδόσεις και τα spreads του ευρωπαϊκού κρατικού χρέους, φθάνοντας σε ιστορικά χαμηλά. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του προκάλεσε μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης παρά το γεγονός ότι το χρέος συνέχισε να αυξάνεται με καλό ρυθμό. Στο τέλος του 2021, το μέσο κόστος των νέων εκδόσεων του Δημοσίου και το επιτόκιο χρέους ήταν στα χαμηλότερα επίπεδα στο 0% και 1,9%, αντίστοιχα, γεγονός που συνέβαλε στη σταθεροποίηση των δαπανών για τόκους στο 2,0%, στο 2% του ΑΕΠ.
Από το 2000 έως το 2022, η Ισπανία έχει πληρώσει, μόνο για τόκους, 566,7 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών, το ήμισυ του συνολικού ισπανικού χρέους. Και αν ληφθούν τα στοιχεία από το 1995 έως το 2022, ο αριθμός αυξάνεται στα 680,4 δισ. ευρώ
Όμως το 2022 σηματοδότησε μια καμπή στην εξέλιξη του κόστους χρηματοδότησης του χρέους. Ο υψηλός πληθωρισμός που καταγράφηκε τα τελευταία δύο χρόνια οδήγησε τις κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο να αντιδράσουν με ιστορικές αυξήσεις των επιτοκίων σε μια προσπάθεια να σταματήσουν τον πολύ υψηλότερο και πιο επίμονο πληθωρισμό από τον αρχικά αναμενόμενο.
Συνολικά, υπάρχει μια σωρευτική άνοδος μεταξύ 400 και 500 μονάδων βάσης των παγκόσμιων επιτοκίων το τελευταίο έτος μετά από μια δεκαετία αποδόσεων κοντά στο μηδέν ή ακόμη και σε αρνητικά επίπεδα σε ορισμένες χώρες. Στην Ισπανία, η αλλαγή στη νομισματική πολιτική αύξησε την κρατική χρηματοδότηση και αφού έφτασε στο ελάχιστο το 2021, το μέσο κόστος των νέων εκδόσεων Δημοσίου αυξήθηκε από –0,04% σε 3,36% τον Σεπτέμβριο του 2023, τιμή που δεν έχει καταγραφεί από το 2011. Λογικά, οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να χρηματοδοτούν υψηλά ποσά χρέους (20% του ΑΕΠ) με σημαντικά υψηλότερα επιτόκια και σε αγορές χρέους που πιέζονται περισσότερο από την εξαφάνιση της ζήτησης της ΕΚΤ.
Οι προειδοποιήσεις
Η Airef προειδοποιεί ότι ο νέος οικονομικός κύκλος –με την ταχεία και έντονη αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης–, μαζί με το υψηλό επίπεδο υφιστάμενου χρέους (1,5 τρισεκατομμύρια ευρώ), τοποθετεί τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών σε ένα σημείο εκκίνησης «μεγάλης ευπάθειας». Η προβλέψιμη αύξηση των δαπανών που σχετίζεται με τη γήρανση του πληθυσμού είναι μία από τις κύριες προκλήσεις για την εξοικονόμηση δημοσίων λογαριασμών μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Το υψηλό αρχικό χρέος, που προστίθεται στους μη ισοσκελισμένους δημόσιους λογαριασμούς με έλλειμμα 2,54% του ΑΕΠ, θα δημιουργήσει μια δυσμενή δυναμική στο βάρος του χρέους ακόμη και σε ένα σενάριο συγκράτησης του κόστους του χρέους. Στο μακροπρόθεσμο σενάριό της, η Airef προβλέπει δαπάνη τόκων σε σχέση με το ΑΕΠ που θα αυξάνεται σταδιακά και σταθερά από 2,4% του ΑΕΠ σε περίπου 4,5% τα επόμενα 15 χρόνια.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Airef ζητά ήδη μια δημοσιονομική προσαρμογή για να σταματήσει μια μελλοντική «χιονόμπαλα» κρατικού χρέους. Ετήσια δημοσιονομική προσαρμογή 0,64 μονάδων του ΑΕΠ (2,56 μονάδες συσσωρευμένα σε τέσσερα χρόνια) την περίοδο 2025-2028, έως και 38.000 εκατ. ευρώ προσαρμογή, που θα σήμαινε μείωση του δείκτη χρέους κατά 34 μονάδες του ΑΕΠ τα επόμενα 16 έτη (έως 80% του ΑΕΠ το 2038, 114% στο αδρανειακό σενάριο). Προβλέπει αύξηση του επιτοκίου κατά 2,6 μονάδες από το 2026 έως το 2050 και επιπλέον 1,8 μονάδες από το 2050 έως το 2070, φτάνοντας περίπου το 7% μακροπρόθεσμα.
Οι ειδικοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο που η Ισπανία αρχίζει να συνηθίζει και να νιώθει άνετα σε αυτή την κατάσταση χρέους . «Έχουμε ένα χρέος εδώ και πολλά χρόνια που, σε απόλυτες τιμές, δεν σταματά να αυξάνεται και, προφανώς, το σακίδιο του χρέους βαραίνει με μια οικονομία που δεν έχει τελειώσει την ανάδυση, επομένως τα θεμελιώδη μεγέθη ανάπτυξης-χρέους δεν είναι ευνοϊκά για μια αγορά ήρεμη τα επόμενα χρόνια», λέει ο Santiago Carbó, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια και διευθυντής Χρηματοοικονομικών Σπουδών στο Funcas. Κατά τη γνώμη του Carbó, έως ότου εγκριθούν οι ευρωπαϊκοί δημοσιονομικοί κανόνες, θα είναι δύσκολο να επιστρέψουμε σε μια κατάσταση μεγαλύτερης ισορροπίας. Εν τω μεταξύ, συμβουλεύει τη μείωση των περιττών κοινωνικών δαπανών, την ανάληψη μεταρρυθμίσεων για ανάπτυξη και την επιφυλακτικότητα με οποιεσδήποτε φορολογικές αλλαγές.
«Η ισπανική οικονομία χρειάζεται ώθηση για να αναπτυχθεί ξανά, να αυξήσει την παραγωγικότητά της, να βελτιώσει την ευημερία της, τους μισθούς της, που θα μας επιτρέψουν να καλύψουμε το επιπλέον κόστος του δημοσιονομικού χρέους που δημιουργείται από την άνοδο των επιτοκίων από την ΕΚΤ, αυξήσεις που θα διατηρηθούν επίσης για τουλάχιστον ένα ή δύο ακόμη χρόνια. Στον δημοσιονομικό τομέα, θα συμβούλευα να εξαλειφθούν οι επεκτατικές ενισχύσεις που υπήρχαν, όπως αυτές που εφαρμόστηκαν ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, και να επιστρέψουμε σε έναν πιο λογικό δρόμο κοινωνικών δαπανών, όπου βοηθούνται μόνο οι πιο ευάλωτοι. Στον τομέα των φόρων, δεν θα έθιγα πολλά αν δεν μειώσουμε τις δαπάνες. Η αγορά δέχθηκε άσχημα την πρόταση από το Ηνωμένο Βασίλειο ή την Ιταλία για μείωση των φόρων, επομένως, δεν πρέπει να πάμε εκεί. Εάν δεν το κάνουμε αυτό, εάν δεν πιστεύουμε στις μεταρρυθμίσεις και ότι οι εταιρείες πρέπει να έρθουν στην Ισπανία με καλύτερες συνθήκες, και ποντάρουμε μόνο στις κοινωνικές δαπάνες, θα συνεχίσουμε σε αυτή τη σταγόνα ορισμένης πτώσης της ισπανικής οικονομίας από τότε 2007-2008, με μια αγορά εργασίας που επιβιώνει αλλά με πολύ χαμηλούς μισθούς», υποστηρίζει ο Carbó.
Η Funcas συμφωνεί με την Airef ότι η Ισπανία θα πρέπει να αρχίσει να μειώνει γρήγορα τον λόγο του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, όχι μόνο για να προβλέψει δυνητικά δυσμενείς καταστάσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές αλλά και για να ανακτήσει περιθώρια για δημοσιονομική πολιτική το συντομότερο δυνατό. Αυτό αναφέρει το τελευταίο τεύχος του Economic Information Notebooks.
Ο Santiago Lago υπενθυμίζει ότι, υπό το φως των μεταρρυθμίσεων των δημοσιονομικών κανόνων, η θέση πολλών χωρών της ευρωζώνης έχει δεσμευτεί για μείωση κατά μία μονάδα του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ για τις πιο υπερχρεωμένες χώρες, όπως η Ισπανία. Τα σενάρια που χρησιμοποιούνται δεν εγγυώνται, ελλείψει πολιτικών προσαρμογής, μείωση του δείκτη χρέους από το 2025, υποστηρίζει η Lago. Και είναι στον χρονικό ορίζοντα των επόμενων δέκα ετών όπου διακυβεύεται η δημοσιονομική βιωσιμότητα, τους κινδύνους των οποίων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί υψηλούς μεσοπρόθεσμα.
Τι λέει η ΕΕ
Στην έκθεσή της για την Ισπανία 2023 τον Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει «32% πιθανότητα ο δείκτης χρέους το 2027 να είναι υψηλότερος από το 2022, γεγονός που συνεπάγεται υψηλό κίνδυνο δεδομένων του υψηλού αρχικού επιπέδου χρέους». Όλα αυτά απαιτούν από εμάς να σχεδιάσουμε και να εκτελέσουμε επειγόντως ένα σταδιακό αλλά συνεχές και βιώσιμο σχέδιο εξυγίανσης. Τον περασμένο Απρίλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη νομοθετική της πρόταση για τη μεταρρύθμιση των ευρωπαϊκών δημοσιονομικών κανόνων, αφού κατά τα χρόνια της πανδημίας είχαν ανασταλεί και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπόρεσαν να εισφέρουν δημόσιο χρήμα χωρίς περιορισμούς για να βοηθήσουν τις οικονομίες.
Το κείμενο απαιτεί από τις ευρωπαϊκές χώρες να υποβάλλουν τετραετές σχέδιο για το έλλειμμα και το χρέος με ετήσια πορεία δαπανών, όταν οι ευρωπαϊκές χώρες παραβιάζουν τα ανώτατα όρια που προβλέπονται στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Τα τρέχοντα επίπεδα παραμένουν αμετάβλητα: 60% χρέος και 3% δημόσιο έλλειμμα.
Οι χώρες που δεν φτάνουν αυτά τα όρια θα έχουν τεχνικές συμβουλές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να αποφύγουν τη θέση τους στη μαύρη λίστα.
Κατά τη γνώμη του Rafael Pampillón, καθηγητή στο IE Business School, η μείωση του χρέους μέσω φόρων είναι «τρέλα». Προειδοποιεί για τον οικονομικό κίνδυνο που συνεπάγεται η αύξηση των κοινωνικών εισφορών για τις εταιρείες, ο οποίος τελικά είναι φόρος στην εργασία και, κατά τη γνώμη του, οδηγεί τις εταιρείες να υποφέρουν και πολλές από αυτές θα αναγκαστούν να κλείσουν προβλέπει ο Pampillón. Προειδοποιεί ότι εάν δεν εκπληρωθούν τα κριτήρια που θέτει η Ευρώπη, η Ισπανία διατρέχει τον κίνδυνο να ανοίξει ένα πρωτόκολλο για το χρέος και το υπερβολικό έλλειμμα.
«Πρέπει να μειώσουμε το χρέος και για να γίνει αυτό είναι απαραίτητο να πουλήσουμε περιουσιακά στοιχεία και όχι να τα αγοράσουμε. Δεν φαίνεται όμως ότι η κυβέρνηση προτίθεται να μειώσει τις δαπάνες, αλλά αν θέλουν να συμμορφωθούν με τα κριτήρια της ΕΕ για χρέος 60% και έλλειμμα 3% δεν θα έχουν άλλη επιλογή. Ευτυχώς έχουμε την ΕΕ που μας λέει ότι αυτό το χρέος δεν είναι αστείο, κάποιος πρέπει να το πληρώσει. Δεν είναι μόνο ισπανικό πρόβλημα, αλλά και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο», λέει ο καθηγητής του ΙΕ.
Διότι η αναβολή της ανάγκης εξισορρόπησης των δημοσίων λογαριασμών απλώς αναβάλλει ένα πρόβλημα σε βάρος του να το κάνει πιο σοβαρό στο μέλλον.
«Πρέπει να κοιτάξουμε μακροπρόθεσμα και να ανακτήσουμε τις αρχές της οικονομικής ορθοδοξίας, δίνοντας επιπλέον ώθηση στη δημοσιονομική εξυγίανση για να επιτύχουμε επιτέλους μια αξιόπιστη και συνεπή πορεία πλεονασμάτων, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι ο κύκλος εξακολουθεί να διατηρεί θετικό τόνο. Διαφορετικά, ο επόμενος πτωτικός κύκλος θα μας φτάσει σε ευάλωτη θέση, χωρίς νομισματικά ή δημοσιονομικά πυρομαχικά», προειδοποιεί ο Gregorio Izquierdo, διευθυντής του Ινστιτούτου Οικονομικών Σπουδών (IEE).
Προσθέτει ότι «οι αρνητικές επιπτώσεις του δημόσιου χρέους δεν έχουν γίνει αντιληπτές στο βαθμό που έχουν αγοραστεί από τις κεντρικές τράπεζες και αυτό έχει κάνει τις κυβερνήσεις να πιστεύουν ότι το δημόσιο χρέος δεν ήταν σχετικό και δεν τις ενθάρρυνε να εξυγιάνουν τα δημόσια οικονομικά. Αλλά φυσικά, τη στιγμή που ο νομισματικός κύκλος έχει αλλάξει και οι κεντρικές τράπεζες έχουν αυξήσει τα επιτόκια και έχουν αρχίσει να αγοράζουν λιγότερο δημόσιο χρέος, αρχίζει να έχει σημασία».
Η πολιτική ισορροπίας των κεντρικών τραπεζών
Χωρίς να μπορεί να αποκλείσει οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων, η στρατηγική των κεντρικών τραπεζών είναι να διατηρήσουν τα επιτόκια παρέμβασής τους στην περιοριστική ζώνη για «αρκετά μεγάλη» χρονική περίοδο, εξαρτώντας κάθε επόμενο βήμα στην εξέλιξη των δεδομένων δραστηριότητας και του πληθωρισμού.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η ΕΚΤ αύξησε τα επιτόκια κατά ένα τέταρτο της μονάδας, στο 4,5% –και τη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων στο 4%–, το υψηλότερο επίπεδό της από το 2001, σε μια ακόμη προσπάθεια να σφίξει τη μάχη κατά του πληθωρισμού. Με επιτόκια σε σαφώς περιοριστικά επίπεδα και με στέρεες ενδείξεις ότι η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής λειτουργεί, οι νομισματικές αρχές έχουν υιοθετήσει μια πιο συνετή στάση, γνωρίζοντας ότι ο μακροοικονομικός αντίκτυπος των αυξήσεων των επιτοκίων λειτουργεί με κάποια καθυστέρηση. Η ΕΚΤ μείωσε σημαντικά τις προβλέψεις της για την οικονομική ανάπτυξη. Τώρα αναμένει ότι η ευρωζώνη θα ανακάμψει κατά 0,7% το 2023 (από 0,9% προηγουμένως), 1% το 2024 (προηγουμένως 1,5%) και 1,5% το 2025, ένα δέκατο λιγότερο. Συνολικά αφαιρεί οκτώ δέκατα από τις προηγούμενες προβλέψεις του.
Μετά την ισχυρή ανάκαμψη το 2022, η κερδοφορία του ευρωπαϊκού κρατικού χρέους παρέμεινε σχετικά σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια του τρέχοντος έτους, παγιώνοντας τα επίπεδα που επιτεύχθηκαν. Το 2023, η καμπύλη αποδόσεων συνέχισε να ισοπεδώνεται, αυξάνοντας σημαντικά την απόδοση ενός έτους, αλλά με κάποια σταθεροποίηση σε άλλους όρους, ειδικά από το πρώτο τρίμηνο και μετά, όπου οι αποδόσεις κυμάνθηκαν σε περιορισμένο εύρος. Η τελευταία κίνηση για αύξηση των επιτοκίων από την ΕΚΤ οδήγησε τις αποδόσεις των κύριων ευρωπαϊκών αναφορών χρέους σε αξίες κοντά στα υψηλά των τελευταίων μηνών.
Η αύξηση των αποδόσεων ως αποτέλεσμα του υψηλού πληθωρισμού υπήρξε παγκόσμιο φαινόμενο. Υπό αυτή την έννοια, αξίζει να σημειωθεί ότι το 10ετές ισπανικό χρέος διατήρησε τη διαφορά του σε σχέση με το γερμανικό χρέος το 2023, σταθεροποιήθηκε περίπου στις 100 μονάδες βάσης, αν και τις τελευταίες εβδομάδες γνώρισε μια ελαφρά ανάκαμψη. Σε ιστορικούς όρους, το ασφάλιστρο κινδύνου είναι σχετικά χαμηλό. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη διατήρηση της τιμής της ασφάλισης πιστώσεων (CDS) σε πολύ συγκρατημένα επίπεδα, αποτελεί ένδειξη ότι οι επενδυτές δεν αντιλαμβάνονται επιδείνωση της οικονομικής υγείας του ισπανικού δημόσιου χρέους παρά την αύξηση της σχέσης κόστους/αποτελεσματικότητάς του.
Επιπλέον, η αποφασιστικότητα της ΕΚΤ να μην επιτρέψει τον χρηματοοικονομικό κατακερματισμό της ευρωζώνης μέσω της χρήσης μέσων όπως η επανεπένδυση των PEPP ή η εφαρμογή ενός νέου εργαλείου κατά του κατακερματισμού συμβάλλει στη διατήρηση των ασφαλίστρων κινδύνου σε σχετικά χαμηλά επίπεδα», κατέληξαν οι ειδικοί στη Razon.
