Ήταν 15 Σεπτεμβρίου 2008, όταν ο κόσμος βρέθηκε μπροστά στην κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού γίγαντα Lehman Brothers. Ένα γεγονός που προκάλεσε ένα ντόμινο κρίσης και έπληξε την αγορά-φούσκα των ακινήτων, αλλά και ολόκληρο τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ο οποίος στηριζόταν σε επισφαλή στεγαστικά δάνεια. Από τότε οι λέξεις «κόκκινα δάνεια» έγιναν όρος της καθημερινότητας όλων.
Το 2008 ήταν έτος ορόσημο για την παγκόσμια οικονομία
Η κρίση που προκλήθηκε θεωρήθηκε αντίστοιχη με το οικονομικό κραχ και την κρίση της δεκαετίας του 1930, προκαλώντας κατάρρευση τραπεζών, χρηματιστηρίων και τιμών μετοχών. Αλλά και οικονομιών χωρών… Ακόμη και σήμερα, πολλοί είναι αυτοί που αναρωτιούνται γιατί δεν διασώθηκε η αμερικανική τράπεζα. Το κόστος της χρεοκοπίας της ήταν δυσανάλογα μεγάλο από το κόστος της σωτηρίας της. Και οι συνέπειές του είναι ορατές ακόμη και σήμερα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί, όταν μετρούν την ανάπτυξη και τις συνέπειες των αλλεπάλληλων κρίσεων (πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, κ.λπ.), έχουν ως ορόσημο το 2008.
Το δραματικό σαββατοκύριακο
Έπειτα από ένα δραματικό σαββατοκύριακο, στη διάρκεια του οποίου γίνονται οι τελευταίες απέλπιδες προσπάθειες να βρεθεί σωτήρας για τη Lehman Brothers, υποβλήθηκε η αίτηση πτώχευσης.
Η τράπεζα είχε δημιουργήσει χρέος ύψους 613 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πτωχεύοντας, άφησε χιλιάδες ανθρώπους άνεργους και επιτάχυνε την κατάρρευσης μιας οικονομίας σε ύφεση.
Η κατάρρευσή της οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό σε εκατομμύρια επισφαλή στεγαστικά δάνεια. Οι αγοραστές κατοικιών με δάνεια δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά, αθέτησαν τις δανειακές υποχρεώσεις του και βρέθηκαν αντιμέτωποι με κατασχέσεις.
Στεγαστικά δάνεια και οικονομική κρίση
Η Lehman Brothers είχε ιδρυθεί το 1844 ως παντοπωλείο. Μέσα σε διάστημα ενάμιση και πλέον αιώνα εξελίχθηκε σε κολοσσό της διεθνούς τραπεζικής. Και από τις αρχές του 21ου αιώνα άρχισε να αναλαμβάνει την κάλυψη στεγαστικών δανείων, προσφέροντας τίτλους που υποστηρίζονται από στεγαστικά δάνεια. Στο σχέδιο αυτό συνεργάστηκε με άλλες επενδυτικές τράπεζες της Wall Street, που είχαν επίσης εισέλθει στον κλάδο των στεγαστικών δανείων.
Ωστόσο, πολλά από αυτά τα στεγαστικά δάνεια ήταν υψηλού κινδύνου. Είχαν αμφίβολους όρους και χαμηλές ή καθόλου προκαταβολές. Και καθώς η τραπεζική αγορά λειτουργούσε ανεξέλεγκτα και χωρίς ρύθμιση, οι πιστωτές άρχισαν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα πουλήσει τα πιο επικερδή στεγαστικά δάνεια.
Αυτό που δεν είχαν υπολογίσει ήταν η πτώση των τιμών των κατοικιών. Αλλά και το γεγονός ότι πολλοί ιδιοκτήτες ακινήτων δεν ήταν σε θέση να αντέξουν οικονομικά το κόστος των δανείων και άρχισαν να αθετούν τις πληρωμές. Εκατομμύρια σπίτια κατασχέθηκαν και οι τίτλοι που στηρίζονταν σε στεγαστικά δάνεια –κυρίως υψηλού κινδύνου (subprime loans)- επίσης κατέρρευσαν, καταστρέφοντας τους επενδυτές.
Το 2008, η παγκόσμια οικονομία κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Και μπροστά στο χάος που είχε ήδη δημιουργηθεί, η αμερικανική κυβέρνηση κάνει το αδιανόητο. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, προχωρά στη διάσωση δεκάδων άλλων τραπεζών, της ασφαλιστικής AIG και της General Motors. Για να το πετύχει, δαπανά πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά το ντόμινο της κρίσης είχε ήδη ξεκινήσει.
Γιατί επηρεάστηκε όλος ο κόσμος
Η κατάρρευση της Lehman Brothers αναστάτωσε τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές για εβδομάδες, δεδομένου του μεγέθους και της θέσης της στις ΗΠΑ και παγκοσμίως. Στο ζενίθ της, η Lehman είχε αγοραία αξία σχεδόν 46 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτή εξανεμίστηκε μέσα σε λίγους μήνες πριν από την πτώχευσή της.
Πολλοί αμφισβήτησαν την απόφαση να επιτραπεί στην Lehman Brothers να καταρρεύσει. Ειδικά γιατί τον Μάρτιο του 2008, με τη σιωπηρή υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης, είχε διασωθεί η Bear Stearns, η οποία εξαγοράστηκε από την JPMorgan Chase.
Η Bank of America βρισκόταν σε συνομιλίες για την αγορά της Lehman, αλλά υποχώρησε αφού η κυβέρνηση αρνήθηκε να βοηθήσει με τα πιο προβληματικά περιουσιακά της στοιχεία. Αντ’ αυτού, η Bank of America ανακοίνωσε ότι θα αγόραζε τη Merrill Lynch την ίδια ημέρα που η Lehman υπέβαλε αίτηση πτώχευσης.
Τα σημάδια στην Ευρώπη και στην Ελλάδα
Η κατάρρευση της Lehman άφησε επίσης βαθιά τραύματα και στην Ευρώπη, ακόμη και στη Γερμανία. Η Hypo Real Estate (σήμερα Deutsche Pfandbriefbank) επηρεάστηκε ιδιαίτερα.
Η κρίση στη Hypo οδήγησε στην ίδρυση «κακών» τραπεζών στη Γερμανία, συμπεριλαμβανομένων των Erste Abwicklungsanstalt (EAA) και FMS Wertmanagement. Αυτό είχε αποτέλεσμα, η αστάθεια του τραπεζικού τομέα να μολύνει ολόκληρο το ευρωσύστημα. Και η Ελλάδα, με τα προβληματικά δημοσιονομικά, δεν θα μπορούσε να γλιτώσει.
Στο αποκορύφωμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, τον Μάρτιο του 2012 έγινε «κούρεμα» 53,5% του ελληνικού δημόσιου χρέους, προκειμένου να αποκατασταθεί η φερεγγυότητα της χώρας. «Κούρεμα», όμως, που άνοιξε τον κύκλο των μνημονίων και της λιτότητας.
Αυστηροποίηση των κανόνων
Η Γερμανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μέσο αντίδρασης, προχώρησαν σε αυστηροποίηση των κανόνων για το τραπεζικό σύστημα. Εισήχθη τραπεζικός φόρος, ο οποίος αρχικά καταβλήθηκε σε ένα ταμείο της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Σταθεροποίησης των Χρηματοπιστωτικών Αγορών και έκτοτε έχει μεταβιβαστεί στο Ευρωπαϊκό Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης (SRF). Επιπλέον, οι κανόνες της Βασιλείας III καθιέρωσαν αυστηρότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας για τις τράπεζες παγκοσμίως.
Στις ΗΠΑ, άνοιξε δημόσια συζήτηση σχετικά με το εάν και πώς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα έπρεπε να βοηθήσει τον χρηματοπιστωτικό κλάδο να ανακάμψει βραχυπρόθεσμα για να αποτρέψει την ολοκληρωτική οικονομική καταστροφή.
Στην προσπάθεια να βρεθεί τρόπος να αποτραπεί μια παρόμοια κατάσταση στο μέλλον, ορίστηκε ότι οι τράπεζες έπρεπε να πληρούν νέα πρότυπα ρευστότητας και υποβάλλονταν σε τακτικά stress-tests. Επίσης, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έλαβαν επίσης μέτρα για την προστασία των καταναλωτών.
Μπορεί κάποιος να πει ότι η κατάρρευση της Lehman Brothers έκανε ένα καλό, ότι οδήγησε σε ρυθμίσεις και κανόνες. Παρ’ όλα αυτά εξακολουθεί να αποτελεί τραύμα για τη διεθνή οικονομία. Οι συνέπειες της πτώχευσής της είναι ορατές και σήμερα.
