Το συνέδριo InForum Brain Retain & Regain, που διοργανώνει το in στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), αναμετριέται με το ερώτημα «πώς θα αντιστραφεί το brain drain». Ταυτόχρονα επιχειρεί να προχωρήσει τον δημόσιο διάλογο για το φαινόμενο της φυγής ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό και τις προτάσεις για την επιστροφή και διατήρησή του, ένα βήμα παραπέρα.
Γιατί μόνο αν αναγνωρίσουμε τα δομικά προβλήματα του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας, θα κατανοήσουμε και τις αιτίες που γεννάνε και συντηρούν το brain drain.
Όσο η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να υστερεί σε τομείς υψηλής τεχνολογίας, καινοτομίας και έντασης γνώσης και βασίζεται υπέρμετρα σε τομείς υψηλής έντασης εργασίας αλλά χαμηλής παραγωγικότητας, και εξίσου χαμηλών μισθών, τόσο η μετανάστευση στο εξωτερικό θα είναι μονόδρομος για τα «καλύτερα μυαλά» της πατρίδας μας.
Υπερπροσοντούχοι εργαζόμενοι
Η Ελλάδα έχει τα υψηλότερα ποσοστά υπερκπαιδευμένων (overqualified) εργαζομένων σε όλη την Ευρώπη, όπως ονομάζονται όσοι απασχολούνται σε δουλειές κατώτερες των δεξιοτήτων και των πτυχίων τους.
Είναι οι απόφοιτοι πανεπιστημίου που σερβίρουν σε τουριστομάγαζα, οι κάτοχοι μεταπτυχιακών που κυνηγάνε το μεροκάματο στα φροντιστήρια και στα ιδιαίτερα, οι ερευνητές στα ελληνικά πανεπιστήμια που πληρώνονται με ψίχουλα και ζουν σε διαρκή επισφάλεια.
Πολλοί από αυτούς θα φύγουν στο εξωτερικό, για να εξελιχθούν επαγγελματικά και ακαδημαϊκά.
Αρκετοί δε θα γυρίσουν ποτέ.
Ακόμα περισσότεροι θα ζουν στην Ελλάδα με το όνειρο της φυγής συνεχώς στο μυαλό, και το ένα πόδι έξω.
Τι χάνει η Ελλάδα από το brain drain
Οι απώλειες του brain drain, δεν μετριούνται μόνο με τον αριθμό όσων έφυγαν. Όπως και τα κέρδη του brain gain δεν αντιστοιχούν απαραίτητα στον αριθμό όσων γύρισαν. Ειδικά από τη στιγμή που η πλειονότητα απασχολείται σε δουλειές με χαμηλότερο μισθό αλλά και κατώτερες δυνατότητες από αυτές που είχε στο εξωτερικό.
Οι απώλειες από τη διαρροή εγκεφάλων δεν αποτιμούνται μόνο με στενά οικονομικούς όρους
Επιστημονική έρευνα, εξετάζει το πώς η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των διεθνών Ελλήνων επιστημόνων συνδέεται με το φαινόμενο του brain drain.
Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η διαρροή εγκεφάλων έχει αναλογικά υψηλότερο κοινωνικό και οικονομικό τίμημα από τις αριθμητικές απώλειες.
Ανθρώπινο κεφάλαιο
Η έρευνα των Λόη Λαμπριανίδη, Θεοδόση Συκά, Εύης Σαχίνη και Νίκου Καραμπέκιου, βασίζεται σε μια μοναδική βάση δεδομένων που περιλαμβάνει όλους τους Έλληνες κατόχους διδακτορικού τίτλου σε βάθος τριών δεκαετιών. Η βάση δεδομένων παρέχει πληροφορίες σχετικά με την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση και τα πρότυπα κινητικότητας τους.
Η έρευνα καταρτίζει ειδικούς δείκτες, που αποτιμούν τη διάσταση της διαρροής εγκεφάλων, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και με όρους απώλειας κοινωνικού-οικονομικού κεφαλαίου.
Φεύγουν οι καλύτεροι;
Το πρώτο βασικό εύρημα είναι ότι οι Έλληνες διδάκτορες του εξωτερικού έχουν υψηλότερο μορφωτικό, επαγγελματικό και οικονομικό επίπεδο σε σύγκριση με εκείνους που σπούδασαν και παραμένουν στην Ελλάδα.
Επιπλέον, παρουσιάζουν ένα πιο διεθνές προφίλ. Δηλαδή είναι πιο πιθανό να παραμείνουν στο εξωτερικό μετά την αποφοίτησή τους για να αναζητήσουν εργασία.
Δεύτερον, το μέγεθος της διαρροής εγκεφάλων σε όρους «μετανάστευσης κοινωνικο-οικονομικού κεφαλαίου» στο εξωτερικό είναι αναλογικά μεγαλύτερο από τον αριθμό των ατόμων που μετακινήθηκαν εκτός Ελλάδας. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι διέρρευσε στο εξωτερικό το 22,5% του κοινωνικού και οικονομικού κεφαλαίου, έναντι του 13,4% του συνόλου των εξειδικευμένων πτυχιούχων και μεταπτυχιακών.
Πολλαπλάσιες απώλειες
Το κοινωνικό και οικονομικό κεφάλαιο που «χάνεται», για κάθε Έλληνα εξειδικευμένο μετανάστη (κάτοχο διδακτορικού που διαμένει στο εξωτερικό), είναι 1,1 μεγαλύτερο από το κοινωνικοοικονομικό κεφάλαιο που παραμένει στην Ελλάδα για κάθε εξειδικευμένο επιστήμονα που σπούδασε στη χώρα μας και δεν φεύγει στο εξωτερικό.
Τα συμπεράσματα της έρευνας
Η έρευνα καταλήγει ότι η αρνητική επίδραση του brain drain μπορεί να είναι μεγαλύτερη από ό,τι θα υποδείκνυε η απλή αναλογία του αριθμού των ατόμων που μεταναστεύουν στο εξωτερικό.
Οι απώλειες από τη διαρροή εγκεφάλων δεν αποτιμούνται μόνο με στενά οικονομικούς όρους.
Όταν η εκροή μεταναστών με υψηλή ειδίκευση και γνώσεις αποκτά χαρακτηριστικά μονιμότητας, συνιστά σημαντική απώλεια πολύτιμου ανθρώπινου κεφαλαίου.
Αντίστοιχα επιδεινώνονται οι αρνητικές συνέπειες της διαρροής εγκεφάλων για την Ελλάδα σε τομείς, όπως η παραγωγικότητα, η ανάπτυξη, η τεχνολογία, η δημιουργία γνώσης και η καινοτομία.
Προτάσεις πολιτικής
Για να μπει φρένο σε αυτή την εκφυλιστική πορεία, τονίζουν οι ερευνητές, απαιτείται από την Ελλάδα να λάβει μια σειρά μέτρων πολιτικής.
Η υλοποίηση της μετάβασης προς την οικονομία της γνώσης, η ενίσχυση της κινητικότητας μεταξύ βιομηχανίας και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και η στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων και του εξαγωγικού δυναμικού των βιομηχανιών έντασης γνώσης και τεχνολογίας, είναι σημάδια ότι το εγχώριο σύστημα παραγωγής προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες όσον αφορά τους μισθούς και τις επαγγελματικές προοπτικές για τα άτομα με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.
Μια πολιτική δέσμευση σε αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να αποτελέσει ισχυρό επιχείρημα για την προσέλκυση της λεγόμενης «επιστημονικής και τεχνολογικής διασποράς» – των Ελλήνων μεταναστών με υψηλό επίπεδο ειδίκευσης.
Εικονική επιστροφή
Μια παράλληλη λύση αποτελεί η επιλογή της «εικονικής επιστροφής». Για τους κατόχους διδακτορικού τίτλου που επιθυμούν να παραμείνουν στο εξωτερικό, θα πρέπει να διερευνηθεί μια σειρά μέτρων πολιτικής, όπως η δημιουργία ειδικών εικονικών κοινοτήτων.
Αξιοποιώντας τα ψηφιακά δίκτυα μπορούν να δημιουργηθούν δίαυλοι που συνδέουν τους Έλληνες του επιστήμονες εξωτερικού, με την εγχώρια επιστημονική και επιχειρηματική βάση, συμβάλλοντας στη μεταφορά γνώσης και καινοτομίας πίσω στη χώρα μας.
Οι επιλογές «εικονικής επιστροφής» μπορούν επίσης να συμβάλουν στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινωνικών δεσμών με την Ελλάδα.
Τέλος οι κοινότητες «εικονικής επιστροφής» θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως προθάλαμος για τη φυσική επιστροφή των Ελλήνων επιστημόνων της διασποράς, κάνοντας πράξη το brain gain και brain retain.
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
