Η κινητικότητα των ανθρώπων και οι μετανάστες παρουσιάζονται συχνά ως ένα βάρος για τις χώρες υποδοχής.
Ωστόσο η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο, υποστηρίζει η Ντενίζ Τόρκου, Καθηγήτρια Παγκοσμιοποίησης, Επιχειρήσεων και Μέσων Ενημέρωσης σε άρθρο της στο The Conversation.
Η μετανάστευση, αποτελεί βασικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, δημογραφικής ανθεκτικότητας και πολιτιστικής συνοχής.
Το να αγνοούμε αυτά τα γεγονότα δεν είναι απλώς μια εσφαλμένη εκτίμηση, αλλά αντιβαίνει τόσο στα εμπειρικά στοιχεία όσο και στις δημοκρατικές αρχές που οι σύγχρονες κοινωνίες ισχυρίζονται ότι υπερασπίζονται.
Η αξία της μετανάστευσης
Η μετανάστευση δεν αποτελεί κάποια ανωμαλία του 21ου αιώνα.
Από τις διασκορπισμένες κοινότητες της αρχαιότητας στη Μεσόγειο έως τις μαζικές μεταναστεύσεις του 20ού αιώνα, η ιστορία της ανθρωπότητας έχει καθοριστεί από τις μετακινήσεις.
Οι πόλεις-κράτη, οι αποικιακές αυτοκρατορίες και τα σύγχρονα έθνη-κράτη έχουν χτιστεί – και ξαναχτιστεί – μέσω της μετακίνησης ανθρώπων, γλωσσών, γνώσεων και αγαθών.
Η παρουσίαση της ανθρώπινης κινητικότητας ως απειλή αγνοεί αυτό το ιστορικό πρότυπο και προσπαθεί να μετατρέψει την εξαίρεση – την απομόνωση – σε κανόνα.
Κάθε πολιτικός λόγος που παρουσιάζει τους μετανάστες ως εισβολείς, αντί για πιθανούς πολίτες ή οικονομικούς παράγοντες, αποτελεί επικίνδυνη παραποίηση, όχι μόνο από ηθική αλλά και από στρατηγική άποψη.
Η μετανάστευση κινητοποιεί τις οικονομίες
Το 2016, μια ανάλυση του McKinsey Global Institute κατέληξε σε μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Ενώ οι μετανάστες αντιπροσώπευαν μόνο το 3,3 % του παγκόσμιου πληθυσμού το 2015, παρήγαγαν το 9,4 % του παγκόσμιου ΑΕΠ εκείνο το έτος – περίπου 6,7 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, η συμβολή τους ανήλθε σε περίπου 2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Πιο πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν αυτά τα στοιχεία.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εκτίμησε το 2024 ότι οι καθαρές μεταναστευτικές ροές προς την ευρωζώνη μεταξύ 2020 και 2023 – συμπεριλαμβανομένων εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων – ενδέχεται να αυξήσουν το δυνητικό ΑΕΠ της περιοχής κατά 0,5% έως το 2030.
Δεν πρόκειται για αμελητέο ποσό, καθώς αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ του συνολικού αναμενόμενου δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης.
Χωρίς τη μετανάστευση, ο οικονομικός ορίζοντας της Ευρώπης θα ήταν σημαντικά πιο περιορισμένος.
Εργασία, καινοτομία, ανάπτυξη
Στις ΗΠΑ, περισσότεροι από 31 εκατομμύρια μετανάστες συμμετείχαν στην αγορά εργασίας το 2023 – το 19% του συνόλου, σύμφωνα με το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
Το ποσοστό συμμετοχής τους (δηλαδή το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας που είναι ενεργό στην αγορά εργασίας) ήταν 67%, σε σύγκριση με 62% των γηγενών εργαζομένων.
Η διαφορά αυτή υποδηλώνει μια δυσανάλογη συμβολή στα φορολογικά έσοδα, στην εγχώρια κατανάλωση και στον οικονομικό δυναμισμό γενικότερα.
Οι στατιστικές δείχνουν επίσης ότι οι μετανάστες δεν ανταγωνίζονται σε ισότιμη βάση: τείνουν να εργάζονται σε σωματικά απαιτητικές εργασίες ή σε εργασίες που δεν καλύπτονται από τους ντόπιους.
Αυτό ενισχύει την ιδέα ότι συμπληρώνουν, αντί να αντικαθιστούν, τους ντόπιους εργαζόμενους.
Ο ρόλος αυτός γίνεται ακόμη πιο σημαντικός όταν σκεφτούμε τις χώρες με πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού.
Μετανάστευση και καινοτομία
Η μετανάστευση δεν φέρνει μόνο εργαζομένους, αλλά και νέες ιδέες.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, οι μετανάστες στις ΗΠΑ έχουν 80% περισσότερες πιθανότητες να ξεκινήσουν νέες επιχειρήσεις από τους ντόπιους, και πάνω από το 40% των εταιρειών της Fortune 500 ιδρύθηκαν από μετανάστες ή τους απογόνους τους.
Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται στον ακαδημαϊκό και τον τεχνολογικό τομέα: ένα σημαντικό ποσοστό των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τουλάχιστον έναν ξένο εφευρέτη.
Τα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας εξαρτώνται επίσης από τους διεθνείς φοιτητές για τη διατήρηση των προγραμμάτων τους στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών.
Με άλλα λόγια, το κλείσιμο των συνόρων σημαίνει το κλείσιμο της πόρτας στην καινοτομία
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο αντίκτυπός τους δεν είναι λιγότερο σημαντικός.
Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ για το 2024, μεταξύ 2019 και 2023, τα δύο τρίτα των νέων θέσεων εργασίας καλύφθηκαν από μετανάστες από χώρες εκτός της ΕΕ.
Αυτές οι στατιστικές διαψεύδουν την ιδέα ότι οι μετανάστες «κλέβουν θέσεις εργασίας».
Αντίθετα, καλύπτουν δομικές κενές θέσεις που ούτε η αυτοματοποίηση ούτε η εσωτερική αγορά μπόρεσαν να καλύψουν.
Επιπλέον, ο ΟΟΣΑ προειδοποίησε το 2025 ότι εάν δεν ενταχθούν στην αγορά εργασίας περισσότερες γυναίκες, ηλικιωμένοι και μετανάστες, η αύξηση του ΑΕΠ ανά κάτοικο στα κράτη μέλη θα μπορούσε να μειωθεί από 1% ετησίως (2000-2020) σε μόλις 0,6% έως το 2060.
Κοιτώντας μπροστά
Δεν είναι μόνο θέμα οικονομίας.
Όταν η πολιτική και η κοινωνική ρητορική αρχίζουν να αποκλείουν όσους θεωρούνται ξένοι, υπονομεύουν την ικανότητά τους να προσαρμοστούν και να αλλάξουν.
Η παραβίαση των στοιχείων έχει μεγάλο κόστος, το οποίο μπορεί να συνοψιστεί σε τρεις τομείς:
- Οικονομικές απώλειες: η μείωση της μετανάστευσης σημαίνει την απώλεια μιας δομικής πηγής ανάπτυξης, καινοτομίας και δημοσιονομικής βιωσιμότητας.
- Κοινωνική αστάθεια: ο αντιμεταναστευτικός λόγος τροφοδοτεί τα στίγματα που διαρρηγνύουν τη συνύπαρξη και αποδυναμώνουν την κοινωνική συνοχή.
- Γεωπολιτική αδυναμία: η μείωση της μετανάστευσης σημαίνει απώλεια επιρροής σε έναν κόσμο που καθορίζεται όλο και περισσότερο από τον έντονο ανταγωνισμό για ταλέντα και ανθρώπινο κεφάλαιο.
Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν δοκιμασμένες και αποδεδειγμένες λύσεις.
Από την απλοποίηση των διαδικασιών επαγγελματικής πιστοποίησης έως τα συστήματα συντονισμού της μετανάστευσης σε περιφερειακό επίπεδο, υπάρχουν ήδη διαθέσιμα εργαλεία για τις κυβερνήσεις.
Η πρόκληση είναι πολιτική και, πάνω απ’ όλα, ρητορική.
Η κοινή γνώμη – η οποία διαμορφώνεται από την πολιτική ρητορική – πρέπει να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί την αξία της ανθρώπινης κινητικότητας ως μέρος του σύγχρονου κοινωνικού συμβολαίου.
Όπως ορθά επισημαίνει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η μετανάστευση δεν είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, αλλά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα που πρέπει να αξιοποιηθεί με ευφυΐα και ανθρωπιά.
Η υποτίμησή της σημαίνει υπονόμευση των θεμελίων της παγκόσμιας ανάπτυξης στον 21ο αιώνα.
