Οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, στην πλειονότητά τους μνημονιακές, δίνουν έναν μεγάλο αγώνα. Πρέπει να αντιμετωπίσουν το brain drain, δηλαδή τη διαρροή εγκεφάλων προς το εξωτερικό, που τους στερεί το πιο σημαντικό εργατικό δυναμικό: ανθρώπους με πολλές γνώσεις και ταλέντο. Στοιχεία που εκμεταλλεύονται άλλες χώρες, κυρίως στη βορειοδυτική Ευρώπη.
Το in διοργανώνει το διήμερο συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain στις 2 – 3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) με εκλεκτούς καλεσμένους.
Η Ισπανία και η Πορτογαλία έχουν επιλέξει δύο διαφορετικούς δρόμους για να λύσουν ένα πρόβλημα που είναι πληγή και για την Ελλάδα. Οι νέοι εργαζόμενοι, με πτυχίο, συχνά με μεταπτυχιακό και ίσως διδακτορικό, φεύγουν και από τις τρεις αυτές χώρες. Εδώ, επιστρέφουν με το σταγονόμετρο. Ανάλογη εικόνα και αλλού. Οι λόγοι κοινοί: χαμηλοί μισθοί, μικρές προοπτικές επαγγελματικής ανέλιξης, ακρίβεια, στεγαστική κρίση. Και όταν φεύγουν, εγκαθίστανται κάπου αλλού, όπου εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής και μεγαλύτερα εισοδήματα, δύσκολα γυρίζουν πίσω.
Ισπανία: 30 μέτρα κατά του brain drain
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου για την Παραγωγικότητα και την Ανταγωνιστικότητα στην Ισπανία, το 2022, 400.000 εξαιρετικά υψηλού προφίλ επιστήμονες έφυγαν από τη χώρα, αριθμός αυξημένος κατά 40% σε σχέση με το 2019. Και η τάση αυτή συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια.
Η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ισπανίας, υπό τον Πέδρο Σάντσεθ, σε μια προσπάθεια να αναστρέψει το brain drain, ενέκρινε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς το πρόγραμμα ATRAE (Προσελκύω). Το σχέδιο αυτό για την προσέλκυση και διατήρηση επιστημόνων και ταλέντων στην τεχνολογία προωθείται από το υπουργείο Επιστήμης και Καινοτομίας. Περιλαμβάνει 30 μέτρα και υπολογίζεται ότι θα κινητοποιήσει πόρους ύψους σχεδόν 3 δισ. ευρώ. Στόχος, όπως επισημάνθηκε, η «ενθάρρυνση όσων έφυγαν, η διασφάλιση ότι όσοι βρίσκονται εδώ δεν θα φύγουν και η προσέλκυση των καλύτερων».
Σχέδιο τριών πυλώνων
Το σχέδιο ATRAE για την αντιμετώπιση του brain drain χωρίζεται σε τρεις πυλώνες. Ο πρώτος στοχεύει στη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών και καλύτερων συνθηκών για την εξέλιξη της επιστημονικής σταδιοδρομίας σε πανεπιστήμια και δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς. Ο δεύτερος πυλώνας στοχεύει στην εξάλειψη των εμποδίων και στη δημιουργία νέων κινήτρων για προσέλκυση επιστημονικών ταλέντων από το εξωτερικό. Και ο τρίτος στοχεύει στην ενσωμάτωση του επιστημονικού αυτού προσωπικού στον ιδιωτικό τομέα.
Ο δεύτερος πυλώνας, σχεδιασμένος για να προσελκύσει κορυφαίους επιστήμονες από όλο τον κόσμο, προσφέρει σε επιστήμονες 1 εκατομμύριο ευρώ (868.500 λίρες) για να δημιουργήσουν την επιστημονική τους ομάδα. Θα πραγματοποιήσουν έρευνα σε ακαδημαϊκά ιδρύματα στην Ισπανία. Προβλέπεται επίσης επιπλέον κρατική ενίσχυση έως και 200.000 ευρώ, αν αυτή κριθεί απαραίτητη.
Φέτος, η ισπανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επενδύσει 135 εκατομμύρια ευρώ τα επόμενα τρία χρόνια για να προσελκύσει διακεκριμένους επιστήμονες από το εξωτερικό ώστε να εργαστούν σε τομείς έρευνας με υψηλό κοινωνικό αντίκτυπο.
Από το brain drain στο brain gain
Το σχέδιο προσέλκυσης εξειδικευμένων επιστημόνων φαίνεται ότι έχει αρχίσει να αποδίδει. Το 2024, 58 ερευνητές κέρδισαν θέσεις στο πρόγραμμα, εξ αυτών το ένα τρίτο (32,8%) εργάζονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιοι, Ισπανοί που γύρισαν πίσω, άλλοι Βρετανοί. Το Brexit έπαιξε τον ρόλο του σε αυτό.
Παράδειγμα, ο Λούις Μουνιόθ Γκονθάλεθ, ερευνητής συστημάτων ασφαλείας τεχνητής νοημοσύνης, με ισπανική και βρετανική υπηκοότητα. Έφυγε από το Imperial College του Λονδίνου για να ηγηθεί ερευνητικού έργου στο Πανεπιστήμιο Alcalá στη Μαδρίτη.
Αλλά και ο Κρίστοφερ Ράου, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Έχει γερμανική και αμερικανική υπηκοότητα, έχει παντρευτεί Ισπανίδα και έχει δύο παιδιά. Είπε στον Guardian ότι Brexit, κόστος ζωής στη Βρετανία και η ελκυστική προσφορά, τον έφεραν στο Ισπανικό Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας (CSIC) στη Βαρκελώνη.
Επιχειρήσεις και υψηλή τεχνολογία
Παράλληλα, η Ισπανία επενδύει στην πληροφορική και την υψηλή τεχνολογία, ώστε οι νεοσύστατες επιχειρήσεις να αναστρέψουν το brain drain, μέσω ενός νέου νόμου, που θα διευκολύνει την ίδρυση και τη λειτουργία τους.
Για το 2023 η Μαδρίτη ανέμενε αύξηση 3,4% στις επενδύσεις σε αυτούς τους τομείς, ώστε να φτάσουν τα 53 δισεκατομμύρια ευρώ.
Και οι επιχειρήσεις επενδύουν στην εκπαίδευση των εργαζομένων τους στις νέες τεχνολογίες. Σύμφωνα με τον Τιάγκο Σάντος, γενικό διευθυντή της εταιρείας Ironhack για την Πορτογαλία και την Ισπανία, στη δεύτερη «μόνο το 17% των ισπανικών εταιρειών διαθέτουν εξειδικευμένους επαγγελματίες στις ψηφιακές τεχνολογίες. Είναι 2% λιγότεροι από ότι στις ευρωπαϊκές εταιρείες.
Σε μελέτη του 2022, το 42% των συμμετεχουσών ισπανικών εταιρειών δήλωσαν ότι σχεδιάζουν να αυξήσουν τους προϋπολογισμούς τους για την εκπαίδευση των εργαζομένων. Αυτό ελπίζουν ότι θα κρατήσει εργαζομένους και θα προσελκύσει νέους.
Είναι αυτά αρκετά; Η Σχολή Επιχειρήσεων OBS στην Ισπανία λέει ότι χρειάζονται και άλλα πράγματα. Μεταξύ αυτών προτείνει τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ κυβέρνησης και επιχειρήσεων, την ενίσχυση της ποιότητας των σχολών διοίκησης επιχειρήσεων. Επίσης, τη λήψη μέτρων τον συγχρονισμό των επιπέδων δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την προσφορά και τη ζήτηση εξειδικευμένων τομέων.
Πορτογαλία: Δημογραφική κόλαση
Η άλλη χώρα της Ιβηρικής έχει εξίσου σοβαρό πρόβλημα brain drain. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Μετανάστευσης της Πορτογαλίας, περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι που γεννήθηκαν στην Πορτογαλία (23% του πληθυσμού), ζουν σήμερα στο εξωτερικό. Μεταξύ αυτών, 850.000 Πορτογάλοι ηλικίας 15-39 ετών, ή το 30% των νέων και το 12,6% του πληθυσμού σε παραγωγική ηλικία.
Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι, κάθε χρόνο, περίπου 40% των 50.000 ανθρώπων που αποφοιτούν από πανεπιστήμια ή τεχνικές σχολές μεταναστεύουν, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Το κόστος για τη χώρα πολλαπλό. Εκτός από τη διαρροή ταλέντων, χάνει δισεκατομμύρια ευρώ σε έσοδα από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές.
Ο Πέδρο Τζινχέιρα ντο Νασιμέντο, εκτελεστικός διευθυντής της Business Roundtable Portugal, που εκπροσωπεί 43 από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στη χώρα, μίλησε στο Reuters για «δημογραφική κόλαση». «Η Πορτογαλία δεν είναι σε θέση να δημιουργήσει τις συνθήκες που θα κρατήσουν τα ταλέντα ή θα τα προσελκύσουν πίσω».
H πορτογαλική κυβέρνηση της κεντροδεξιάς Δημοκρατικής Συμμαχία, το 2024, ξεκίνησε μια προσπάθεια να αναστρέψει το brain drain. Εισήγαγε μια σειρά από φοροελαφρύνσεις για τους νέους. Μεταξύ αυτών, μια ετήσια απαλλαγή 100% από τον φόρο εισοδήματος.
Αυτό που ελπίζει είναι ότι θα βοηθήσει έτσι τα ταλέντα να μείνουν στη χώρα και ίσως να γίνει περισσότερο ελκυστική για αυτούς που έχουν ήδη φύγει. Προς το παρόν, δεν έχει αποσαφηνιστεί αν το μέτρο είναι επιτυχημένο, λόγω των συνεχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων και της πολιτικής αστάθειας. Η Δημοκρατική Συμμαχία του Λούις Μοντενέγκρο κέρδισε τις τελευταίες εκλογές αλλά είναι αμφίβολο αν θα μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση.
Το πρόγραμμα αφορά νέους έως 35 ετών. Προσφέρει απαλλαγή από τον φόρο εισοδήματος 100% για το πρώτο έτος για εισοδήματα έως 28.000 ευρώ. Για το δεύτερο έως το τέταρτο έτος, η απαλλαγή μειώνεται στο 75%. Για τα επόμενα τρία έτη (5ο-7ο) η απαλλαγή πέφτει στο 50% και για τα επόμενα τρία (8ο έως 10ο) στο 25%.
Είναι αυτό αρκετό;
Η πορτογαλική κυβέρνηση πιστεύει ότι είναι δύο οι κύριοι παράγοντες του brain drain: οι υψηλοί φόροι και οι χαμηλοί μισθοί. Εκτιμάται ότι από το πρόγραμμα θα ωφεληθούν 350.000-400.000 εργαζόμενοι. Αλλά είναι αυτό αρκετό;
Νέος μηχανικός που μίλησε στο Forbes, είπε ότι το μέτρο δεν είναι αρκετό για να τον πείσει να μείνει στην Πορτογαλία. Οι μισθοί είναι πολύ χαμηλοί. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μόνο το 2% των εργαζομένων στην Πορτογαλία ηλικίας 18 έως 35 ετών κερδίζουν περισσότερα από 41.000 ευρώ ετησίως. Και το κόστος ζωής αυξάνεται διαρκώς.
Τα αίτια περιλαμβάνουν την έλλειψη στέγης που την καθιστά πανάκριβη. Γι’ αυτό ευθύνεται και η πολιτική της «χρυσής βίζας» ή «cashport», που δίνουν άδεια παραμονής σε ξένους που αγοράζουν ακίνητα ή κάνουν επενδύσεις.
Η Μελίσα Σομπράλ, λογίστρια που ζει και εργάζεται στην Ελβετία από το 2014, είπε στον Guardian ότι οι φοροελαφρύνσεις δεν αρκούν. «Δεν πληρώνουν καλά στην Πορτογαλία, δεν υπάρχουν δουλειές, δεν αναγνωρίζονται τα προσόντα μας».
Και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι οι φοροαπαλλαγές δεν θα είναι αποτελεσματικές. Χαρακτηρίζει το μέτρο δαπανηρό μέτρο (υπολογίζεται ότι θα κοστίσει τουλάχιστον 525 εκατομμύρια ευρώ) και αμφιβάλλει για την επιτυχία του.
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
