Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η Ευρώπη κατάφερε να αντικαταστήσει το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία σε σύντομο χρονικό διάστημα. Από τύχη, ως έναν βαθμό, οι ήπιοι χειμώνες επέτρεψαν αποθήκες να μην αδειάσουν. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κρίσης δεν έχουν γίνει ακόμα αισθητές στους Ευρωπαίους. Σύμφωνα με το Oxford Institute for Energy Studies (OIES), υπάρχει μια σειρά από πολιτικά, νομικά και λειτουργικά εμπόδια στην απότομη αντιστροφή στην πορεία των εισαγωγών από τη Ρωσία.
Θυμόμαστε ότι η απεξάρτηση από τη Ρωσία, τόσο γρήγορα, εκτόξευσε σε τιμές θυμίζοντας την πετρελαϊκή κρίση του 1973. Και ενώ αυτές υποχώρησαν κάπως, ο αντίκτυπός τους έχει αποδειχθεί πιο παρατεταμένος στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Παραμένουν πάνω από τον μέσο όρο προ κρίσης, περιορίζοντας την ανάκαμψη της ενεργοβόρας βιομηχανίας της Ευρώπης και καθιστώντας τον πληθωρισμό των τιμών για τους καταναλωτές επίμονα υψηλό.
Σύμφωνα με έκθεση του Oxford Institute for Energy Studies, μιας βρετανικής δεξαμενής σκέψης, οι Ευρωπαίοι θα έπρεπε να ανησυχούν για την βιασύνη τους.
Γιατί όμως, από τη στιγμή που υπάρχουν εναλλακτικές;
Το αμερικανικό ΥΦΑ κάλυψε το 2024 πάνω από το 45 % των ποσοτήτων που έφτασαν στην περιοχή πέρυσι. Πλέον, η Νορβηγία έχει πλέον καταστεί με μεγάλη διαφορά ο μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της Ευρώπης και, δεδομένων των στενών σχέσεων μεταξύ Οσλο και Βρυξελλών, αυτό φαίνεται να αποτελεί πολύ ασφαλέστερη πηγή ενεργειακού εφοδιασμού, λέει το Ινστιτούτο. Επίσης, η Βόρεια Αφρική παραμένει ζωτικής σημασίας πηγή εισαγωγών μέσω αγωγών, με την Αλγερία να αποτελεί τον βασικό εξαγωγέα. Η δε Τουρκία, λειτουργεί ως νότιος κόμβος εισαγωγής αερίου στην Ευρώπη από την αγορά ΥΦΑ, την Κεντρική Ασία και τη Ρωσία.
Η Ευρώπη εξάλλου δείχνει να απαλάσσεται από από τους ρωσικούς αγωγούς αυξάνοντας τις συνολικές εισαγωγές ΥΦΑ, το οποίο πλέον αντιπροσωπεύει το 41 % των συνολικών εισαγωγών της.
Μόνο οι ΗΠΑ δεν είναι λύση
Όλα τα παραπάνω δεν διαφεύγουν της προσοχής του Oxford Institute for Energy Studies, αλλά παρότι η διαφοροποίηση έχει σαφώς επιτευχθεί, θέτει ανησυχητικά ζητήματα, ξεκινώντας με τις ΗΠΑ.
Η κάλυψη του 45% των ευρωπαϊκών εισαγωγών αποκλειστικά από αμερικανικό ΥΦΑ, «αφήνει την ΕΕ εκτεθειμένη τόσο στις τιμές φυσικού αερίου στις ΗΠΑ, όσο και στον κίνδυνο διαταραχών στην ανάντη παραγωγή στις ΗΠΑ και ίσως σημαντικότερο- στον πολιτικό κίνδυνο που απορρέει από τις ΗΠΑ, ο οποίος έχει γίνει ολοένα και πιο απρόβλεπτος από τότε που ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο».
Δεδομένων πρόσφατων δηλώσεων για την Ευρώπη από μέλη της αμερικανικής κυβέρνησης, το OIES υπογραμμίζει τον κίνδυνο το αέριο να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό χαρτί σε γεωπολιτική διαπραγμάτευση, και με τις προμήθειες από τις ΗΠΑ να είναι πλέον δεύτερες σε σημασία για την ΕΕ μετά τη Νορβηγία, αυτό αποτελεί σαφώς μη αμελητέο ζήτημα ασφάλειας, ακόμη κι αν στην πράξη ο Λευκός Οίκος θα δυσκολευόταν να ασκήσει επιρροή σε εμπορικές συμφωνίες που έχουν ήδη υπογραφεί.
Το δεύτερο ζήτημα, αναφέρει η έκθεση αφορά το ενδεχόμενο το μερίδιο της Ρωσίας ΥΦΑ -σήμερα βρίσκεται στο 17,5 %- να αυξηθεί, αν οι ΗΠΑ άρουν τις κυρώσεις στο έργο Arctic LNG 2 στο πλαίσιο μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία, ή αν θα μπορούσε να μειωθεί (ενδεχομένως στο μηδέν), αν η ΕΕ καταφέρει να επιβάλει τις προτεινόμενες κυρώσεις στην αγορά όλου του ρωσικού ΥΦΑ, επεκτείνοντας την υφιστάμενη απαγόρευση στη μεταφόρτωση φορτίων.
Εάν συμβεί το πρώτο, το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο, ενώ αν συμβεί το δεύτερο, συνεχίζει η ανάλυση του OIES, μία σημαντική συνέπεια θα ήταν η πιθανή περαιτέρω αύξηση της εξάρτησης από το αμερικανικό ΥΦΑ, που είναι μία από τις λίγες πηγές με σημαντικό περιθώριο αύξησης της προσφοράς βραχυπρόθεσμα.
«Συνολικά, λοιπόν, ένα βασικό ερώτημα για την ΕΕ είναι πώς θα ισορροπήσει τη συνέχιση προμηθειών από έναν σημερινό εχθρό με τη μελλοντική προμήθεια από έναν ολοένα και πιο ασταθή σύμμαχο» τονίζει το OIES.
Μην είστε τόσο σίγουροι για Νορβηγία
Στη συνέχεια, ακόμα και η Νορβηγία κρύβει τους κινδύνους της. «Μια τόσο βαριά εξάρτηση από έναν και μόνο προμηθευτή συνεπάγεται λειτουργικό κίνδυνο, ιδίως καθώς όλη η προμήθεια γίνεται μέσω υποθαλάσσιων αγωγών, που έχουν εγγενή κίνδυνο δολιοφθοράς» σημειώνεται.
«Είναι επίσης προφανές ότι, αν η Νορβηγία αντιμετώπιζε οποιαδήποτε λειτουργικά προβλήματα στα κοιτάσματα φυσικού αερίου της ή χρειαζόταν παρατεταμένες εργασίες συντήρησης σε γηρασμένα περιουσιακά στοιχεία, οι προμήθειες προς την ΕΕ θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο».
Τέλος, το OIES προειδοποιεί ότι η προοπτική της νορβηγικής παραγωγής φυσικού αερίου είναι εισέλθει σε φάση πτώση στα τέλη της δεκαετίας. «Αυτό μπορεί να συνάδει με τις προοπτικές της ζήτησης στην ΕΕ, εφόσον επιτευχθούν οι στόχοι του REPowerEU, θα μπορούσε όμως να αποτελέσει πρόβλημα αν δεν επιτευχθούν».
Αφρική;
Όσον αφορά την Αφρική, το OIES, λέει ότι οι εξαγωγές μέσω αγωγών έχουν παρουσιάσει μικρή μείωση από το 2021, και παρότι οι εξαγωγές ΥΦΑ έχουν αυξηθεί οριακά, το μέλλον των εξαγωγών φυσικού αερίου υπονομεύεται από την αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση (που τροφοδοτείται από χαμηλές, επιδοτούμενες τιμές) και την έλλειψη επενδύσεων σε νέα παραγωγή.
«Η αλγερινή κυβέρνηση έχει ανακοινώσει σχέδια για δαπάνες 60 δισ. δολαρίων με στόχο την επέκταση της ενεργειακής της βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, ενώ έχει υπογραφεί και συμφωνία με τη σαουδαραβική εταιρεία Midad Energy για επενδύσεις 5,4 δισ. δολαρίων στην ανάντη δραστηριότητα πετρελαίου και φυσικού αερίου· ωστόσο, μένει να φανεί αν οι εξαγωγές προς την Ευρώπη μπορούν να διατηρηθούν».
Τουρκία;
Αν και η Τουρκία δεν είναι παραγωγός, ωστόσο, για το OIES ενέχει κινδύνους. Ωστόσο, η ευμετάβλητη πολιτική της σχέση με την ΕΕ, στην οποία προσπαθεί να ενταχθεί εδώ και χρόνια, σημαίνει ότι οι πολιτικές ευαισθησίες είναι έντονες. «Ειδικότερα, η ΕΕ θα είναι απρόθυμη να ενοχλήσει ένα βασικό μέλος του ΝΑΤΟ, το οποίο διατηρεί μακροχρόνιες σχέσεις με τη Ρωσία και ελέγχει μια σημαντική διαδρομή διέλευσης για τις εισαγωγές αερίου».
