Το φαινόμενο του brain drain, της μαζικής εκροής εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων τα χρόνια της κρίσης, είναι σύνθετο και πολυπαραγοντικό, και δεν επιδέχεται μονοσήμαντων εξηγήσεων. Γι’αυτό και το συνέδριο InForum:Brain Retain & Regain, που διοργανώνει το in στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), προσεγγίζει το θέμα της μετανάστευσης και της παλιννόστησης εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού σφαιρικά.
Πανεπιστημιακοί, πολιτικοί, φοιτητές και μαθητές, άνθρωποι που στην Ελλάδα, ζουν ή σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό, συμμετέχουν σε ένα ζωντανό γόνιμο διάλογο.
Αρνητικές συνέπειες του brain drain
Oι αρνητικές συνέπειες της φυγής ανθρώπινου δυναμικού υψηλής ειδίκευσης έχουν αναλυθεί εκτενώς, σε επιστημονικές έρευνες και μελέτες οργανισμών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.
Σύμφωνα με έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών για τις μακροοικονομικές συνέπιες της διαρροής εγκεφάλων (On the Great Greek Brain Drain: A Macroeconomic Approach – Ε.Βέλλα), υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στα μέτρα λιτότητας της περιόδου 2010-2015 και στην αύξηση της μεταναστευτικής εκροής σε συνδυασμό με τη μείωση του ΑΕΠ.
Συγκεκριμένα, οι προσομοιώσεις του μακροοικονομικού υποδείγματος της περιόδου, καταλήγουν ότι χωρίς τη μεταναστευτική εκροή η μείωση του ΑΕΠ θα ήταν μικρότερη κατά 17% και ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ θα ήταν μειωμένος κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες.
Πέρα όμως από τις ποσοτικές εκτιμήσεις, όλες οι έρευνες συγκλίνουν στο ότι το brain drain υπονομεύει την αναπτυξιακή δυναμική της χώρας και τη διαδικασία μετάβασης σε μια σε μια οικονομία υψηλότερης προστιθέμενης αξίας.
Η δημιουργία ελλείψεων σε κομβικούς κλάδους, η επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος, και η δημιουργία «κενού φροντίδας», καθώς μένουν πίσω χωρίς την υποστήριξη των παιδιών τους ηλικιωμένοι γονείς, είναι κάποιες από τις αρνητικές επιπτώσεις που επισημαίνει σχετική έρευνα του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.
Θετικές… παρενέργειες του brain drain
Όμως δεν μπορούμε να βλέπουμε την κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού υψηλής ειδίκευσης μόνο αρνητικά. Υπό προϋποθέσεις μπορούν να υπάρξουν θετικές συνέπειες. Οι μετανάστες επιστρέφοντας μπορεί να μεταφέρουν από τις χώρες υποδοχής εργασιακή εμπειρία, νέες ιδέες, γνώσεις, συμπεριφορές, πρακτικές, ταυτότητες – τα λεγόμενα «κοινωνικά εμβάσματα.
Επιπλέον μπορεί να συνεργαστούν με την ελληνική οικονομία και κοινωνία, ενώ εξακολουθούν να εργάζονται στο εξωτερικό. Τη δυνατότητα αυτή επισημαίνει έρευνα του ΣΕΒ και του ΙΟΒΕ, προτείνοντας την αξιοποίηση της διασποράς προς όφελος της ελληνικής οικονομίας, μέσω διεθνών συνεργασιών και επενδύσεων.
Tι συμβαίνει σήμερα
Κατά πόσο έχει αντιστραφεί το brain drain σε brain gain; Παρά τα ενθαρρυντικά σημάδια των τελευταίων χρόνων, η γενική εικόνα παραμένει αρνητική.
Η διαδικτυακή πλατφόρμα Greece In Figures, παρουσίασε πρόσφατα τα νέα στοιχεία για το Βrain Drain, όπως αποτυπώνονται στους πίνακες της Eurostat.
Συγκεκριμένα, την τελευταία δεκαετία, μεταξύ 2014-2024 έχει αυξηθεί κατά 83% το ποσοστό των Ελλήνων (γεννημένων στην Ελλάδα) μεταξύ 20-64 ετών που έχουν αποκτήσει ανώτατη εκπαίδευση και κατοικούν στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΖΕΣ (ΕΕ + Ελβετία, Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν).
Ένα σημαντικό ποσοστό των νέων πτυχιούχων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα και διαμένουν μόνιμα στην Ευρώπη, είναι μετανάστες δεύτερης γενιάς. Παιδιά που γεννήθηκαν και σπούδασαν στη χώρα μας, αλλά το ελληνικό κράτος τους στερεί την ελληνική ιθαγένεια.
Αν περιοριστούμε στους Έλληνες υπηκόους, αποκλείοντας τους γεννηθέντες στην Ελλάδα χωρίς ιθαγένεια, το ποσοστό των πτυχιούχων που διαμένουν στην ΕΖΕΣ έχει αυξηθεί κατά 71% την τελευταία δεκαετία, ένας επίσης εντυπωσιακό ποσοστό. .
Το 2013, ζούσαν στην ΕΖΕΣ 56,7 χιλιάδες άτομα που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και είχαν ολοκληρώσει την ανώτατη εκπαίδευση (ΑΕΙ/ΤΕΙ). Μία δεκαετία αργότερα, αυτός ο αριθμός έχει σχεδόν διπλασιαστεί, φτάνοντας τους 104,1 χιλιάδες.
Οι Έλληνες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που ζουν εκτός Ελλάδας αυξάνονται με μεγαλύτερο ρυθμό από όσους έχουν λάβει δευτεροβάθμια εκπαίδευσή (αύξηση 24%), ή πρωτοβάθμια εκπαίδευση (10,3%). Πλέον, απαρτίζουν το 36% του συνόλου των ατόμων που βρίσκονται στην ΕΖΕΣ.
Υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης για τους Έλληνες πτυχιούχους
Το 79% των Ελλήνων που ζουν εκτός Ελλάδας στην ΕΖΕΣ εργάζονται, σε αντίθεση με τους εντός Ελλάδας που εργάζονται σε ποσοστό 67%.
Τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης έχουν οι Έλληνες απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που ζουν στην ΕΖΕΣ (87%).
Στη 10η θέση η Ελλάδα στη μετανάστευση ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΖΕΣ.
Με βάση τα στοιχεία της Εurostat, το 2024 ζούσαν στην ΕΖΕΣ 346 χιλιάδες Έλληνες.
Η Ελλάδα βρίσκεται στη δέκατη θέση στη μετανάστευση ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΖΕΣ – με 11,1 πτυχιούχους μετανάστες ανά 1000 κατοίκους.
Τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν η Κροατία και η Λιθουανία, με 27,9 και 24,4 άτομα ανά 1000 κατοίκους αντίστοιχα. Στην τελευταία θέση το Λουξεμβούργο, με μόλις 19 κατοίκους ανά 1000 να μεταναστεύουν εντός της ΕΖΕΣ, ενώ έχουν λάβει ανώτατη εκπαίδευση.
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
