Ο επόμενος σταθμός της κυβερνητικής εκστρατείας Rebrain Greece, για την αντιστροφή του brain drain, είναι το Σάββατο 31 Μαΐου στη Στουτγκάρδη της Γερμανίας. Πρόκειται για την τέταρτη κατά σειρά δράση εξωστρέφειας το τελευταίο εξάμηνο, μετά το Άμστερνταμ, το Ντίσελντορφ και το Λονδίνο, που προωθεί «τον επαναπατρισμό ταλέντων και εξειδικευμένου προσωπικού, με στόχο την αξιοποίηση των δεξιοτήτων τους στη χώρα μας».
Μέχρι σήμερα τις δράσεις σε τρεις πόλεις έχουν παρακολουθήσει περίπου 4.000 Έλληνες του εξωτερικού που «ενδιαφέρονται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους».
Όμως από την εκδήλωση ενδιαφέροντος ως την απόφαση να γυρίσουν στην Ελλάδα, μεσολαβούν πολλά διλήμματα. Το αίσθημα του νόστου κονταροχτυπιέται με τη λογική, που λέει ότι οι ευρωπαϊκές μητροπόλεις εξακολουθούν να προσφέρουν καλύτερους μισθούς, επαγγελματικές προοπτικές και ποιότητα ζωής από την μαμά πατρίδα.
Το συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain που διοργανώνει το in στις 2 – 3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), επιχειρεί να φωτίσει αυτά τα διλήμματα, μέσα από τις αναλύσεις των ειδικών αλλά και τις μαρτυρίες των άμεσα εμπλεκόμενων.
Brain drain και Greek Statistics
Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης έχει επανειλημμένα αναφέρει ότι από τις 600.000 Έλληνες που μετανάστευσαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης, έχουν επιστρέψει περίπου οι 400.000.
Ως απόδειξη ότι το brain drain μετατρέπεται σταδιακά σε brain gain επικαλείται στοιχεία από το ισοζύγιο μετανάστευσης της ΕΛΣΤΑΤ και τους αντίστοιχους πίνακες της Εurostat, από το 2010 και μετά.
Όμως, καθώς πρόκειται για ροές και όχι «στοκ» πληθυσμού, οι δείκτες δεν είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικοί. Κάποιοι από τους καταγραφόμενους ως «επαναπατρισθέντες» μπορεί να γύρισαν, να ξανάφυγαν και να ξαναγύρισαν.
Οι νέοι που μετακινούνται σε χώρες εντός ή εκτός ΕΕ, δεν είναι οι ξεριζωμένοι των ασπρόμαυρων ταινιών του ’60, αλλά μέλη μιας σύγχρονης παγκόσμιας κοινότητας.
Σύμφωνα με τον οικονομικό γεωγράφο Λόη Λαμπριανίδη τα στοιχεία της Eurostat είναι επισφαλή. Βασίζονται σε δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ, η οποία δεν καταγράφει τις εισόδους απευθείας, αλλά τις υπολογίζει με οικονομετρικές εκτιμήσεις βάσει δεδομένων από την επιστροφή Ελλήνων από τη Γερμανία με στοιχεία της Γερμανίας.
Για πρώτη φορά το 2023, το ισοζύγιο μετανάστευσης έγινε θετικό. Όμως ο αριθμός των επιστροφών, ως ποσοστό του πληθυσμού όσων έχουν φύγει και διαμένουν στο εξωτερικό (αλλά και ως απόλυτος αριθμός), δεν δικαιολογεί πανηγυρισμούς. Σε σύνολο 330.000-390.000 Ελλήνων μεταναστών παλιννόστησαν 47.200 αλλά έφυγαν και 32.800.
Τάσεις φυγής
Η μερική παλινόστηση Ελλήνων του εξωτερικού είναι θετική εξέλιξη, όμως οι τάσεις φυγής συνεχίζονται. Το ερευνητικό έργο «Μεταβάσεις, Μετανάστευση και Πολιτική: Κατανοώντας τη Νεολαία σε περίοδο κρίσης» (2019-2024), ανιχνεύει τις αιτίες που η Ελλάδα διώχνει τα παιδιά της και τα κίνητρα όσων γυρίζουν πίσω.
Το έργο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), με φορέα το Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και επιστημονικά υπεύθυνη την ομότιμη καθηγήτρια Αλεξάνδρα Κορωναίου.
Η γενιά του brain drain και οι υποψήφιοι του brain gain
H έρευνα καταγράφει τα κύρια μεταναστευτικά ρεύματα στο πέρασμα των χρόνων, με τελευταίο σταθμό την περίοδο της οικονομικής κρίσης ως σήμερα.
Συμμετείχαν περίπου 100 άτομα από διαφορετικές ομάδες ενδιαφέροντος: Νέοι και νέες που σκέφτονται ή συζητάνε να φύγουν στο εξωτερικό, άλλοι που ξαναγύρισαν, εκείνοι που ζουν και εργάζονται σε χώρες της Ευρώπης, και κάποιοι γονείς.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των νέων ανθρώπων, οι κακές συνθήκες εργασίας, η ανασφάλεια και η επισφάλεια, η ακρίβεια, το κόστος ζωής και το στεγαστικό είναι από τις βασικές αιτίες που τους ωθούν να φύγουν στο εξωτερικό.
Πολλοί αναφέρουν επίσης ως αιτία φυγής στο εξωτερικό τον συντηρητισμό στην καθημερινή ζωή, τις ανισότητες – έμφυλες και άλλες – και οπισθοδρομικές αντιλήψεις που εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν την ελληνική κοινωνία. Τέλος, πόλος απώθησης είναι η διαφθορά του πολιτικού συστήματος, η αναξιοκρατία η αδιαφορία για τους νέους.
Κοινωνία των εμπειριών και της διακινδύνευσης
Οι ερευνητές τονίζουν ότι σύγχρονη μετανάστευση πυροδοτείται σαφέστατα από την οικονομική κρίση του 2010. Εμφανίζεται ως «αναγκαίο» βήμα με πολλές επιφυλάξεις, χωρίς αυταπάτες ή εξιδανικεύσεις για το τελικό αποτέλεσμα.
Οι νέοι που μετακινούνται σε χώρες εντός ή εκτός ΕΕ, δεν είναι οι ξεριζωμένοι των ασπρόμαυρων ταινιών του ’60, αλλά μέλη μιας σύγχρονης παγκόσμιας κοινότητας.
Δεν είναι πάντα ή μόνο «τέκνα της ανάγκης», αλλά και τέκνα της επιθυμίας για απόκτηση εμπειριών. Οι μετανάστες του σήμερα είναι παιδιά της «κοινωνίας της διακινδύνευσης». Έχουν μεγαλώσει σε έναν κόσμο που η μόνη βεβαιότητα ειναι η αβεβαιότητα.
Στον ευέλικτο καπιταλισμό ο φόβος της αδράνειας και της καθήλωσης είναι το βασικότερο κίνητρο για την ανάληψη ρίσκου, σημειώνει η έρευνα. Αυτό το ρίσκο αναλαμβάνει η γενιά του brain drain, αναγνωρίζοντας ότι «σε μία δυναμική κοινωνία οι παθητικοί άνθρωποι μαραζώνουν».
Μεσαία στρώματα
Ακόμα και όταν οι συνθήκες ζωής στο εξωτερικό είναι καλές το αίσθημα μοναξιάς και αποξένωσης παραμένει έντονο.
Πόλος έλξης για να επιστρέψουν στην Ελλάδα δεν είναι οι οικονομικές συνθήκες, αλλά η οικογένεια, οι φιλίες, η κοινωνικότητα, ακόμα και ο καλός καιρός.
Οι περισσότεροι νέοι που συμμετείχαν στην έρευνα προέρχονταν από μεσαία κοινωνικά στρώματα, με σχετική άνεση, που μπορούσαν να υποστηρίξουν οικονομικά τη μετάβαση των παιδιών τους στο εξωτερικό. Ακόμα όμως και αν δεν υπάρχουν οικονομικοί πόροι, υπάρχει συναισθηματική στήριξη, ενώ συνήθως όσοι είναι από πιο φτωχά στρώματα σπουδάζουν και δουλεύουν παράλληλα.
Να μείνω, να φύγω ή να γυρίσω πίσω;
Αναφέρεται μια μερική ανάσχεση του κύματος φυγής στο εξωτερικό, απόρροια της βελτίωσης ή σταθεροποίησης των οικονομικών αι πολιτικών συνθηκών, αλλά και της πανδημίας που λειτούργησε αποτρεπτικά για ταξίδια και μετακινήσεις.
Ωστόσο, οι περισσότεροι νέοι σκέφτονται πως ίσως κάποια στιγμή φύγουν, όχι μόνο για σπουδές αλλά και για εργασία.
Η επιστροφή παραμένει βασική επιδίωξη με απροσδιόριστη και ρευστή χρονικότητα. Υπάρχουν θεμελιώδεις προϋποθέσεις για την επιστροφή: Η οικονομική κατάσταση της χώρας. Η εργασιακή σταθερότητα και ποιοτικές συνθήκες εργασίας. Η μείωση του κόστους ζωής (ακρίβεια, στέγαση). Η αλλαγή κοινωνικών παραμέτρων (διαφθορά, αντικοινωνικές συμπεριφορές)
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
