Η στεγαστική κρίση στην Ευρώπη συνεχίζει να ταλαιπωρεί τους πολίτες και δη τους νέους, οι οποίοι βλέπουν τα όνειρά τους για μία δική τους κατοικία να κατακρημνίζονται, την ίδια ώρα που τα ενοίκια συνεχίζουν να είναι απαγορευτικά.
Τα προβλήματα πλέον φαίνεται να έχουν εδραιωθεί σχεδόν σε όλη την έκταση της γηραιάς ηπείρου, με τις κυβερνήσεις να αναζητούν λύσεις να περιορίσουν το φαινόμενο, κάτι που φαίνεται να μην εξελίσσεται με τον επιθυμητό τρόπο.
Οι κάτοικοι λαμβάνουν πλέον μέτρα για να αναδειχθεί περαιτέρω η κρίση που βρίσκεται εν εξελίξει, δημιουργώντας ομάδες που ζητούν ανθρώπινες συνθήκες στέγασης και προχωρώντας σε διαμαρτυρίες για την ακρίβεια στο κομμάτι των μακροχρόνιων μισθώσεων.
Η Ιταλία πληγωμένη από τις υψηλές τιμές
Στην Ιταλία, μία από τις ενώσεις που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτού του αγώνα είναι η Nonna Roma, η οποία ιδρύθηκε το 2017. «Η ένωση ξεκίνησε ως τράπεζα αλληλοβοήθειας», εξηγεί η Σάρα Φιορνταλίζο, η οποία εργάζεται στη Nonna Roma ως εθελόντρια. «Η επισιτιστική υποστήριξη είναι η πρώτη γραμμή βοήθειας και στη συνέχεια υπάρχει ένα ολόκληρο δίκτυο υπηρεσιών που χτίζεται γύρω από τους ανθρώπους με στόχο να διασφαλιστεί ότι όλοι αποτελούν μέρος μιας ενιαίας κοινότητας».
Με την πάροδο των ετών, η ένωση άρχισε επίσης να αντιμετωπίζει την κρίση στέγασης, περνώντας από τη βοήθεια στην έρευνα και τις προτάσεις πολιτικής. «Υπάρχουν περίπου 18.500 οικογένειες στη λίστα αναμονής για κοινωνική στέγαση, και η αναμονή για να τους παραχωρηθεί ένα σπίτι διαρκεί αρκετές δεκαετίες», λέει η Σάρα, αναφέροντας ένα από τα πολλά στοιχεία που καταδεικνύουν το μέγεθος της στεγαστικής κρίσης.
Το 2024 δημοσιεύθηκε η έρευνα Di casa a Roma («Στο σπίτι στη Ρώμη»). Αυτό το συλλογικό έργο για την κρίση της στέγασης αποτέλεσε τη βάση για μια εκστρατεία για την αντιμετώπιση δύο σημαντικών προβλημάτων: τη χρήση βραχυχρόνιων μισθώσεων και τη δυσκολία πρόσβασης σε προσιτά ενοίκια. Ένα χρόνο αργότερα, η κατάσταση είναι πλέον κρίσιμη, τονίζει δημοσίευμα του voxeurop.
«Οι τιμές έχουν εκτοξευθεί στα ύψη και είναι αδύνατο να βρεθούν ενοικιαζόμενα ακίνητα στη Ρώμη», εξηγεί η Σάρα.
Στις περιφερειακές γειτονιές, όπως το Πινιέτο, για παράδειγμα, υπάρχουν χιλιάδες καταχωρίσεις για βραχυχρόνια μίσθωση, αλλά μόνο μερικές δεκάδες αγγελίες μπορούν να βρεθούν για ενοικιάσεις ακινήτων. «Έχουμε δει καταχωρίσεις για διαμερίσματα δύο δωματίων για 2.500 ευρώ», ανέφερε η ίδια.
Οι ενοικιαστές είναι επομένως μια πολύ μικρή και διαφορετική ομάδα ατόμων, που ανταγωνίζονται στις μεγάλες πόλεις για τις λίγες προσιτές ευκαιρίες ενοικίασης.
Παρόλο που η Ρώμη είναι μια μεγάλη και πολύπλοκη πόλη, εντάσσεται σε ένα εθνικό πλαίσιο όπου οι περισσότερες οικογένειες είναι ιδιοκτήτριες των σπιτιών τους ή έχουν ένα σπίτι στη διάθεσή τους, δωρεάν ή με επικαρπία. Σύμφωνα με την έρευνα της ένωσης, τα στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Στατιστικής της Ιταλίας (ISTAT) δείχνουν ότι αυτό ισχύει για το 80% περίπου των νοικοκυριών στην Ιταλία, ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι ενοικιαστές είναι επομένως μια πολύ μικρή και διαφορετική ομάδα ατόμων, που ανταγωνίζονται στις μεγάλες πόλεις για τις λίγες προσιτές ευκαιρίες ενοικίασης.
Στην ιταλική πρωτεύουσα, ωστόσο, κάτι έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, εν μέρει χάρη στο δίκτυο ενώσεων που συγκεντρώνονται μέσω του Κοινωνικού Φόρουμ Abitare, του οποίου η Nonna Roma είναι μέλος. Ένα παράδειγμα είναι το γραφείο βοήθειας για τη στέγαση που έχει δημιουργηθεί στον Τρίτο Δήμο στα βορειοανατολικά της πόλης, το οποίο η ένωση βοηθά στη λειτουργία του. «Αυτή τη στιγμή δημιουργούμε τον μηχανισμό που θα οδηγήσει σε μια υπηρεσία διαμεσολάβησης για τη στέγαση», λέει η Σάρα.
Η επόμενη πρόκληση θα είναι η φάση υλοποίησης του σχεδίου για τις κατοικίες που ενέκρινε ο δήμος, το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία ενός οργανισμού στέγασης. Με τη δημιουργία αυτού του οργανισμού, όσοι δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση στην αγορά ενοικίου μπορεί να είναι σε θέση να λάβουν δημόσια εγγύηση από τη διοίκηση.
Καλά κρατούν τα προβλήματα στην Ελλάδα
Η στεγαστική κρίστη στην Ελλάδα έχει προκαλέσει «πονοκέφαλο» στην κυβέρνηση, με τις τιμές των σπιτιών, τόσο στο κομμάτι της αγοράς, όσο και της ενοικίασης, να ανεβαίνουν δίχως τέλος.
Οι πολίτες αδυνατούν, ως επί το πλείστον, να βρουν σπίτια προς ενοικίαση τα οποία δεν θα τους απομυζούν οικονομικά, με πολλούς νέους να επιλέγουν την συγκατοίκηση ή την επιστροφή στην οικογενειακή εστία. Στο πρόβλημα μεγάλο ρόλο παίζει ο ασφυκτικός, πλέον, τουρισμός, ιδιαίτερα στην Αθήνα, που έχει εκτινάξει τις βραχυπρόθεσμες διαμονές και έχει περιορίσει τον αριθμό των διαθέσιμων κατοικιών για μακροπρόθεσμη διαμονή.
Νόμος που τέθηκε σε εφαρμογή πριν μερικούς μήνες θέτει μονοετή απαγόρευση εγγραφής νέων διαμερισμάτων σε διάφορες αθηναϊκές συνοικίες, συμπεριλαμβανομένων περιοχών με μεγάλη ζήτηση όπως το Κολωνάκι, το Κουκάκι, το Παγκράτι και τα Εξάρχεια.
Η νομοθεσία, η οποία εγκρίθηκε τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, έδωσε στους ιδιοκτήτες ακινήτων στις περιοχές αυτές προθεσμία έως τις 31 Δεκεμβρίου για να δηλώσουν τα ακίνητά τους και προσέφερε επίσης φορολογικές ελαφρύνσεις στους ιδιοκτήτες ακινήτων που μεταπηδούν από βραχυχρόνιες σε μακροχρόνιες μισθώσεις.
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ελληνικές αρχές προσπαθούν να περιορίσουν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Το 2024, η Αθήνα εισήγαγε μια σειρά κανονισμών, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής επαγγελματικής αδειοδότησης για άτομα που νοικιάζουν περισσότερα από δύο ακίνητα και αυστηρών απαιτήσεων υγείας και ασφάλειας για όσους νοικιάζουν, αναφέρει το euro news.
Τα ενοίκια αυξήθηκαν κατά 10,9% τον Μάιο του 2025, ενώ ο συνολικός κλάδος της στέγασης κατά 6%.
Τα ακίνητα πρέπει επίσης να πληρούν διάφορα πρότυπα εξαερισμού και ασφάλισης αστικής ευθύνης, με τους επικριτές να υποστηρίζουν ότι οι κανονισμοί είναι αναποτελεσματικοί μακροπρόθεσμα.
Ερχόμενοι σε πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, φαίνεται ότι τα ενοίκια αυξήθηκαν κατά 10,9% τον Μάιο του 2025, ενώ ο συνολικός κλάδος της στέγασης κατά 6%.
Όπως ανέδειξε η Eurostat, το 2024 οι Eλληνες κατέβαλαν περί το 35,5% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για την κάλυψη δαπανών στέγασης (όπως ενοίκιο, δόση στεγαστικού δανείου, κλπ), ένα ποσοστό που πρόκειται για το υψηλότερο στην Ε.Ε., καθώς ο μέσος όρος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει το 19,2%.
Ανά διαστήματα διαμαρτυρίες πραγματοποιούνται από τους πολίτες σχετικά με το πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης, καθώς και του υπερτουρισμού, ο οποίος έχει επηρεάσει άμεσα τις τιμές σε συγκεριμένες περιοχές. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό που ζητάται είναι πλαφόν στα μισθωτήρια, δημιουργία αποθεμάτων δημόσιας και κοινωνικής κατοικίας και νομοθετική προστασία από τους πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας.
Όλα αυτά γίνονται ενόσω οι μισθοί σημειώνουν ελάχιστες αυξήσεις, μην καλύπτοντας τις εξωφρενικές τιμές που ζητάνε οι ιδιοκτήτες.
Ακρίβεια και στην Ισπανία
Ανάμεσα στις ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν γίνει πρωταγωνίστριες στον αγώνα για τα δικαιώματα στέγασης είναι και η Βαρκελώνη. Στην Ισπανία, τα ενοίκια έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία 10 χρόνια και το ποσοστό κοινωνικής στέγασης είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (2,5%).
Μεταξύ αυτών που αναδεικνύουν αυτές τις αλλαγές είναι οργανώσεις όπως η Sindicat de Llogateres («Ένωση Ενοικιαστών»), η οποία προωθεί τη συνδικαλιστική οργάνωση των ενοικιαστών που συναλλάσσονται με μεγάλες εταιρείες ακινήτων. Η ένωση αριθμεί περίπου 8.000 μέλη, σύμφωνα με την εκπρόσωπο Κάρμε Αρκαράθο.
Αναφερόμενη στην πολύ συνηθισμένη κατάσταση όπου οι ενοικιαστές αντιμετωπίζουν απαιτήσεις όπως «πληρώστε με τα διπλά ή φύγετε» όταν λήγει το συμβόλαιό τους, η Κάρμε μιλάει για «εκβιασμό».
«Περίπου τα μισά από όσα κερδίζει ένας άνθρωπος ξοδεύονται για ενοίκιο», λέει η Κάρμε, εξηγώντας γιατί η ένωση ιδρύθηκε το 2017. «Συνήθως, η σχέση μεταξύ ενοικιαστών και ιδιοκτητών είναι τόσο άνιση που η διαπραγμάτευση είναι σχεδόν αδύνατη. Η σύμπραξη με άλλους ενοικιαστές επαναφέρει τη σχέση σε ισορροπία και τότε μπορείτε πραγματικά να διαπραγματευτείτε».
Η τοποθέτηση των δυσκολιών των μεμονωμένων ενοικιαστών σε μια συλλογική προοπτική είναι η βασική στρατηγική που καθοδηγεί τις δραστηριότητες της Sindicat de Llogateres. Αναφερόμενη στην πολύ συνηθισμένη κατάσταση όπου οι ενοικιαστές αντιμετωπίζουν απαιτήσεις όπως «πληρώστε με τα διπλά ή φύγετε» όταν λήγει το συμβόλαιό τους, η Κάρμε μιλάει για «εκβιασμό».
Όταν κάποιος επικοινωνεί με το σωματείο για τέτοια προβλήματα, «το πρώτο βήμα είναι να ελέγξουμε το κτηματολόγιο για να δούμε σε ποιον ανήκει το σπίτι και πόσες άλλες ιδιοκτησίες έχει ο ίδιος. Στη συνέχεια επισκεπτόμαστε τα άλλα ακίνητα για να μιλήσουμε με τους ενοικιαστές και να δούμε αν έχουν το ίδιο πρόβλημα».
Με την κινητοποίηση ατόμων με παρόμοια προβλήματα, ο στόχος είναι η επίτευξη συλλογικής διαπραγμάτευσης, σύμφωνα με το voxeurop.
Όταν αυτό δεν είναι αρκετό, διερευνώνται άλλοι τρόποι. Αυτό συνέβη με την απεργία ενοικίου που ξεκίνησε στα τέλη του 2024, ακολουθώντας τα χνάρια της ιστορικής απεργίας που πραγματοποιήθηκε το 1931. «Νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη υποστήριξη για την απεργία. Είναι παράλογο να υπάρχει τόσο λίγη κοινωνική στέγαση και να ιδιωτικοποιούνται οι λίγες που υπάρχουν».
Εκτός από τον αγώνα για καλύτερες συνθήκες και την αλλαγή των νόμων, υπάρχει ένα πολιτισμικό παράδειγμα που πρέπει να φέρει επανάσταση, ξεκινώντας από το δικαίωμα στη στέγαση. «Δεν θέλουμε να είμαστε μια ένωση ακτιβιστών, υπερπολιτικοποιημένων ανθρώπων», τόνισε η Κάρμε. Η βασική ιδέα είναι να ξεπεραστεί ο πλασματικός διαχωρισμός μεταξύ απλών πολιτών από τη μία πλευρά και αφοσιωμένων «ακτιβιστών» από την άλλη. Τα ταξικά ζητήματα και η στεγαστική κρίση επηρεάζουν εξίσου και τις δύο ομάδες.
Το Ηνωμένο Βασίλειο στο «χορό» της στεγαστικής κρίσης
Το 2024, το Ηνωμένο Βασίλειο σημείωσε δραματικό ρεκόρ: σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει το υψηλότερο ποσοστό αστέγων μεταξύ των χωρών υψηλού εισοδήματος. Η Σκωτία είναι μία από τις περιοχές που πλήττονται περισσότερο από την κρίση στέγασης. Στην περιοχή του Εδιμβούργου, τα ενοίκια των διαμερισμάτων ενός υπνοδωματίου αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 94% την τελευταία δεκαετία.
Σε αυτό το πλαίσιο λειτουργεί η Living Rent, συνδυάζοντας τη συνδικαλιστική οργάνωση για την προστασία των ενοικιαστών μέσω της οικοδόμησης σχέσεων στην κοινότητα.
Ο Κάμερον Σκάλι είναι πρόεδρος του παραρτήματος της Living Rent του Εδιμβούργου στο Leith, την περιοχή του λιμανιού της πόλης. Εντάχθηκε στο σωματείο το 2020 κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μετά από μια περίοδο ανεργίας και δυσκολίας να πληρώσει το ενοίκιό του. «Το Εδιμβούργο είναι πρωτίστως μια πανεπιστημιακή πόλη, οπότε μεγάλο μέρος της πρόσφατης ανάπτυξης έχει γίνει γύρω από τις φοιτητικές κατοικίες», εξηγεί.
Και εδώ, ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την πολιτική στέγασης είναι ο τουρισμός, ιδίως το καλοκαίρι, όταν εκδηλώσεις όπως το Fringe επηρεάζουν τη βιομηχανία. «Είμαστε αντιμέτωποι με μαζική ανάπτυξη ξενοδοχείων και κυρίως με τη μετατροπή των υφιστάμενων κατοικιών σε βραχυχρόνιες μισθώσεις για γνωστές διαδικτυακές ιστοσελίδες ενοικίασης».
Η κατάσταση αυτή είναι πάρα πολύ συνηθισμένη και οδήγησε πρόσφατα το Εδιμβούργο να εισαγάγει έναν τουριστικό φόρο, χάρη σε έναν εθνικό νόμο που ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο της Σκωτίας. «Έχουμε σημειώσει κάποια πρόοδο στο θέμα αυτό χάρη σε εκστρατείες σε ολόκληρη την πόλη και σε εθνική συσπείρωση», λέει ο Κάμερον. «Το θέμα δεν είναι μόνο να αποτρέψουμε τους τουρίστες από το να έρθουν, αλλά να διασφαλίσουμε ότι τα χρήματα του τουρισμού θα παραμείνουν στην πόλη».
Μία από τις αντιφάσεις της συνδυασμένης οικονομικής και στεγαστικής κρίσης είναι ότι στις πόλεις που εξαρτώνται από τον τουρισμό, όπως το Εδιμβούργο, οι εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα ολοένα και υψηλότερα ενοίκια.
Μέσω των διαβουλεύσεων που προηγήθηκαν της έγκρισης του φόρου, η Living Rent κατάφερε να διασφαλίσει ότι τα έσοδα θα χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της κοινωνικής στέγασης, των προσιτών ενοικίων και των δημόσιων χώρων. Μία από τις αντιφάσεις της συνδυασμένης οικονομικής και στεγαστικής κρίσης είναι ότι στις πόλεις που εξαρτώνται από τον τουρισμό, όπως το Εδιμβούργο, οι εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα ολοένα και υψηλότερα ενοίκια.
Σύμφωνα με τον Κάμερον, ένα από τα δυνατά σημεία της Living Rent είναι η ικανότητά της να καθιστά τις διαβουλεύσεις προσιτές τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. «Όταν το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας και οι Πράσινοι ήταν μαζί στην κυβέρνηση, πραγματοποίησαν διαβούλευση για να καθορίσουν το μέλλον της στεγαστικής τους πολιτικής για τα επόμενα δύο χρόνια», λέει.
Οι διαβουλεύσεις κοινοποιούνται απευθείας στις ενώσεις του κλάδου και στα γραφεία ενοικίασης, αλλά σίγουρα όχι στους μεμονωμένους ενοικιαστές. «Για το λόγο αυτό», συνεχίζει ο Κάμερον, «η Living Rent συγκεντρώθηκε και συνέταξε την απάντησή μας, στη συνέχεια βγήκαμε στους δρόμους και ζητήσαμε από τον κόσμο να την υποστηρίξει. Ουσιαστικά το μετατρέψαμε σε μια δημόσια ευκαιρία να συλλέξουμε υπογραφές και να εμπλέξουμε την κοινότητα». Το αποτέλεσμα ήταν ότι μια τεχνική και πολύπλοκη διαδικασία έγινε «πολύ πιο προσιτή».
