Οι κοινωνίες χωρίς φυσικό χρήμα δεν αποτελούν πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Σε όλο τον κόσμο το πλαστικό χρήμα κερδίζει έδαφος και τα μετρητά υποχωρούν.
Η Σουηδία θεωρείται από τις πιο προηγμένες κοινωνίες χωρίς μετρητά. Πολλά καταστήματα δεν δέχονται φυσικό χρήμα, και οι συναλλαγές γίνονται κυρίως μέσω καρτών ή της εφαρμογής Swish. Η Κίνα έχει ευρεία χρήση τον λεγόμενον mobile payments (π.χ. WeChat Pay, Alipay), με δισεκατομμύρια συναλλαγές μέσω QR codes. Άλλες χώρες όπως η Νότια Κορέα, η Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο προχωρούν γρήγορα προς την ψηφιοποίηση των πληρωμών.
Κοινωνίες χωρίς μετρητά και το μπλακ άουτ στην Ισπανία
Οι κοινωνίες χωρίς μετρητά (cashless societies) αναφέρονται σε οικονομικά συστήματα όπου οι συναλλαγές γίνονται κυρίως ή αποκλειστικά με ψηφιακά μέσα, όπως πιστωτικές/χρεωστικές κάρτες, mobile apps (π.χ. Apple Pay, Google Wallet), κρυπτονομίσματα ή άλλες ηλεκτρονικές πλατφόρμες, αντί για φυσικό χρήμα (χαρτονομίσματα και κέρματα).
Σε μια εποχή που το πλαστικό χρήμα κερδίζει συνεχώς έδαφος υπάρχει πάντα στον ορίζοντα και το plan b
Τι γίνεται όμως σε περίπτωση μιας έκτακτης ανάγκης;
Τον Απρίλιο, η κατάρρευση της ηλεκτροδότησης σε Ισπανία και Πορτογαλία προκάλεσε σοβαρά προβλήματα με τα συστήματα πληρωμών. Κατά τη διάρκεια της μαζικής διακοπής ρεύματος, στις 28 Απριλίου 2025, οι πληρωμές, ιδιαίτερα οι ηλεκτρονικές, επηρεάστηκαν σημαντικά λόγω της κατάρρευσης των υποδομών που εξαρτώνται από την ηλεκτροδότηση. Τα ΑΤΜ σε πολλές περιοχές σταμάτησαν να λειτουργούν, αφήνοντας τους πολίτες χωρίς πρόσβαση σε μετρητά. Αυτό δημιούργησε προβλήματα, καθώς πολλοί δεν είχαν μετρητά για συναλλαγές.
Τα τερματικά POS στα καταστήματα δεν μπορούσαν να επεξεργαστούν πληρωμές με κάρτες λόγω της διακοπής ρεύματος και της απώλειας σύνδεσης με το διαδίκτυο, με αποτέλεσμα πολλά καταστήματα να δέχονται μόνο μετρητά.
Σχηματίστηκαν ουρές σε όσα ΑΤΜ που παρέμεναν λειτουργικά (πιθανώς μέσω γεννητριών), καθώς οι πολίτες προσπαθούσαν να αποκτήσουν μετρητά για βασικές αγορές.
Η προτροπή της ολλανδικής κεντρικής τράπεζας
Η απουσία ηλεκτρονικών πληρωμών υπογράμμισε τη σημασία των μετρητών σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς τα ψηφιακά συστήματα πληρωμών κατέρρευσαν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα.
Στην Ολλανδία, η κεντρική τράπεζα δίνει συμβουλές προς τους πολίτες παρακινώντας τους να «κρατήσουν κάποια μετρητά κάτω από το στρώμα τους». Το πλάνο είναι απλό: «οι οικογένειες θα πρέπει να έχουν στην άκρη αρκετά μετρητά για τρεις ημέρες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης».
Όπως γράφει το Politico, συνέστησε στους πολίτες να φυλάξουν 70 ευρώ ανά ενήλικα και 30 ευρώ ανά παιδί σε περίπτωση που τα ηλεκτρονικά συστήματα πληρωμών καταρρεύσουν.
Η DNB επικαλείται την απειλή κυβερνοεπιθέσεων – ένας αυξανόμενος κίνδυνος δεδομένης της όλο και πιο επιβαρυμένης γεωπολιτικής κατάστασης – ως έναν από τους λόγους για τους καταναλωτές να παραμείνουν προετοιμασμένοι.
Τα μετρητά που μπαίνουν στην άκρη θα πρέπει να είναι αρκετά για να καλύψουν «τα ελάχιστα απαραίτητα έξοδα για μια περίοδο τριών ημερών, όπως για νερό, τρόφιμα, φάρμακα και μεταφορές».
Σχέδια έκτακτης ανάγκης
Τον Μάρτιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ένα σχέδιο ετοιμότητας που συμβούλευε τους πολίτες σε προμήθειες έκτακτης ανάγκης ώστε να επιβιώσουν τουλάχιστον 72 ώρες σε περίπτωση πολέμου, κυβερνοεπιθέσεων και σαμποτάζ σε ζωτικής σημασίας υποδομές, φυσικών καταστροφών και πανδημιών.
Στόχος της στρατηγικής είναι να διασφαλιστεί ότι οι αρχές της ΕΕ και των κρατών – μελών και οι πολίτες είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για τη διαχείριση ανεπιθύμητων συμβάντων και κρίσεων.
Η στρατηγική ετοιμότητα στοχεύει αφενός στην προστασία των πολιτών ώστε να περιοριστεί ο αντίκτυπος των κρίσεων στην καθημερινή τους ζωή και αφετέρου στο να διατηρηθούν εν λειτουργία οι ζωτικές λειτουργίες της κοινωνίας.
