Η αντιστροφή του brain drain είναι μια πρόκληση με πολιτικά, εθνικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, τα οποία θα διερευνηθούν στο διήμερο συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain (2-3 Ιουνίου, Βιβλιοθήκη της Βουλής).
Οι χώρες της Ανατολική Ευρώπης, του λεγόμενου πρώην ανατολικού μπλοκ, βρέθηκαν αντιμέτωπα με το πρόβλημα αυτό νωρίτερα από την υπόλοιπη Ευρώπη. Μετά την πολιτική αλλαγή και τη μετάβαση από την κεντρικά σχεδιαζόμενη οικονομία στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, το brain drain χτύπησε την πόρτα τους. Νέοι, ταλαντούχοι και φιλόδοξοι εργαζόμενοι στράφηκαν προς τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης αναζητώντας ευκαιρίες και ένα καλύτερο μέλλον.
Οι κυβερνήσεις τους γρήγορα κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: Πώς μπορούμε να αναστρέψουμε ή να μετριάσουμε τη φυγή των πιο λαμπρών μυαλών; Ποιες είναι οι πιο αποτελεσματικές πρωτοβουλίες για να κρατήσουμε τα ταλέντα στην πατρίδα ή να τα φέρουμε πίσω; Μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες;
Όπως επισημαίνει το Emerging Europe, από τη Σερβία έως την Πολωνία και τη Βουλγαρία, οι κυβερνήσεις επέλεξαν τα πιο πρόσφορα για την κάθε χώρα μείγματα μέτρων. Και σε πολλές περιπτώσεις, τα καλά αποτελέσματα άρχισαν να γίνονται ορατά. Οι στρατηγικές διαφέρουν. Περιλαμβάνουν βελτίωση των οικονομικών ευκαιριών, εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και συνεργασίες με ξένους επενδυτές, αλλά και εκσυγχρονισμό των δημόσιων υπηρεσιών, παράλληλα με την καλλιέργεια ενός αισθήματος εθνικής υπερηφάνειας.
Διαφορές ευκαιριών
Ο δρόμος για τη Δύση ήταν η πρώτη επιλογή για τους εξειδικευμένους εργαζόμενος των χωρών της ανατολικής Ευρώπης. Άλλωστε, παρά τη διαρκή βελτίωση των οικονομιών τους, σε πολλές από αυτές οι μισθοί είναι συγκριτικά χαμηλοί και οι ευκαιρίες για επαγγελματική εξέλιξη λίγες. Τα στοιχεία της Eurostat για το 2020 δείχνουν ότι ο μέσος μηνιαίος μισθός στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Κροατία δεν ήταν παρά κλάσμα των μισθών στη Γερμανία, το Βέλγιο ή την Ολλανδία. Συνεπώς, το κίνητρο της μετανάστευσης είναι ισχυρό. Ωστόσο υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για να αποφασίσει κάποιος να φύγει: χαμηλές προοπτικές σταδιοδρομίας, διαφθορά, υποχρηματοδοτούμενη υγειονομική περίθαλψη, παρωχημένα εκπαιδευτικά συστήματα.
Τι έκαναν οι κυβερνήσεις για το brain drain
Εντός της Ε.Ε., χάρη στην ελευθερία μετακίνησης, η μετανάστευση είναι σχετικά εύκολη. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών ανέπτυξαν εργαλεία για να ανακόψουν τη διαρροή εγκεφάλων. Και σε αρκετές περιπτώσεις, πέρασαν από το brain drain στο brain gain. Το παράδειγμά τους θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμο και για άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, που τώρα προσπαθεί να αναστρέψει το κύμα φυγής.
Ρουμανία: Τεχνολογική αναγέννηση με φοροελαφρύνσεις και κίνητρα
Η τεχνολογική βιομηχανία στη Ρουμανία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αναστροφής του brain drain. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, χιλιάδες μηχανικοί αναζητούσαν καλύτερες αμοιβές στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη. Είκοσι χρόνια αργότερα, η αύξηση ίδρυσης εγχώριων εταιρειών τεχνολογίας, σε συνδυασμό με την άφιξη πολυεθνικών εταιρειών τεχνολογίας, έχουν αναστρέψει το κλίμα. Ταλαντούχοι Ρουμάνοι επιλέγουν να μείνουν και να εργαστούν στη χώρα τους. Επιπλέον, ο τεχνολογικός τομέας στη Ρουμανία δημιουργεί ανάπτυξη σε πόλεις όπως η Τιμισοάρα, το Ιάσιο και η Κλουζ-Ναπόκα. Και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος σε εξαγωγές στη χώρα.
Αυτό που έκανε η κυβέρνηση της Ρουμανίας ήταν να δώσει κίνητρα, προσφέροντας φοροαπαλλαγές στη βιομηχανία της πληροφορικής έως το τέλος του 2024, μειώνοντας τους εταιρικούς φόρους και υποστηρίζοντας τεχνολογικά πάρκα που συγκεντρώνουν νεοσύστατες επιχειρήσεις παράλληλα με παγκόσμιους παίκτες.
Οι αλλαγές αυτές βοήθησαν τις επιχειρήσεις, έδωσαν ώθηση στους μισθούς και πολλοί προτίμησαν να μείνουν στη Ρουμανία, αντί να φύγουν για το εξωτερικό. Ωστόσο, προς το παρόν δεν έχει βρει λύσει στη μετανάστευση εργαζομένων στην υγειονομική περίθαλψη, κυρίως νοσηλευτών και γιατρών.
Βέβαια, από την 1η Ιανουαρίου 2025 οι φορολογικές ελαφρύνσεις στο τομέα της πληροφορικής έχουν καταργηθεί. Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία για τις επιπτώσεις της αλλαγής αυτής.
Πολωνία: Η εκπαίδευση στο επίκεντρο
Η Πολωνία ήταν από τις χώρες που επλήγησαν λιγότερο από τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και βελτιώνει διαρκώς το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της. Για αυτή την επιτυχία σημαντικός παράγοντας ήταν η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος ήδη από τη δεκαετία του 1990. Αυτό είχε αποτέλεσμα τα πανεπιστήμια της Πολωνίας να κατατάσσονται σε υψηλές θέσεις. Επίσης, βγάζουν στην αγορά εργασίας άρτια εκπαιδευμένους μηχανικούς, ειδικούς επιστήμονες και οικονομολόγους, ειδικευμένους στη διοίκηση επιχειρήσεων.
Το επίτευγμα αυτό χτίστηκε σταδιακά, καθώς οι κυβερνήσεις της χώρας έδωσαν προτεραιότητα στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών, στα σύγχρονα προγράμματα σπουδών και στις συνεργασίες με ξένα πανεπιστήμια. Έτσι, πόλεις όπως η Βαρσοβία, η Κρακοβία και το Βρότσλαβ έχουν γίνει πόλοι έλξης για διεθνείς εταιρείες που επιδιώκουν να αξιοποιήσουν τη βάση ταλέντων της Πολωνίας. Και έτσι οι νέοι Πολωνοί έχουν κίνητρο να μείνουν να σπουδάσουν και να εργαστούν την πατρίδα τους.
Το brain drain έχει μετριάσει και η άνοδος της πολωνικής επιχειρηματικότητας σε τομείς όπως η προηγμένη μεταποίηση και τα παιχνίδια, δίνοντας δουλειά στους νέους αποφοίτους πανεπιστημίων και επαγγελματικών σχολών.
Ουγγαρία: Έμφαση την υγειονομική περίθαλψη
Το brain drain κόστισε στην Ουγγαρία με απώλειες γιατρών, που επέλεξαν να φύγουν στο εξωτερικό για να εργαστούν σε σύγχρονα νοσοκομεία με καλύτερες αμοιβές. Ούγγροι γιατροί και νοσηλευτές έχουν μεταναστεύσει σε μεγάλους αριθμούς στη Γερμανία ή τη Βρετανία.
Η ουγγρική κυβέρνηση το 2021 δεσμεύθηκε να προσφέρει μεγάλες αυξήσεις στους εργαζόμενους στην υγεία, της τάξης του 120%, δίνοντας και άλλα κίνητρα για να παραμείνουν στο δημόσιο σύστημα υγείας. Επίσης, υποσχέθηκε να βελτιώσει τις ερευνητικές εγκαταστάσεις σε αρκετά νοσοκομεία. Ήδη τα πρώτα στοιχεία δείχνουν μείωση του αριθμού των εργαζομένων στα νοσοκομεία που αποχωρούν.
Βαλτική: Σύγχρονες υποδομές
Το brain drain για τις χώρες της Βαλτικής, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία, ξεκίνησε από τις πρώτες μέρες της ανεξαρτητοποίησής τους από την ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τα ποσοστά μετανάστευσης είναι υψηλά.
Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, ωστόσο, έχει αρχίσει να ανακόπτει την εκροή εξειδικευμένων εργαζομένων. Κυρίως στην Εσθονία. Το μοντέλο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης του Ταλίν έχει γίνει ένα ισχυρό σήμα κατατεθέν για τους επαγγελματίες με τεχνολογική εξειδίκευση. Η επιτυχία της Εσθονίας στις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και της υποβολής φορολογικών δηλώσεων, υπογραμμίζει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η σύγχρονη διακυβέρνηση για να πείσει τους ταλαντούχους ανθρώπους να μείνουν στην πατρίδα τους. Και έχει κάνει και τους πολίτες εθνικά υπερήφανους για τα επιτεύγματά τους.
Ψηφιακή ανάπτυξη και ενέργεια
Η Λετονία και η Λιθουανία επιδιώκουν να μιμηθούν τμήματα του ψηφιακού μοντέλου της Εσθονίας. Παράλληλα αναπτύσσουν έργα υποδομών για τη σύνδεση περιφερειακών οδών μεταφορών και ενεργειακών δικτύων με τη Δυτική Ευρώπη. Παράδειγμα είναι το Rail Baltica, μια φιλόδοξη σιδηροδρομική γραμμή που θα συνδέσει τις χώρες της Βαλτικής με την Πολωνία και την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή θα ενισχύσει το εμπόριο, τον τουρισμό και τις διεθνείς επενδύσεις. Έτσι, ελπίζουν ότι θα πείσουν τους νέους να μείνουν στη χώρα τους και θα αναστραφεί το brain drain.
Σερβία: Αξιοποιώντας τη διασπορά
Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Σερβία παρουσιάζει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εμπλοκής της διασποράς για τον μετριασμό των επιπτώσεων του brain drain.
Οι Σέρβοι μετανάστες υπολογίζονται σε περίπου ένα εκατομμύριο παγκοσμίως. Άλλοι ζουν και εργάζονται στη Δυτική Ευρώπη, άλλοι στην Αυστραλία ή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό που αναζητούσαν ήταν καλύτερες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές ευκαιρίες.
Για να προσελκύσουν τους μετανάστες, κυρίως εκείνους που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στον επιχειρηματικό τομέα, οι κυβερνήσεις της Σερβίας έλαβαν μια σειρά από μέτρα. Ένα εξ αυτών είναι ένα επενδυτικό ταμείο που απευθύνεται στη διασπορά και προσφέρει επιχορηγήσεις σε ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που επιστρέφουν και ιδρύουν εταιρείες εντός της Σερβίας. Επίσης, βελτιώνουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες για τους παλιννοστούντες, με απλοποίηση της διαδικασίας μεταφοράς επαγγελματικών προσόντων και χορήγηση φορολογικών ελαφρύνσεων για νέες επιχειρήσεις.
Η πρωτοβουλία είχε αποτέλεσμα. Ένας αυξανόμενος αριθμός νέων επαγγελματιών αποφάσισε να επιστρέψει και να ξεκινήσει εταιρείες τεχνολογίας ή συμβούλων στο Βελιγράδι και το Νόβι Σαντ.
Το δίδαγμα
Από τα παραδείγματα των χωρών αυτών καθίσταται σαφές ότι η αντιστροφή ή ο μετριασμός του brain drain απαιτεί ολοκληρωμένες στρατηγικές που να δίνουν ένα πλέγμα λύσεων για τους επαγγελματίες. Οικονομικές, κοινωνικές, αλλά και να επενδύουν σε υποδομές. Τα φορολογικά κίνητρα μπορούν να μειώσουν το οικονομικό χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά από μόνα τους δεν θα κρατήσουν τους νέους σε ένα περιβάλλον με δομικά προβλήματα.
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
